Styl urzędowy.doc

1

Dr Dorota Zdunkiewicz-Jedynak,  Stylistyka - wykład

Styl urzędowy i jego gatunki

LITERATURA:

E. Malinowska, Gatunki urzędowe, w: S. Gajda (red.), Systematyzacja pojęć w stylistyce, Opole  1992

E. Malinowska, Styl urzędowy, w: S. Gajda (red.), Przewodnik po stylistyce polskiej, Opole 1995

E. Malinowska, Język w urzędach, w: W. Pisarek (red.), Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie  języka na  przełomie tysiącleci, Kraków 1999

E. Malinowska, Język administracyjny, w: S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich, Opole 2001

E. Malinowska, Wypowiedzi administracyjne – struktura i pragmatyka, Opole 2001

M. Wojtak, Styl urzędowy, w: J. Bartmiński (red., Współczesny język polski, Lublin 2001

M. Zieliński, Języki prawne i prawnicze, w: Polszczyzna 2000, red.  W. Pisarek, Kraków 1999

I. Nazwa stylu

·         urzędowo-kancelaryjny (H. Kurkowska)

·         urzędowo-prawny (J. Bartmiński)

·         administracyjny (S. Gajda)

·         urzędowy (D. Buttler, T. Skubalanka)

II. Odmiany stylu

·         styl urzędowo - kancelaryjny (typowy dla pism)

·         styl urzędowo-prawny (realizuje się w aktach normatywnych)

III. Charakterystyka sytuacji komunikacyjnych

·         zinstytucjonalizowany, formalny charakter komunikacji

·         jednym z uczestników  - prawodawca (urząd, instytucja, funkcjonariusz, osoba reprezentująca instytucję)

·         między nadawcą  a odbiorcą  - oficjalny charakter więzi

·         dominacja  instytucjonalnego uczestnika dyskursu (ta nierówność  ról komunikacyjnych - związana z autorytetem władzy - administracja - reprezentantem władzy i wyrazicielem jej woli

IV. Wyróżniki stylu urzędowego

·         Dyrektywność (podstawowe kategorie dyrektywne: obowiązek, pozwolenie, zakaz)

Ø             śr. morfologiczne (tryb rozkazujący)

Ø             leksykalne – (powinien, należy)

·         Bezosobowy charakter wypowiedzi  eksponowanie   formalnej więzi między uczestnikami aktu komunikacji

Ø       (formy nieosobowe  czasownika, głównie z morfemem się albo przez wprowadzenie  form nieosobowych morfemami no, to czynności nadawcy - wyrażane   za pomocą  czasowników 3.os.poj. Rada Ministrów uchwala Sejm RP potwierdza

Ø       odbiorcy, adresaci - określani kategorialnie – użycie zaimków każdy, kto

Ø       w komunikatach o doniosłości indywidualnej  -obecnie - pan, pani - w starych formularzach forma obywatel

Ø       w dobie komputeryzacji urzędów - zanik zwyczaju jednoczesnego stosowania form odnoszonych zarówno do mężczyzn, jak i do kobiet pana/pani.

Ø       sposobem wyrażania w tekście nadawcy i odbiorcy -  pieczątki, podpisy, decydujące o urzędowej mocy tekstu

·         Precyzyjność

Ø       małe bogactwo słownictwa – brak synonimii

Ø       istnienie jednostek leksykalnych funkcjonujących wyłącznie w tekstach prawnych (osoba prawna, powództwo, stosunek prawny, czynność prawna, zasiedzenie, prekluzja)

Ø       formuły, odsyłające do aktu nadrzędnego oraz czasowniki  wyrażające  typ dokonywanej czynności prawnej - użycie tych czasowników w 1. os. l. poj. czasu ter. (na podstawie mianuję, w oparciu przepis udzielam).

·                     Standardowość (szablonowość, schematyczność)

Ø       posługiwanie się tekstem  gotowym, uzupełnianym tylko o nieliczne elementy indywidualizujące

Ø       powtarzalność różnych elementów językowych - niektóre gatunki -  kliszowane

PRZYKŁAD

$ 14. Wyznaczanie i zamawianie miejsc

1.                   Podróżnym nie wolno wsiadać do wagonu z chwilą ruszenia pociągu.

2.                   Podróżni powinni przy  zajmowaniu miejsc w pociągu stosować  się do wskazówek właściwego personelu kolejowego; na  żądanie podróżnego personel kolejowy obowiązany jest wskazać miejsce w pociągu.

3.                   Wsiadając, podróżny ma prawo założyć wolne miejsce dla siebie i dla każdej jadącej z nim osoby, której  bilet może okazać. Kto zakłada większą liczbę miejsc niż ta, która przysługuje jemu i jadącym z nim osobom, obowiązany jest zapłacić 5 zł. Nie wolno zajmować miejsca już zajętego przez inna osobę, jeżeli dowód zajęcia jest widoczny.

4.                   Kto opuszcza miejsce, nie założywszy go w sposób wyraźny, traci do niego prawo.

(Taryfa osobowa, bagażowa, ekspresowa kolei żelaznych, Warszawa 1946)

VI. Polszczyzna urzędowa – historia

·         Średniowiecze (język  łaciński i niemiecki). Język polski – w sądownictwie (roty sądowe - najstarsze zachowane -  z końca XIV w.;  1543 r. postanowiono, aby akta sądowe i notarialne spisywać tylko po polsku).

·         Doba staropolska - początki kształtowania się  kancelaryjnej odmiany języka urzędowego.  Rozwój teorii epistolograficznej w XV i XVI w.  Podręczniki artes dictandi lub artes dictaminis, od przełomu humanistycznego w Europie Zachodniej i w Polsce - traktaty o nazwie artes epistolandi .Do połowy XVIII w. w polskich szkołach średnich wykładano teorię pisania listów (także urzędowych)

·         W okresie renesansu - korespondencja o treści politycznej i dyplomatycznej. Rola kancelarii: królewskich, miejskich, biskupich (zbiór dokumentów listów z lat 1507-1535 – zebrany przez   podkanclerzego  koronnego T. Tomickiego -acta tomicana – zbiór traktatów, konstytucji, uniwersałów, edyktów królewskich, korespondencje między monarchami oraz listy królewskie dotyczące wewnętrznych spraw kraju., a także korespondencje między urzędnikami w państwie; listy dyplomatyczne - po łacinie, wewnątrz kraju - po polsku.

·         W końcu XVI w. - względnie jednolity polski język prawniczy

·         Świadome uwalnianie się od wzorów łaciny - w XVII w.

·         Polski styl urzędowy – krystalizacja w dobie stanisławowskiej

·         XVIII i XIX - polityczna katastrofa ostatniego rozbioru w 1795 r. - urzędy byłej Kongresówki i Poznańskiego mniej więcej  do 1863 r.

·         Po upadku powstania - czas szybkiego usuwania języka polskiego z urzędu. Językiem administracyjnym - język zaborców (wyjątek Galicja)

·         Stopniowe ujednolicenie języka urzędów - po 1918 r.

·         Okres międzywojenny  - porządkowanie terminów urzędowych

·         Lata 1944-55 - lata nasilonej centralizacji. Dominującym gatunkiem wypowiedzi w pierwszych latach powojennych – dekret; rozrost sprawozdawczości: sprawozdanie oraz gatunki dyrektywne (okólnik, instrukcja, wytyczne – ich nadawcą  urząd nadrzędny)

VII. Polszczyzna urzędowa po 1989 roku

·         Zerwanie z zasadą jednolitego systemu organów władzy i administracji państwowej. Nowe gatunki: oferta, przetarg, negocjacje, ugoda, porozumienia. Wzrost roli czeku, akcji, obligacji, weksla. Proces powstawania nowych podmiotów gospodarczych - nowe odmianki gatunkowe umowy: umowa holdingowa, umowa leasingowa

·         W listach handlowych – korzystanie z gotowych wzorów korespondencji - standaryzacja  obcojęzycznej korespondencji (ukazywanie się  licznych poradników i podręczników  instruktażowych)

·         Modyfikacja wzorca listu handlowego - dodanie do nazwy firmy jej logo (znaku) oraz hasła reklamowego

·         Większa dbałość o estetykę  pisma, wręcz elegancję (mile widziany papier firmowy, dobry wydruk komputerowy)

·         Odchodzenie od bezosobowości

·         W miejsce dominujących do 89 r.  sformułowań przepraszamy, zapewniamy, uprzejmie prosimy - formy osobowe Szanowny Panie, nawiązując do zgłoszonej przez Pana…

·         Zmiana w komunikowaniu się urzędu z indywidualnym odbiorcą – osobą fizyczną – powrót form przedwojennych Pan, Pani

VII. Rewolucja  w redagowaniu pism  urzędowych w latach 90.

·         zwykła korespondencja - wypierana przez  korespondencję faksową i pocztę elektroniczną

·         szablonizacja korespondencji

·         nasycenie dokumentów dużą  ilością symboli, kodów

·         dostosowanie  regulacji normatywnych do obowiązujących w Unii Europejskiej -umiędzynarodowienie dokumentów (nowe formularze administracyjne SAD i zestaw SAD BIS - od pierwszych liter ang. Single Administrative Dokument).

·         nasycenie dokumentów dużą liczbą   obcojęzycznych terminów, zwłaszcza pochodzenia ang. dealer, joint venture, leasing, holding; angielskojęzyczne nazwy wielu dokumentów formularz PIT (Personal Income Tax), formularz VAT (Value Addend Tax); zmiana kierunku zapożyczeń.

VIII. Wzorce wypowiedzi – gatunki urzędowe

·         W odmianie prawniczej - akty normatywne stanowiące prawo (konstytucje, ustawa, dekret, rozporządzenie, regulaminy, instrukcje, wytyczne)

·         W odmianie kancelaryjnej

Ø                   Gatunki obsługujące korespondencję instytucjonalną: korespondencja biurowa, listy handlowe (reklamy tekstowe, okólniki, oferty, zamówienia), umowy (umowa kooperacji, dealerska, leasingu), protokoły, monity, reklamacje, listy intencyjne

Ø                   Gatunki obsługujące komunikację obywatela z  instytucją: podania, skargi, życiorysy (curriculum vitae), listy motywacyjne

CV

Powinno mieć przejrzystą strukturę, treściowo być maksymalnie skondensowane, pozbawione zbędnych ozdobników. Informacje w określonym porządku:

                                                                                    Miejsce, data

imię, nazwisko,

tytuł naukowy,

adres i telefon domowy (ewentualnie kom.),

nr faksu, e-mail;

1. dane personalne: data i miejsce urodzenia

(2. cel do osiągnięcia:  stanowisko, o które stara się zainteresowany;)

3. wykształcenie: zawód wyuczony, ukończona szkoła (uczelnia) i tryb nauki (dzienny, zaoczny)

4. ukończone kursy i staże: studia podyplomowe, kursy zawodowe, specjalizacyjne, staże 

...