W_1.doc

Wykład 1.

Geografia ekonomiczna – przedmiot badań, działy, funkcje i kierunki badawcze

Geneza geografii

1.        Geografia jest jedną z najstarszych dziedzin wiedzy. Powstała już w czasach starożytnych. Początkowo dyscyplina ta rozwijała się przez gromadzenie opisów różnych krajów i ludów, dokonywanych przez starożytnych kupców i żeglarzy. Intensywny rozwój geografii nastąpił w epoce wielkich odkryć geograficznych (XV i XVI w.)

2.        Geografią jako nauką i filozofią jako pierwsi zajmowali się uczeni greccy. Największy wkład wnieśli Tales z Miletu, Herodot, Eratostenes, Arystoteles i Ptolemeusz. Za twórcę geografii jako samodzielnej dyscypliny naukowej i autora jej nazwy uważa się greckiego filozofa Eratostenesa z Cyreny (III w. p. n.e.).

Pojęcie geografii

1.        Termin „geografia" wywodzi się z jęz. greckiego, od słów geo (Ziemia) i grapho (opis), które łącznie oznaczają opis Ziemi.

2.        W tradycyjnym ujęciu geografia to nauka opisująca powierzchnię Ziemi, a więc środowisko życia i działalności człowieka.

3.        Współczesne znaczenie pojęcie geografii jest znacznie szersze:

-          geografia – to nauka badająca przestrzenne zróżnicowanie powłoki ziemskiej (epigeosfery) pod względem przyrodniczym i społeczno-ekonomicznym oraz relacje między środowiskiem geograficznym a działalnością człowieka,

-             istotą geografii jest badanie zależności przestrzennych pomiędzy środowiskiem a społeczeństwem.

Dyscypliny podstawowe nauk geograficznych

1.        Obecnie geografia jest skrótowym określeniem dla dużej liczby dyscyplin, badających przestrzenne aspekty różnych zjawisk na Ziemi. Stąd też termin „geografia” zastępowany jest określeniem nauki geograficzne. Ich cechą wspólną jest zainteresowanie przestrzennym aspektem zjawisk zachodzących na Ziemi.

2.        W naukach geograficznych można wyodrębnić kilka wyspecjalizowanych dziedzin [dyscyplin podstawowych]. Są to:

-          g. fizyczna – bada naturalne składniki powłoki ziemskiej,

-          g. ekonomiczna – zajmuje się procesami gospodarczymi i społecznymi w przestrzeni i środowisku,

-          g. regionalna – zajmuje się całościowym badaniem zjawisk przyrodniczych i społeczno-gospodarczych w określonym regionie (na kontynencie, w państwie, w regionie geogr. lub ekonom.); integruje wiedzę o określonym obszarze (regionie) w celu wyjaśnienia procesów kształtujących strukturę tego regionu,

-          g. historyczna – bada zmiany w środowisku geograficznym w minionych okresach,

-          metodyka geografii – zajmuje się metodami badań geograficznych,

-          kartografia – nauka o mapach geogr., sposobach ich tworzenia oraz metodach przedstawiania różnych zjawisk na mapach. Tradycyjnie należała do zespołu nauk geograficznych. Jednakże wskutek wypracowania zupełnie odrębnych metod badawczych kart. oddziela się coraz wyraźniej od nauk geograficznych. Współcześnie zalicza się do nauk pomocniczych geografii.

Przedmiot badań i zakres działów geografii ekonomicznej

1.        Geografia ekonomiczna – jeden z dwóch głównych działów nauk geograficznych, który bada zjawiska i procesy społeczno-ekonomiczne występujące w przestrzeni geograficznej.

2.        Geografia ekonomiczna – nauka badająca zjawiska i procesy społeczno-ekonomiczne występujące w przestrzeni geograficznej

-          bada uwarunkowania przestrzennego rozmieszczenia ludności, osadnictwa, produkcji i infrastruktury,

-          bada możliwości i sposoby gospodarczego wykorzystania ŚG,

3.        Geografia ekonomiczna nie tylko opisuje zjawiska i procesy społeczno-gospodarcze w ŚG, ale także bada ich genezę i zależności (związki przyczynowo-skutkowe), jakie zachodzą między zjawiskami przyrodniczymi i społeczno-gospodarczymi oraz prognozuje ich przyszłe trendy.

Zadania geografii ekonomicznej:

-          analiza sposobów organizowania się systemów społeczno-gospodarczych w środowisku przyrodniczym,

-          ustalanie współzależności między głównymi składnikami tych systemów,

-          odkrywanie zasad organizacji i budowa modeli systemów geograficzno-ekonomicznych.

Ewolucja zmian charakteru geografii ekonomicznej jako nauki

1.        W przeszłości g. ekonomiczna miała charakter idiograficzny, tj. zajmowała się opisem (charakterystyką) rzeczywistości geograficznej, ustalaniem i interpretacją faktów.

2.        Współcześnie g. ekonomiczna jest nauką nomotetyczną – wyraża się to dążeniem do wykrywania i formułowania praw naukowych rządzących rzeczywistością (dążenie do nadawania stwierdzanym prawidłowościom kształtu teorii) - dominuje w niej nurt teoretyczny. Na podstawie badania konkretnej rzeczywistości dąży się do tworzenia teorii i konstruowania ogólnych modeli. Teorie te służą jako narzędzia wykrywania prawidłowości rządzących przebiegiem procesów społeczno-ekonomicznych w przestrzeni; są podstawą do formułowania programów kształtowania struktur przestrzennych gospodarki i społeczeństwa.

Dyscypliny szczegółowe geografii ekonomicznej

1.          Rozległy przedmiot badań g.e. pozwala na wyodrębnienie z niej znacznej liczby dyscyplin szczegółowych, tj. gałęzi zajmujących się poszczególnymi formami działalności społecznej i gospodarczej. Są to:

w        g. zasobów naturalnych

w        g. ludności

w        g. osadnictwa

w        g. rolnictwa

w        g. przemysłu

w        g. komunikacji

w        g. handlu i usług

w        g. turystyki

w        g. polityczna

w        metodologia g. ekonomicznej

2.          Duża liczba gałęzi g.e. sprawia, iż w badaniach geograficznych widoczne są dwa przeciwstawne podejścia:

-             pierwsze charakteryzuje się dążeniem do specjalizacji, drugie zaś do całościowego (holistycznego) ujmowania badanej rzeczywistości,

-             oba kierunki należy uznać za właściwe, bowiem oba poszerzają zakres naszej wiedzy o świecie i rozumienia procesów kształtujących rzeczywistość,

-             w badaniach geografii ekonomicznej występuje zarówno potrzeba opracowań o charakterze specjalistycznym, jak i syntetycznym. Są one nieodłączne i wzajemnie się uzupełniają.

Dyscypliny  pokrewne g. ekonomicznej

1.          Geografia ekonomiczna ma charakter interdyscyplinarny – polega to na wielodyscyplinowym badaniu problemów przestrzenno-gospodarczych. G.e. szeroko korzysta z dorobku innych dyscyplin naukowych, bez których nie byłaby w stanie poznać i wyjaśnić badanej rzeczywistości społeczno-gospodarczej.

2.          Krąg dyscyplin naukowych, w których otoczeniu się rozwija, jest bardzo szeroki

-             g.e. jest ściśle powiązana z naukami przyrodniczymi (np. geologia, klimatologia, hydrografia, ekologia), technicznymi (np. inżynieria środowiska, budownictwo, architektura, inżynieria miejska) i społecznymi (np. demografia, socjologia, ekonomia, urbanistyka, historia, zarządzanie).

Funkcje geografii ekonomicznej

w                   poznawcza – wynika z analizowania rzeczywistości  geograficznej i wyciągania stąd wniosków co do przebiegu różnych procesów społeczno-gospodarczych w przestrzeni; poprzez badania empiryczne, formułowanie hipotez i budowę modeli teoretycznych g.e. przyczynia się do lepszego poznania rzeczywistości geograficznej, a przez to do rozszerzania wiedzy; wiedza ta służy z kolei celom praktycznym,

w                   praktyczna (aplikacyjna) – g.e. spełnia praktyczną rolę w zarządzaniu gospodarką; wyraża się to w następujących funkcjach:

-          diagnostyczna  (stwierdzenie stanu i jego przyczyn),

-          prognostyczna  (przewidywanie przyszłego rozwoju zjawisk i procesów w przestrzeni),

-          optymalizacja (znajdowanie rozwiązań optymalnych i sterowania systemami tak, by zbliżały się do tych rozwiązań),

-          planistyczno-decyzyjna (tworzenie zespołu metod i form w zakresie planowej działalności w różnych horyzontach czasowych i na różnych obszarach),

-          kulturalna (nauczanie g.e. na wszystkich poziomach jest istotnym czynnikiem rozszerzania horyzontów myślowych i kształtowania kultury społeczeństwa),

-          wychowawcza (dla środowisk lokalnych i regionalnych g.e. jest źródłem wiedzy o otaczającym obszarze, rozwija zainteresowanie jego problemami, pobudza aktywność społeczną, umacnia przywiązanie do ziemi rodzinnej).

Praktyczne zastosowanie geografii ekonomicznej

w                   geografia ekonomiczna była i jest nauką o nastawieniu praktycznym;

w                   wyniki badań podstawowych g.e. znajdują zastosowanie w wielu dziedzinach, m.in. w ochronie środowiska, gospodarce przestrzennej i planowaniu przestrzennym.

Badania geograficzno-ekonomiczne są użyteczne w zakresie:

-          analizy (diagnozy) istniejącego stanu środowiska lub gospodarki przestrzennej,

-          formułowanie zasad polityki przestrzennej

-          bonitacji środowiska (dla celów rolniczych, przemysłowych, osadniczych, turystycznych),

-          analizie użytkowania ziemi,

-          wyborze lokalizacji zakładu przemysłowego,

-          wyborze miast (gmin) mających dogodne warunki rozwoju,

-          rozmieszczaniu obiektów usługowych w miastach i regionach,

-          ustalaniu warunków zrównoważonego rozwoju miast i wsi,

-          określaniu perspektyw rozwoju regionów,

-          proponowaniu nowych kierunków aktywności regionalnej,

-          racjonalizowaniu powiązań międzyregionalnych,

-          opracowywaniu przewodników i map turystycznych,

-          opracowywaniu programów oświatowych dla mass mediów,

Kierunki rozwoju geografii ekonomicznej

W rozwoju współczesnej geografii ekonomicznej podstawowe znaczenie posiadają 3 główne kierunki badawcze, które się wzajemnie przenikają i uzupełniają.

...