Epoka brązu w Nowej Hucie.docx

Epoka brązu w Nowej Hucie

I

Koniec III tysiąclecia p.n.e. wyznacza w południowej Polsce początek nowej epoki w dziejach kultury ludzkiej, zwanej epoką brązu. Minie wprawdzie dość długi okres, zanim nowy wynalazek - brąz - upowszechni się na naszych terenach, lecz w rozwoju miejscowych społeczności pojawiły się już pierwsze rysy typowe dla nowej epoki, które dotarły na obszary południowej Polski ze środkowo-naddunajskiego kręgu kulturowego.

II

W Polsce południowo-wschodniej powstała wtedy kultura mierzanowicka (2300-1600 p.n.e.). Jej najstarsza faza wykazuje jeszcze silne nawiązania do kultury ceramiki sznurowej. Jest to widoczne w gospodarce nastawionej w przewadze na hodowlę zwierząt i w zdobieniu naczyń odciskami sznura. Pobyt tych grup ludności na terenie Nowej Huty jest udokumentowany na stanowisku w pobliżu kopca Wandy. Odkryto tam niewielkie, liczące kilka grobów, cmentarzysko szkieletowe. Wyposażenie jednego z pochówków było bardzo bogate. Obok szkieletu znaleziono m.in. miedziany sztylet i 5 złotych kółeczek.

III

Z czasem gospodarka kultury mierzanowickiej została zdominowana przez uprawę roli. Konsekwencją tego było powstanie stałych osiedli znanych z Pleszowa i z rejonu Wzgórz Krzesławickich. Budowane z drewna budynki mieszkalne i gospodarcze były naziemne, w związku z czym ślady po nich nie zachowały się. Znane są jedynie jamy-piwniczki, zlokalizowane pierwotnie przy domostwach.

IV

Zestaw podstawowych narzędzi nie zmienił się w porównaniu z okresem neolitu. Do wytwarzania narzędzi wykorzystywano surowce kamienne. Krzemieniarstwo nie było dobrze rozwinięte - bardziej wyspecjalizowane wyroby spotykane są rzadko. Dopiero pod koniec istnienia omawianej kultury pojawiły się pierwsze wyroby z brązu (siekiery i dłuta). Trafiły one na nasz obszar z zachodniej Polski lub z Czech, na których to terenach funkcjonował w tym czasie prężny ośrodek metalurgiczny. Na wysokim poziomie stała natomiast obróbka kości, z których wykonywano narzędzia (szydła, przekłuwacze) i ozdoby (paciorki). Wśród materiałów z tego okresu, efektownie prezentuje się tarczka wykonana z dwóch kości łopatek zwierzęcych.

V

Od XVII w. p.n.e., współcześnie z końcem kultury mierzanowickiej, na terenie Nowej Huty rozpoczyna się osadnictwo kultury trzcinieckiej, której geneza jest związana z terenami Polski środkowej. Cechy kultury materialnej i duchowej wyraźnie różnią ją od starszej kultury mierzanowickiej. Można sądzić, że mamy do czynienia z przybyciem nowej grupy ludności. Założyła ona kilka dużych osad, z których najpełniej zostało przebadane osiedle obok kopca Wandy.

Na podstawie odkrytych tam układów jam-piwniczek, znajdujących się pierwotnie obok domów, można odtworzyć wygląd wsi z epoki brązu. Kilkanaście gospodarstw tworzyło zamknięty układ na planie owalnym a w środku znajdował się duży niezabudowany plac. Jednocześnie we wsi mogło mieszkać nawet 100 osób.

Podobnie jak w starszych okresach, podstawą ich utrzymania była uprawa roli i hodowla zwierząt. W dalszym ciągu używano też narzędzi kamiennych i krzemiennych.

VI

Społeczności kultury trzcinieckiej pośredniczyły również w handlu bursztynem bałtyckim, który w tym czasie rozchodził się aż do basenu Morza Śródziemnego. O kontaktach ówczesnych mieszkańców Nowej Huty z obszarem Kotliny Karpackiej świadczą naczynia naśladujące okazy znane z terenów Słowacji i Węgier. Z tamtej strefy kulturowej trafiały liczniej na nasz teren wyroby brązowe, przede wszystkim ozdoby.

VII

Z omawianych czasów znanych jest kilka grobów szkieletowych i ciałopalnych odkrytych na osadach.

Bardzo ciekawie prezentuje się zbiorowy grób szkieletowy odkryty w Cle. Zawierał on szczątki dorosłego mężczyzny w wieku 30-40 lat i dwójki nastoletnich dzieci pochowanych w jednym czasie. Pochówki wyposażono w naczynia.

VIII

Od XIII w. p.n.e. na teren zasiedlony przez społeczności kultury trzcinieckiej, zaczęły napływać z Górnego Śląska grupy ludności, które przyniosły ze sobą ukształtowaną kulturę łużycką - jedną z największych i najbardziej znanych w prahistorii Polski jednostek kulturowych. Jej podstawową cechą było stosowanie ciałopalnego obrządku pogrzebowego. Prochy spalonych na stosie zmarłych składano do ziemi w glinianych urnach lub w pojemnikach z surowców organicznych. Razem z nimi do grobu trafiały inne przedmioty (naczynia, ozdoby z brązu), składane w charakterze darów na dalsze życie. Z terenów Nowej Huty znane są dwa takie cmentarzyska (Pleszów i Mogiła) użytkowane przez mieszkańców okolicznych osad. Nowy system związany z wierzeniami był z pewnością atrakcyjny, ponieważ miejscowe społeczności przejęły go od ludności napływowej wraz z cechami kultury materialnej.

IX

Osadnictwo interesującej nas ludności reprezentowane jest w Nowej Hucie przez blisko 20 stanowisk.

Do największych należą osady w Pleszowie, Zesławicach, Mogile, Wyciążu i w Cle. Mieszkano w drewnianych chatach, rzadziej w tym celu wykorzystywano ziemianki. Materiały uzyskane z badań wykopaliskowych składają się na obraz życia ówczesnych mieszkańców naszego regionu.

Bogato poświadczone w materiale zabytkowym są zajęcia gospodarcze. Znaleziska sierpów i kamieni żarnowych przemawiają za uprawą zbóż, a odkrywane szczątki kostne świadczą rozwiniętej hodowli bydła i trzody chlewnej.

X

W kulturze łużyckiej narzędzia, broń i ozdoby wykonywano z brązu (dopiero w końcowej fazie jej istnienia, z nastaniem nowej epoki, pojawiają się pierwsze zabytki żelazne) i przynajmniej część z nich jest efektem produkcji miejscowych rzemieślników. Świadczą o tym znaleziska surowca brązowego i form odlewniczych. Produkowano narzędzia (siekierki, sierpy, noże, brzytwy), broń (groty włóczni i strzał) i ozdoby (szpile i zapinki do spinania szat, zawieszki, kółka, wisiorki itp.), często pokryte dekoracyjnymi rytami.

XI

Niezwykle bogaty jest zestaw wytwarzanych naczyń - od wielkich, zasobowych, przeznaczonych do przechowywania ziarna, poprzez chropowacone garnki służące zapewne do gotowania, aż po delikatną ceramikę stołową, cienkościenną, w postaci rozmaitych waz, czarek, czerpaków, kubków i mis, nierzadko pokrytych geometrycznym i rytym ornamentem.

XII

Wyraźne osadnictwo kultury łużyckiej zanikło najpóźniej na przełomie V i IV w. p.n.e. W tym czasie na obszarze Nowej Huty, podobnie jak na innych terenach południowej Polski, obserwuje się znaczny spadek zaludnienia. Sytuacja ta trwała do pojawienia się na obszarach podkrakowskich kultury celtyckiej.