Manipulowanie, czy autoodkrywanie Uwagi o autoprezentacji.pdf

• Ewę czeka znaczący występ. Pierwszy występ przed tak wielką publicznością. Jest

wyczerpana próbami, ale da z siebie wszystko, nie zdradzi śladu przemęczenia. Chce, by

wszystko wypadło perfekcyjnie. Dotąd nigdy nie śpiewała z playbacku, lecz dziś to zrobi.

Musi, jeśli chce dobrze wypaść. Nie podejrzewała nawet, że tak jej na tym zależy, iż nagnie

własne, szlachetne zasady. [1]

Kontrowersje wokół szczególnie istotnych społecznie zachowań człowieka szybko stają się

obszarami eksploracyjnymi nie tylko wśród psychologów, lecz i socjologów, czy też

komunikologów [2]. O ile fizjonomika straciła rację bytu w świetle dzisiejszej, empirycznej nauki,

to kwestie związane z autoprezentacją, poparte rozmaitymi badaniami, w dalszym ciągu skupiają

uwagę naukowców, dzieląc jednocześnie ich opinie w tym względzie.

Przyjmijmy definicję za Bogdanem Wojciszke: autoprezentacja to kształtowanie sposobu, w jaki

postrzegają nas inni ludzie [3]. Mark Leary z kolei mówił nie tyle o kształtowaniu, co o kontroli [4]

owego sposobu, akcentując tym samym przystosowawczy aspekt autoprezentacji jako umiejętności

kierowania uwagi na uczucia obcych względem osoby. Naturalność i powszechność zachowań

autoprezentacyjnych każe nam rozważyć, na ile mamy do czynienia z zachowaniem

intencjonalnym, a na ile z nieuświadomionym i koniecznym w życiu społecznym nawykiem?

Odpowiedź na powyższe pytanie brzmi: to zależy. Przykład postępowania [5] Ewy jest przykładem

autoprezentacji planowanej, motywowanej celem, jakim jest pozytywny odbiór ze strony

uczestników koncertu oraz, posługując się słowami Wojciszke, utrwalenie nowej tożsamości [6]. W

tym przypadku chodziłoby o, powiedzmy, tożsamość gwiazdy. Gdybyśmy oglądali jej koncert, nie

wiedząc nic o Ewie, moglibyśmy sądzić, że mamy do czynienia z osobą o wysokiej samoocenie,

która prezentując się, korzysta raczej z technik asertywno-zdobywczych. Kiedy jednak wiemy, że

Ewa nie śpiewa zwykle z playbacku, można spekulować o motywacji lękowej, i co za tym idzie – o

technikach raczej obronnych. Bez wątpienia jednak sytuacja stresowa (pierwszy występ przed

wielkim audytorium) uruchamia mechanizmy podtrzymywania własnej wartości.

Sednem wszelkich wątpliwości odnośnie autoprezentacji jest autentyczność. Posłużmy się cytatem

z artykułu Andrzeja Szmajke: współcześnie podkreśla się (…), że zachowania autoprezentacyjne

polegają najczęściej na ujawnianiu zasadniczo prawdziwych informacji o własnej osobie [7]. Czy

zatem casus Ewy jest przykładem autoprezentacji kłamliwej? Oczywiście "śpiew" z playbacku

należy uznać za formę oszustwa, niemniej sam zabieg autoprezentacji, z jakiego korzysta Ewa,

można uznać za mieszczący się w granicach własnego "Ja". Ewa w końcu jest piosenkarką i

podczas koncertu nie udaje kabareciarza, czy akrobatki. Pokazuje pewien fragment "Ja",

szczegółowo wyselekcjonowany, w stosunkowo przesadzonej formie. Mówiąc metaforą Szmajke –

robi minę, lecz nie zakłada maski [8]. Sami często to robimy, przykładowo zbyt głośno się śmiejąc,

aby unaocznić towarzystwu, jak bardzo wesołymi potrafimy być.

Powyższy przykład, który dotyczy przecież autoprezentacji publicznej, dodatkowo ukazuje kolejny

wymiar tegoż aktu – zmiany przekonań o sobie. Nasza piosenkarka rezygnuje z własnych zasad

osobistych na potrzeby prezentacji siebie przed publicznością. Dochodzi do swoistej modyfikacji

"Ja". Strategia, która w zamyśle miała wpłynąć na innych, finalnie wpływa także i na

autoprezentera. Autoprezentacja w tym momencie staje się doskonałą okazją do rewizji koncepcji

samego siebie.

Intrapersonalne konsekwencje dotyczą ponadto wpływu na samoocenę autoprezentera (badania

Cialdiniego [9]). Z tej przyczyny autoprezentację zalicza się do podstawowych mechanizmów

autowaloryzacji [10], jakkolwiek nie sposób zapomnieć o jej definicyjnych wręcz możliwościach

manipulacyjnych.

Motywacja do autoprezentacji zależy między innymi od warunków, jakie m. in. wymieniają

Andrzej Szmajke i Mark Leary, tj. od przekonania, że osiągnięcie celów zależy od opinii innych,

uzależnienia od aprobaty innych, problemów z samooceną, różnicy między pożądaną wizją "Ja" u

innych osób a realnym "Ja" w ich oczach, a także od snyderowskiej skłonności do obserwacyjnej

kontroli zachowania [11]. Również nowe sytuacje korelują z tendencją do autoprezentowania się.

To jednak, czy autoprezenter – świadomie bądź nie – posługuje się strategią manipulacji

(auto)prezentacją, wynikać może także z cech jego osobowości [12]. Nierzadko wykorzystują to

specjaliści od marketingu politycznego, tudzież PR-owcy. Znanym przykładem z kultury masowej

jest historia popularnego zespołu muzycznego Milli Vanilli – na jaw wyszła bowiem informacja, że

to nie członkowie grupy (dwóch czarnoskórych młodych mężczyzn) śpiewali na płytach [13].

Autoprezentujemy się praktycznie zawsze. Świadomie, czy też nie. Chcąc lub nie chcąc. Schlenker

stwierdził nawet, że autoprezentacja jest podstawową właściwością doświadczenia

interpersonalnego [14], i postawił ją na równi z przetwarzaniem informacji.

W społeczeństwie konsumpcyjnym, które dokładnie zbadało i opracowało mechanizmy wpływu

społecznego, najważniejsza zdaje się być skuteczność, a dopiero na dalszej pozycji plasuje się

autentyczność. Niemniej warto pamiętać, że bez względu na to, czy manipulujemy, czy

autoodkrywamy się, wiele zależy również od partnera/ów interakcji. Różni odbiorcy mogą w czasie

tej samej autoprezentacji dostrzec odmienne wizerunki autoprezentera. Sądzę, że z uwagi na

szacunek dla audytorium i do samych siebie, najkorzystniejszą opcją jest osobisty dialog pomiędzy

skutecznością a prawdziwością. Wszak o to chodzić powinno, aby osiągać pożądane cele i

pozostawać sobą. Czy udało się to osiągnąć naszej Ewie, wie tylko ona.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: