Kronika oliwska starsza.pdf

KRONIKA OLIWSKA STARSZA

Edycja komputerowa: www.zrodla.historyczne.prv.pl

Mail: historian@z.pl

MMII ©

WSTĘP

Przypuszczalnym autorem Kroniki Oliwskiej tzw. starszej jest Stanisław,

który był opatem w cysterskim klasztorze w Oliwie w latach 1330—1356. W

dziele swym przedstawił dzieje tegoż klasztoru od założenia go przez książąt

pomorskich w XI w. do r. 1350, kiedy to wielki pożar zniszczył większość

zabudowań klasztornych.

Jak się to godziło w kronice zakonnej, wiele miejsca poświęcił autor

sprawom zgromadzenia. Nie ograniczył się jednak do tego, ale swą potoczystą,

choć średniowiecznie zgrzebną łaciną, która szykiem zdań i ortografią świadczy

nieraz o polskim pochodzeniu piszącego, opowiedział o dziejach Pomorza,

książętach pomorskich, królach polskich, o przelotnych rządach czeskich i o

Krzyżakach. Wobec tych „panów pruskich", pod których władzą pozostawał

wtedy, w w. XIV, klasztor oliwski, opat zachował oczywiście pełną lojalność.

Ledwie czasem, między wierszami, wyczytać można myśl, że od usadowienia

się na ziemiach wyznaczonych przez Konrada Mazowieckiego Krzyżacy byli

sąsiadami, a potem władcami, coraz uciążliwszymi. Mimo to jednak opat

szanuje ich władzę; król polski Władysław Łokietek, choć był kiedyś „obrońcą i

miłym panem" klasztoru, w czasie wojny o Pomorze jest traktowany w Kronice

jako najeźdźca pustoszący ziemię chełmińską. Za to bardzo życzliwie

wypowiada się kronikarz o rządach jego dawnych rywali, Wacława II i III,

królów czeskich.

Całą sprawę podstępnego zdobycia Pomorza gdańskiego przez Krzyżaków

przedstawia kronikarz oliwski jak człowiek nie najlepiej poinformowany lub, co

prawdopodobniejsze, jak ktoś, kto świadomie przemilcza pewne rzeczy, nie do-

powiada do końca, by nie rzucić plamy na władców, których uważa za

legalnych, a których posunięcia — zdaje sobie sprawę z tego — można by

zakwestionować. Unika zbyt dokładnego opisu rzezi gdańskiej po zdobyciu

miasta przez Krzyżaków, powściągliwie informuje o „wymierzeniu kary"

rzekomo tylko „rycerzom pomorskim", ale nie zapomina podkreślić, że

skazanych na śmierć spowiadał opat oliwski, „dopóki mu pozwolono".

Wątpliwe jest także, by dobrze zorientowany w sytuacji politycznej Pomorza

opat nie wiedział, że ten, od którego zakupili Krzyżacy ziemię pomorską, nie

miał prawa jej sprzedawać, bo nie należała do niego nigdy. Może stąd wzięło się

to ostrożnie sformułowane zdanie kroniki: „sądzili bowiem, że on [margrabia

brandenburski] ma lepsze prawo" do Pomorza. Więcej z pewnością trudno

byłoby napisać kronikarzowi, który do swego dzieła dołączył jeszcze

wcześniejszy dodatek będący historią zakonu krzyżackiego ( Exordium ordinis

cruciferorum ), czuł się poddanym Zakonu i Pomorzaninem, a od poczucia więzi

z Polakami był jeszcze daleki. Ważne jest jednak, że potrafił nawet w sytuacji

bardzo zadrażnionej, w epoce procesów i walk o Pomorze zachować umiar i

spojrzenie na tyle obiektywne, na ile było to możliwe dla człowieka jego epoki

żyjącego pod władzą Zakonu. Nie przyszłoby mu zapewne nawet na myśl

interpretować śmierci zasztyletowanego mistrza krzyżackiego Wernera jako

kary boskiej za zagarnięcie ziemi pomorskiej — jak zrobił to w przeszło sto lat

później polski dziejopisarz Jan Długosz. Przekazał jednak opat cystersów garść

interesujących szczegółów z historii dzielnicy pomorskiej.

Potem pan Mściwuj 1 rządził w pokoju całym pomorskim księstwem swych

przodków. Ale ojciec jego, pan Świętopełk, 2 nie doprowadził do końca z panami

zakonnymi z Prus 3 jakiegoś układu, który powinien był zakończyć, i z tego

powodu ci panowie napastowali księcia Mściwuja. On zaś, miłując pokój i

zabiegając o niego, ponieważ nie mógł znaleźć innego wyjścia, prośbami i

groźbami wymógł na zakonie oliwskim to, że mu przekazali Gniew wraz ze

wspomnianymi już wsiami i gospodarstwami, a on dał je tym właśnie panom

pruskim, aby tym sposobem uspokoić wszelkie spory między nimi. Klasztorowi

zaś ofiarował jako zapłatę, wcale nie równą, 15 wsi, Podole, Biesiekierz wraz z

łąkami położonymi nad Wisłą pomiędzy rzeczką Skrwą i rzeczką zwaną Biała

Struga, która z dawna należała do Biesiekierza, i pozostałe wsie z całym

jeziorem Warzno, z wyjątkiem części pana biskupa, wedle tego, jak w

przywileju o tym było obszerniej powiedziane.

Mściwuja zaś, że nieprawe pędził życie i uczynił swą nałożnicą

świątobliwą mniszkę z klasztoru słupskiego, imieniem Sułka, Bóg pozbawił

prawowitego następcy z jego linii jako niegodnego, choć on w innych rzeczach

był wielce godny i dlatego, gdy jeszcze żył, wyznaczył swoim następcą pana

Przemysła, 4 księcia Wielkopolski, któremu rycerze pomorscy jeszcze za życia

Mściwuja złożyli hołd. Wreszcie, po śmierci Mściwuja, 25 grudnia roku

pańskiego 1294, i po pogrzebaniu go w Oliwie, rzeczony książę Przemysł,

przybywając do Gdańska i obejmując całe księstwo pomorskie, zatroszczył się o

obwarowanie miasta Gdańska palisadą. A potem, otrzymawszy od stolicy

apostolskiej koronę królestwa polskiego, żył jeden rok 5 i pojmany przez

przybocznych Waldemara, margrabiego brandenburskiego, 6 zamordowany

został w zemście za własną żonę, świątobliwą Lukertę, 7 którą mając w szpetnym

podejrzeniu sam przedtem kazał zabić. Gdy on zginął w ten sposób, księstwo

pomorskie nie miało żadnego prawnego następcy; lecz rycerze najpierw wezwali

Leszka, księcia kujawskiego, który dzierżył księstwo przez pewien czas; potem

księcia z Rugii, który podobnie krótko dzierżył władzę. Ci dwaj jednak byli

dobrzy dla klasztoru, ponieważ potwierdzili jego wszystkie posiadłości i

swobody, które klasztor otrzymał jeszcze wcześniej przed nimi w darze od

zmarłych książąt.

Tymczasem król Czech, Wacław drugi, 8 książę i władca bogobojny i

świątobliwy, gdy królowa, którą miał, umarła, pojął za żonę jedyną żyjącą córkę

wspomnianego króla Przemysła 9 i otrzymał koronę całego królestwa polskiego.

On księcia Władysława wraz z księżną 10 zmusił do udania się na wygnanie,

objął księstwo pomorskie i od tej pory posiadał je przez całe swoje życie. W

jego cieniu królestwo polskie w każdym swym zakątku cieszyło się pokojem i

całkowitą spokojnością. Ten sławny król wielce czcił i miłował duchownych,

wznosił klasztory i obronną tarczą ochraniał i bronił przed napaścią złych ludzi,

czego książęta naszego czasu, 11 niestety, nie czynią, lecz wrogo niszczą je i

grabią, pomniejszając okrutnie cześć boską, którą dawni książęta z największym

staraniem powiększali. [...]

A kiedy upłynął już żywot tego dobrego i świątobliwego króla, który

chwalebnie rządził obydwoma królestwami — i czeskim, i polskim — spoczął

on w Panu 21 czerwca roku pańskiego 1305, pozostawiając po sobie z

błogosławieństwem wielce sławny tron. Po nim władzę objął syn jego Wacław

trzeci, 12 który po śmierci ojca rządził tylko przez jeden rok i, kiedy miał

wyruszyć ze swoim wojskiem w kierunku Krakowa, został nędznie

zamordowany przez jakiegoś swojego niewiernego rycerza w Ołomuńcu 5

sierpnia roku pańskiego 1306. On za życia pragnąc iść w ślady ojca potwierdził

wszelkie posiadłości, prawa i swobody klasztoru, nadane mu przez jego ojca i

przez innych książąt.

Wtedy, po wypędzeniu Czechów, Pomorzanie jednomyślnie wezwali

rzeczonego księcia Władysława, który przyjąwszy hołd i przysięgę na wierność

od rycerzy takich, jak Piotr z Polanowa, Jeszko ze Sławna, Wawrzyniec z

Darłowa, i od wszystkich innych rycerzy, ogłoszony został księciem całego

Pomorza. 13 On dla klasztoru oliwskiego stał się obrońcą i miłym panem, który

nie tylko potwierdził wszelkie posiadłości, prawa i swobody klasztoru, ale

jeszcze je szczodrze rozszerzył i uwolnił klasztor od ataków i napaści [...]

A kiedy wydał rozkaz co do umocnienia kraju według własnego

upodobania i woli i chciał wrócić do Krakowa, palatyn Święca 14 i jego synowie

upomnieli się u niego o pewną sumę pieniędzy, które wydali w czasie, kiedy

Pomorze nie miało księcia i gdy oni zarządzali całą krainą; a ponieważ pan

Władysław, książę, wypłacenia tej sumy odmówił, wraz z innymi wieloma

rycerzami wezwali pana Waldemara, margrabiego brandenburskiego, aby objął

księstwo pomorskie. Ten wysłał swoich rycerzy i przy pomocy mieszczan i

wspomnianych rycerzy opanował miasto Gdańsk. 15 Codzienne więc były starcia

i zwady pomiędzy rycerzami zamkniętymi w zamku z jednej strony, takimi jak

Wojciech, Wojsław i Bogusza, 16 którzy utrzymywali zamek przy księciu

Władysławie, a rzeczonymi rycerzami, którzy sprzyjali sprawie margrabiego, z

drugiej. Wiele było zła i grabieży w krainie wskutek niezgody wśród książąt i

rozpadnięcia się jedności wśród rycerstwa. Wreszcie oblężeni w zamku widząc,

że nie mają znikąd pomocy, wysłali posłów do panów ziemi pruskiej, 17 aby

udzielili im wsparcia przeciwko miastu i stronnikom margrabiego, i wonczas

wysłano brata Guntera von Schwarzburg z Prusakami, którzy razem z tymi

Pomorzanami, co byli w zamku, ciągłymi wypadami nękali tych, którzy byli w

mieście.

Niektórzy zaś zuchwali mieszczanie szyderstwami i nieprzystojnymi drwi-

nami drażnili tak dalece panów pruskich, że ci rozgniewawszy się, z silnym

wojskiem obiegli miasto i atakowali je z wielką zawziętością. Widząc to miesz-

czanie, ponieważ nie byli zdolni dłużej opierać się potędze panów i nie mogli

mieć znikąd żadnej pomocy, poddali miasto, do którego panowie wchodząc ze

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: