Europejska filozofia prawa - Maria Szyszkowska.txt

(426 KB) Pobierz
Europejska  filozofia  prawa




Maria Szyszkowska





2. wydanie



WYDAWNICTWO  C.H. BECK 

WARSZAWA 1995
Spis tre�ci


Wprowadzenie 
Wyb�r literatury 


Rozdzia� I. Filozofia prawa 
� 1 . Przedmiot filozofii prawa 
� 2. Filozofia prawa a teoria pa�stwa i prawa 
� 3. Filozofia prawa a dziedziny pokrewne 
� 4. Pocz�tek III odrodzenia teorii prawa natury 
� 5. Europejska filozofia prawa na tle �wiatowej 

Rozdzia� II. Prawo jako dzie�o kulturowe 
	� 6. Elementy filozofii cz�owieka  
	I. �wiat kultury i �wiat przyrody 
	II. Co to jest kultura? 
	III. Kultura i �wiatopogl�d jako wyr�niki cz�owiecze�stwa 
	IV. Co to jest �wiatopogl�d? 
	V. Czynna i bierna rola �wiatopogl�du wobec kultury 
	VI. Kultura w �wietle teologii 
	VII. Zwi�zek kszta�towania w�asnego "ja" ze �wiatopogl�dem	i z kultur� 
	VIII. Warto�ci - zasadnicze elementy i �wiatopogl�du, i kultury 
	� 7. Prawo pozytywne w ustrojach autorytarnych a demokratycznych 
	� 8. Pok�j jako cel prawa 
	� 9. Kultura prawna w Polsce 

Rozdzia� III. Zarys wybranych teorii prawa natury 
� 10. Sofi�ci 
� 11. Arystoteles 
� 12. Tomasz z Akwinu 
� 13. Grocjusz 
� 14. Hobbes 
� 15. Locke 
� 16. Neotomizm 
	I. Poznawalno�� istoty rzeczy 
II. Aktualne znaczenie tomizmu 
III. Prawo natury a prawo pozytywne 
IV. Prawo wieczne i hierarchia praw 
V. Teoria prawa natury a religia 
VI. Prawo natury a zagadnienie w�asno�ci 
VII. Stanowisko austriackiego neotomisty Knolla 

Rozdzia� IV. Prze�omowe znaczenie Kanta w filozofii prawa 
	� 17. Uwagi wprowadzaj�ce 
	� 18. Cz�owiek a prawo 
	� 19. Agnostycyzm 
	� 20. Spo�eczny indywidualizm 
	� 21. Prawo a wolno�� 
	� 22. Prawo natury i cz�owiek 
	� 23. Kierunki inspiracji kantyzmu 
	
Rozdzia� V Dwudziestowieczne teorie prawa natury o zmiennej tre�ci 
	� 24. Stammlera krytyka rozumu prawnego 
	I. Rozum jako �r�d�o prawa natury 
	II. Stammler czy Petra�ycki 
	III. Sens prawa pozytywnego 
	IV. Nowa teoria prawa natury 
	� 25. Petra�yckiego polityka prawa 
	� 26. Swoisto�� teorii dynamicznych 
	
Rozdzia� VI. Relatywizm Radbrucha 
	� 27. Agnostycyzm 
	� 28. Hipotetyczny relatywizm 
	� 29. Wielop�aszczyznowa koncepcja �wiata 
	� 30. Transpersonalizm 
	� 31. Konsekwencje relatywizmu Radbrucha 
	� 32. Prawo natury 
	� 33. Prawo i bezprawie 
	
Rozdzia� VII. Przymus prawny a moralno�� 
	� 34. Przymus prawny a wolno�� jednostki 
	� 35. Zagadnienie tzw. praw cz�owieka 
	� 36. Prawo i moralno�� w staro�ytno�ci i �redniowieczu 
	� 37. Przymus i wy�sze warto�ci 
	� 38. Autonomia nauki o prawie 

	Rozdzia� VIII. Elementy prawa ponadustawowego w teoriach odrzucaj�cych prawo natury 
	� 39. Prawo natury w prawie mi�dzynarodowym 
	� 40. Marksizm wobec prawa natury 
	� 41. Odpowiednik prawa natury w egzystencjalizmie 
	� 42. Normatywizm Kelsena 

	Rozdzia� IX. Elita w spo�ecze�stwie i poczucie sprawiedliwo�ci 
	� 43. Zagadnienie r�wno�ci 
	� 44. Poczucie sprawiedliwo�ci 
	� 45. Koncepcje sprawiedliwo�ci 

	Rozdzia� X. Cz�owiek jako obywatel 
	� 46. Etyka obywatelska 
	� 47. Prawo jako warunek etyki obywatelskiej 
	� 48. Mobilizuj�ce znaczenie idea��w 
� 49. Tradycja 
	� 50. B��d w kryteriach oceny cz�owieka 
	� 51. Prawa cz�owieka - p�aszczyzn� porozumienia 
	� 52. Odpowiedzialno�� 

	Rozdzia� XI. Zarys dwudziestowiecznej filozofii prawa w Polsce 
	� 53. Og�lna charakterystyka 
	� 54. Jarra 
	� 55. Peretiatkowicz 
	� 56. Znamierowski 
	I. �yczliwo�� powszechna 
	II. Nier�wno�� obywateli 
	III. Realizm 
� 57. Seidler 
Wprowadzenie

	Zlikwidowanie w latach pi��dziesi�tych w Polsce filozofii prawa w nauczaniu akademickim 
sprawia, �e nie ma podr�cznik�w z tej dziedziny wiedzy. W niniejszym skrypcie podejmuj� 
podstawowe zagadnienia filozoficznoprawne. Uwypuklam r�nice mi�dzy filozofi� prawa a 
wprowadzon� na jej miejsce w uniwersytetach pa�stwowych teori� pa�stwa i prawa.
	Zgodnie z tytu�em ksi��ki zarysowana tu zosta�a europejska filozofia prawa. Wybrane 
stanowiska - bo niepodobna by�o pomie�ci� tu om�wienie wszystkich pr�d�w filozoficznoprawnych we 
wszystkich krajach Europy - przedstawiam w spos�b oderwany od warunk�w spo�eczno-gospodarczo-
polityczno-historyczno-kultumwych, w kt�rych by�y tworzone. Nie stosuj� wi�c metody historyczno-
socjologicznej. Interesuje mnie ci�g�o�� my�li filozoficznoprawnej w oderwaniu od okoliczno�ci, w 
kt�rych by�a formu�owana. Zreszt� poznanie warunk�w, w kt�rych filozofowie prawa tworz� swoje 
pogl�dy nie przyczynia si� do zrozumienia sensu tworzonych przez nich systemat�w. Ot� w tych 
samych okoliczno�ciach czasu i miejsca formu�owane by�y i s� odmienne pogl�dy filozoficznoprawne.
	Zamierzeniem tej ksi��ki jest przedstawienie r�norodnych stanowisk a nie dyskusje z nimi. 
Uwzgl�dnienie polskiej my�li filozoficznoprawnej wynika z ch�ci prze�amania mikromanii narodowej, 
kt�ra wyra�a si� w pomijaniu i nieznajomo�ci my�licieli polskich i nazbyt ch�tnym przejmowaniu 
pogl�d�w przychodz�cych z Zachodu.
	Nik�a obecnie w Polsce znajomo�� filozofii Kanta sk�oni�a mnie do napisania rozdzia�u 
po�wi�conego temu filozofowi. Podkre�lenie w tym skrypcie donios�o�ci systemu filozoficznego Kanta 
wynika przede wszystkim - poza wspomnianym motywem - z przewrotu, jakiego dokona� Kant w 
my�leniu filozoficznym. Przewr�t ten dokonany w teorii poznania zosta� przeniesiony, w przybli�eniu 
sto lat p�niej, do interesuj�cej nas tutaj dziedziny wiedzy. St�d te� twierdz�, �e nale�y wyodr�bnia� 
przedkantowsk� i pokantowsk� filozofi� prawa, kt�ra zacz�a si� od prze�omu XIX i XX wieku,
	Nieporozumienia, kt�re nawarstwi�y si� w Polsce wok� problemu prawa natury (naturalnego) 
zadecydowa�y o po�wi�ceniu w skrypcie szczeg�lnego miejsca problemowi tego prawa i tworzonych 
na jego temat teorii. Ma to r�wnie� obiektywne uzasadnienie, poniewa� prawo natury stanowi 
podstawowy problem docieka� filozoficznoprawnych w systemach, kt�re przyjmuj� istnienie tego 
prawa. Dzieje filozofii prawa to dzieje zmagania si� stanowiska prawnonaturalnego g�osz�cego 
istnienie sprawiedliwo�ci czy s�uszno�ci wy�szej od zawartej w prawie stanowionym ze stanowiskiem 
pozytywistycznym, g�osz�cym istnienie jednego rodzaju sprawiedliwo�ci, mianowicie zawartej w prawie 
pozytywnym. W poszczeg�lnych epokach dominuj�cy staje si� jeden z tych pogl�d�w, ale nigdy nie 
dochodzi do wyrugowania pogl�du przeciwstawnego.
	Trudno pisa� o w�asnych dzia�aniach i publikacjach maj�cych na celu odrodzenie filozofii 
prawa w Polsce. W ka�dym razie w ksi��kach, artyku�ach, odczytach i udzielanych wywiadach 
domaga�am si� przywr�cenia filozofii prawa oraz stara�am si� przezwyci�y� nieporozumienia naros�e 
wok� problemu prawa natury. Nawi�zuj� do podstaw filozofii Kanta i - wbrew obowi�zuj�cym u nas do 
1989 roku politycznym ocenom neokantyzmu jako "nurtu rewizjonistycznego" - przybli�y�am sens 
filozoficzny i znaczenie szk� neokantowskich. Zarysowa�am w�asne stanowisko prawnonaturalne, 
kt�re okre�li�am-e�li�am mianem ontognoseologicznego.
	W okresie gdy filozofia prawa by�a administracyjnie zlikwidowana w uczelniach pa�stwowych - 
obroni�am rozpraw� habilitacyjn� z tej dziedziny na Wydziale Filozoficznym Katolickiego Uniwersytetu 
Lubelskiego, kt�ry by� uniwersytetem prywatnym. A wcze�niej zainicjowa�am wyk�ady z filozofii prawa 
na Wydziale Filozoficznym Akademii Teologii Katolickiej, kt�re obj�� nast�pnie gdy po habilitacji 
musia�am odej�� z ATK - przedwojenny filozof prawa Andrzej Mycielski.


Prof. dr hab. Maria Szyszkowska


* Zainteresowanych odsy�am do "Nowych Ksi��ek" nr 11/93.
Rozdzia� I.

Filozofia prawa


� 1. Przedmiot filozofii prawa

	Powszechny jest obecnie w literaturze naukowej pogl�d o samodzielno�ci filozofii prawa i jej 
wyodr�bnieniu spo�r�d innych dziedzin. W�tpliwo�ci pochodz� jedynie ze strony cz�ci tomist�w, tych 
mianowicie, kt�rzy ujmuj� filozofi� prawa jako dzia� podporz�dkowany etyce. O samoisto�ci filozofii 
prawa �wiadcz� mi�dzynarodowe kongresy po�wi�cone problemom tej dziedziny nauki, istnieje 
mi�dzynarodowe stowarzyszenie filozofii prawa, s� wydawane pisma po�wi�cone filozofii prawa, 
bibliografie wyodr�bniaj� dzia� o tej nazwie.
	Problem przedmiotu jakiej� dyscypliny naukowej jest spraw� zasadniczej wagi r�wnie� i 
dlatego, �e dopiero jego wyra�ne okre�lenie pozwala na orzeczenie samodzielno�ci danej nauki i jej 
odmienno�ci od innych. W przypadku filozofii prawa problem ten zarysowuje si� szczeg�lnie ostro, 
albowiem filozofia prawa w Polsce - wy��czaj�c KUL i ATK - zosta�a zast�piona przez teori� pa�stwa i 
prawa.
	W staro�ytno�ci podzia� filozofii na odr�bne dzia�y stanowi� zarazem podzia� ca�ej wiedzy. 
Filozofia oznacza�a wszechwiedz� i rozw�j jej wi�za� si� z wyodr�bnieniem samodzielnych nauk. Na 
przyk�ad psychologia jeszcze u schy�ku XIX wieku stanowi�a dzia� filozofii.
W VIII wieku przed Chrystusem zaznaczy�y si� �lady zainteresowa� zagadnieniami 
filozoficznoprawnymi. Nie mo�na twierdzi�, �e powsta�a wtedy filozofia prawa, ale wiadomy jest fakt 
przywi�zywania ju� przez Grek�w znaczenia do prawa. Interesuj�c si� �r�d�em prawa i jego 
obowi�zywaniem - Grecy szukali odpowiedzi w wierzeniach religijnych. Pocz�tkowe zainteresowanie 
wszech�wiatem zacz�o si� koncentrowa� r�wnie� i wok� cz�owieka. St�d te� dosz�o do skupienia 
uwagi na prawie tworzonym przez cz�owieka, to jest prawie pozytywnym. Uznano prawo za norm� 
post�powania cz�owieka.
	Greccy filozofowie wyodr�bniali prawo pozytywne od prawa okre�laj�cego struktur� i 
oddzia�ywanie wszech�wiata. Wi�kszo�� my�licieli w staro�ytnej Grecji przyjmowa�a, �e prawo 
stanowione przez cz�owieka ma odniesienie do prawa wy�szego rz�du, niezale�nego od cz�owieka.
Sofi�ci, kt�rzy byli zwolennikami prawa natury, koncentrowali si� na wzajemnym stosunku prawa 
pozytywnego i prawa natury. Z kolei sofi�ci, kt�rzy byli pozytywistami prawnymi, uwa�ali, �e w 
pa�stwie obowi�zuje tylko prawo ustanowion...
Zgłoś jeśli naruszono regulamin