pt16_nr_33_34_1916_08_23.pdf

PRZEGLĄD TECHNICZNY

TYGODNIK POŚWIĘCONY SPRAWOM TECHNIKI I PRZEMYSŁU.

Warszawa, dnia 23 sierpnia 1916.

Tom LIV.

33 i 34.

TREŚĆ: Ktthnel A. Oczyszczanie miast. — Tepicht M. Nowoczesne kotły parowe dla wielkich staoyi centralnych [dok]. — Z towarzystw

technicznych.

Architektura. Wielka Warszawa.—Konkurs L Koła Architektów na przebudowę domu Tow. Ubezpieczeń na życie „Przezorność" w War-

' szawie.—Sprawy bieżące i rozmaitości. •

Z 13-ma rysunkami w tekście.

OCZYSZCZANIE MIAS T. ! )

Przez Artura Kuhnela, inż.

Pośród zadań gospodarki miejskie] oczyszczanie mia-

sta zasługuje na baczniejszą uwagę, niż to dotychczas jest

w zwyczaju, ponieważ gęstość skupienia ludności miejskiej

rośnie, poznanie grożącego niebezpieczeństwa wskutek nie-

chlujnego stanu miasta, dzięki postępom nauk przyrodni-

czych, przenika do coraz szerszych warstw mieszkańców,

a wymagania ogółu zwiększają się nieustannie i trudno je

niejednokrotnie zaspokoić, gdyż nie liczą się z realnymi wa-

runkami. To powoduje wstawianie w budżetach miejskioh

coraz wyższych kwut na cele utrzymania miasta w czy-

stości.

Stan dawniejszy a obecny. Pojęcia o czystości miasta

dawniej przed wiekiem XIX, przed świadomością o mikro-

bach, wszędzie były bardzo skromne. Ulice i place miejskie

tak w wielkich jak i w małych miastach służyły za miejsca,

na które wyrzucano wszystkie śmieci i odpadki domowe

1 wylewano nieczystości. Śmiecie w ulicy częścią roznosili lu-

dzie i koła, częścią rozwlekały psy i bezrogi; część ugniecio-

no w drogę, resztę spłukał deszcz i rozniosły wiatry. Stąd

pochodzi narastanie, podnoszenie się poziomów ulic i pla-

ców, widoczne dziś po posadzkach starych kościołów, leżą-

cych niżej poziomów, otaczających je ulic i po znajdywaniu

przy sposobności wykopów dla kanałów, przewodów lub

pomników, pod niweletą dzisiejszej ulicy nieraz w głębokości

2 cm bruków starodawnych. To też najszczęśliwszemi były

miasta, położone na stokach i te, przez które przepływały

rzeki, potoki lub młynówki, prowadzące większe ilości wody;

prawda zmusza powiedzieć, że nawet takie wyjątkowo ko-

rzystnie wyposażone przez naturę miasta u nas i dzisiaj na

nizkim poziomie długo jeszcze stać będą pod względem czy-

stości.

Nic dziwnego przeto, że choroby zakaźne nie wygasa-

ły, że zarazy siały śmierć i powodowały spustoszenia bez

granic; niejednokrotnie ginęła połowa ludności miasta. To

też najpierw wydawano sporadycznie nakazy właścicielom

realności jednorazowego gruntownego oczyszczenia części

ulicy wzdłuż realności, ustanawiano osobnych czyścicieli

ulic, srodze mających być karanymi za zaniedbania, naka-

zywano stałe utrzymywanie w porządku ulicy. Stopniowo

nakazy stawały się coraz częstsze, szczegółowsze, coraz pil-

niej egzekwowano ich przestrzegania, zwolna przechodziły

w ustawy, wydawane przez królów i ciała prawodawcze.

Sejm warszawski z r. 1685 postanawia:

„Wielka w tym publiczna niewygoda, że w mieście Warszawie

rezydencyi Naszey, Seymom y ziazdom publicznym zdawna zwykłey,

przeprawy, drogi, aż nazbyt zepsowane, kanały y rynsztoki pozarzu-

cane przeto chcąc mieć w tem powinny porządek, powagą Seymu te-

raźnieyszego zlecamy to negotium Wielkim Marszałkom oboyga na-

rodów, W. w Bogu loci ordinario względem iurysdykcyi duchowney

y Ur. Referondarzowi koronnemu iako staroście Naszemu Warszaw-

skiemu aby nonnulorum absentia minime obstante, zniózszy się z ma-

gistratem miasta Warszawy, także in hac arte peritos do siebie we-

zwawszy, o sposobie y rządzie dobrym, iakoby te drogi publiczne

naprawione, kanały y rynsztoki wychędożone, restaurowane, błota

gnoie wywożone, y na potem aby na publiczne drogi żadne śmieci

i gnoie z dworów, domów y ogrodów nie wyrzucane być mogły or-

dynacyą dostateczną conscribant, et plenaria potestate concludant.

Więc że nietylko mieysMe kamienice, domy y ogrody ale też y pa-

lące, dwory, ogrody y domy Wielmożnych Senatorów utriusąue sta-

tus duchownych y świeckich urzędników koronnych y Wielkiego

Księstwa Litewskiego także sług dworu Naszego ad hoc onus et amo-

yendas sordicies należeć powinni. Tedy y w tym modum prescri-

bant, y urzędowi Grodzkiemu Warszawskiemu względem pałaców,

dworów, y gruntów ordinis Senatorii utriusąue status et eąuostris

Mieyskim zaś "Urzędom względem osób do ich iurysdykcyi należą-

cych serio iniungant, aby ten porządek postanowiony, in debita exe-

cutione na zawsze zostawał".

Nakoniec zarządy miast dochodziły do przeświadcze-

nia, że muszą ująć tę sprawę we własne ręce. Dopiero jed-

nak wiek XIX, a zwłaszcza druga jego połowa, wytworzył

organizacyę oczyszczania, która obecnie przedewszystkiem

w miastach niemieckich stoi bardzo wysoko.

Pojęcia nasze o czystości miasta odbiegły tak daleko

od pojęć wieków poprzednich, że tylko dziwimy się, jak

przodkowie nasi, dawni mieszkańcy miast, utrzymując mie-

szkania swe nawet według pojęć obecnych względnie czysto,

mogli cierpieć pod oknami swych mieszkań straszne nie-

chlujstwo uliczne. Zapewne powodem był inny tryb życia;

dom, prawie zawsze własny, był wszystkiem dla jego mie-

szkańców, którzy poza nim nie korzystali tak z ulic i placów

publicznych, jak to ma miejsce obecnie, gdzie ulica wzorem

szeregu lokali publicznych, jako to: kawiarnie, restauracye,

kasyna, jest punktem spotkań towarzyskich, wspólnych prze-

chadzek, gdzie jej znaczenie podnosi się coraz wyżej, staje

się uzupełnieniem mieszkania prywatnego, jego częścią dla

olbrzymiej większości ludności miejskiej, mieszkającej prze-

ważnie ciasno, zatem, jeżeli już nie źle, to niewygodnie, gdzie

wreszcie ulica w zwarto zabudowanych zbiorowiskach . dla

dzieci biedaków zastępuje dawniejsze pola i ogrody.

Csyrmiki kształtujące organizacyę czyszczenia. Do-

skonałych wzorów obcych nie da się jednak i nie wolno na-

wet przenosić żywcem do nas; sprawa nie jest teoretyczną,

dającą się według pewnego schematu załatwić wszędzie bez-

względnie jednakowo, lecz jest ściśle praktyczną, w każdym

wypadku znajdującą odmienne rozwiązanie; i byłoby non-

sensem żądać np. od zarządu miasta Żywca, aby te.środki

i sposoby czyszczenia, które w Berlinie są nieodzownie ko-

nieczne, wprowadzał u siebie. Oczywiście, ponieważ przed-

miot jest wszędzie podobny, daje się to, mimo, że doświad-

czenia, zebrane w piśmiennictwie technicznem, należą do

najmłodszych— zestawić pewne ogólne zasady i sposoby po-

stępowania.

Organizacya oczyszczania zależna jest przedewszyst-

kiem od charakteru ludności, jej obyczajów, przyzwyczajeń

i zajęć, od jej stopnia kultury i zamożności, czego zdaje mi

się mieszkańcom miast naszych wykazywać niema potrzeby;

dalej zależy od liczby tej ludności, od obszaru miasta i spo-

sobu jego zabudowania oraz od środków pieniężnych, jaki-

mi zarząd miasta rozporządza, a nadto od rodzaju" i stanu

nawierzchni drogowej i od rodzaju i natężenia ruchu ulicz-

nego. Dalszymi wreszcie czynnikami są warunki klimatycz-

ne i terenowe i specyalne różne okoliczności lokalne.

Szczegółowiej omówimy wpływ każdego z czynników

powyższych w dalszym ciągu przy rodzajach zatńeczyszczeń

i przy sposobach czyszczenia.

Rodzaje zanieczyszczeń. Rozpatrzmy teraz, czetn uli-

ce i place miast naszych bywają zanieczyszczane.

Zanieczyszczenia dzielimy najpierw według tego, czy

powstały na ulicy samej, czy też dostały się na nią z poza

jej obrębu. Do pierwszej kategoryi należą okruchy, miał

i pył, pochodzący ze ścierania się nawierzchni, a ponieważ

') Z kursu naukowego 1 dla inżynierów miejskich, urządzonego

w Politechnice we Lwowie w marcu r, 1914.

322

PRZEGLĄD TECHNICZNY.

1916

miasta nasze, nie wyłączając i stolic, mają przeważnie złą

nawierzchnię, nie odpowiadającą rodzajem swoim, a bardzo

często i stanem utrzymania wymaganiom panującego na

nich ruchu, a mianowicie mają głównie, jeżeli nie jedynie

drogi żwirowane, więc ten rodzaj tworzy główną, przeważa-

jącą część zanieczyszczeń, przyczem najgroźniejszym, naj-

przykrzejszym elementem jest suchy kurz uliczny. Dalej

należą tu wypróżnienia zwierzęce w większych miastach lub

w centrach mniejszych tylko koni, poza tem krów i nieroga-

cizny; w jesieni liście uschłe z drzew ulicznych i drzew ogro-

dów prywatnych, przylegających do ulic.

Dalej powstaje kurz uliczny z ubrań ludzkich i uprzę-

ży, z części pojazdów, zwłaszcza z obręczy i z podków koń-

skich, wreszcie z przewożonych materyałów, jak cegła, pia-

sek, wapno, węgiel, drzewo, popiół, śmiecie i t. p. w nieodpo-

wiednich wozach, lub w wadliwem opakowaniu.

Z poza granic ulicy dostają się na nią kurz i śmiecie

wymiatane na ulicę z okien domów, z sieni, z podwórzy, ze

sklepów i restauracyi oraz podobnych lokalów, dalej błoto

przywożone do miasta na obręczach kół i na pojazdach, sadza

z kominów i rozmaite materyały pochodzące z burzenia bu-

dowli i z budowy nowych gmachów. Wreszcie wspomnieć

wypada o mule ziemnym, naniesionym przez uJewy na ulicę

z niezabudowanych placów i gruntów i o pyle ziemnym, na-

wianym w czasie wichrów z tychże obszarów i z okolicy do

miasta, gdzie osiada, wskutek częstego załamywania się kie-

runku prądu wiatru i jego wskutek tego osłabienia; ma to

miejsce przedewszystkiem w suchej bezśnieżnej, a mroźnej

porze.

Wyliczenie drobiazgowe wszystkich tych rodzajów jest

dlatego konieczne, bo każdy z nich wymaga innych sposo-

bów usunięcia i zwalczania; są to przyczyny, źródła, których

uświadomienie sobie jak najlepsze przyniesie też odpowied-

nio dobre rozwiązania w doborze środków zaradczych.

Konieczność czyszczenia. Zdrowiu ludzkiemu najbar-

dziej dotkliwie szkodzi kurz, drażniący organy oddechowe,

wzrok i zalepiający pory skóry, przytem roznoszący bakte-

rye chorobotwórcze; ta ostatnia sprawa, mimo, że się o niej

wiele mówi i pisze, nie jest ostatecznie wyjaśniona; opty-

miści powołują się na zamiataczy ulic, którzy wyjątkowo za-

padają na te choroby, jak np. suchoty, jakichby powinni na-

bawić się przedewszystkiem wskutek ciągłego oddychania

kurzem. Mniej niebezpiecznem dla zdrowia jest błoto, jako

siedlisko bakteryi, źródło wyziewów i parowania wilgoci, za-

truwających powietrze.

Następnie rozważyć należy szkodliwości zanieczy-

szczeń, ze względu na uniemożliwienie, utrudnienie i unie-

przyjemnienie ruchu.

Uniemożliwić ruch uliczny w naszych warunkach kli-

matycznych i w naszem położeniu geograficznem, jest w sta-

nie jedynie silny opad śniegu, który ruch przerywa zu-

pełnie.

Utrudnia ruch śnieg spadły w mniejszych ilościach,

gołoledź, błoto na brukach kamiennych gładko wyjeżdżo-

nych, na wyślizganych chodnikach, na brukach asfaltowych

i drewnianych, gdzie błoto lepkawe zmniejsza tarcie i wy-

wołuje przez to ślizganie się zwierząt pociągowych, ludzi

i pojazdów motorowych, przy których kierowanie i hamo-

wanie na oślizgłych powierzchniach bywa niepewne i wy-

maga nadzwyczajnej wprawy, podobnie jak kierowanie ro-

werem po obloconej drodze. Dalsze utrudnienia tworzą

przedmioty różnego rodzaju, które dostały się przypadkowo

na ulicę, jak cegły, kawały kamieni, skórki i pestki z owo-

ców, niedopałki cygar i papierosów, papiery rozmaite, gdyż

piesi mogą się potknąć na nich lub poślizgnąć i uledz przy-

tem wypadkowi—częste upadki na skórkach z pomarańcz,

połączone ze zwichnięciem lub złamaniem nóg—wreszcie

utrudniają ruch tumany kurzu, które, zasłaniając widok

wprzód, na dłuższą przestrzeń ulicy, nie pozwalają na prze-

gląd poruszających się pojazdów i osólb, co wywołuje ró-

wnież nieszczęśliwe wypadki: ma to miejsce przedewszyst-

kiem przy ruchu automobilowym, zatem prędkim, u nas do-

piero będącym w zaczątkach, głównie z powodu złego stanu

nawierzchni ulicznych, za granicą zaś wypierającym bez-

względnie i w sposób gwałtowny zwierzęta pociągowe.

Przykrym, niemiłym dla osób może oyć widok ulicy

pełnej kurzu, błota, zarzuconej papierami, śmieciem domo-

wem i odchodami zwierzęcymi, jeżeli osiada na nas i na na-

szych ubraniach pył uliczny, jeżeli wracamy obłoceni lub

obryzgani błotem tryskającem z pod kół, a obręcze gumowe

specyalnie wyrzucają je daleko, jeżeli płyną przez chodniki

i ścieki lub gniją w kałużach przydrożnych odpadki domo-

we, z którymi walczy się zwykle bez nadziei pokonania wro-

ga w miastach, nie mających kanalizacyi.

W świetle powyższych uwag zrozumiałem jest doma-

ganie się czystych ulic i placów, a potrzeba stałego, celowe-

go ich oczyszczania obywa się bez dalszych uzasadnień i wy-

jaśnień; jestto rzecz pierwszorzędnego znaczenia dla ogółu,

przez co—jako sprawa nie tycząca się tylko jednostek—wcho-

dzi w' zakres prac nad publiczną opieką zdrowia. Dlatego to

troska o utrzymanie czystości w mieście musi należeć do za-

rządów miast; i one też mają istotnie w naszych czasach de-

cydujący na to wpływ.

Cel oczyszczania. Celem oczyszczania miast jest utrzy-

manie ulic w takim stanie, aby ruch pieszych i pojazdów

odbywał się swobodnie bez obawy wypadków i bez niebez-

pieczeństwa dla zdrowia, oraz aby z powodu ruchu rńe wy-

nikły szkody dla przedmiotów sąsiadujących z powierzch-

niami komunikacyjnemi i dla przebywających w nich osób.

Do ulic i placów, t. j. arteryi wyłącznie komunikacyjnych,

przyłączają się nadto targowice różnego rodzaju, jako to: dla

produktów spożywczych, bydła, słomy i t. p. To jest pierw-

sze główne zadanie. Drugiem, stojącem w prostym sto-

sunku do obszaru i gęstości zaludnienia miasta, jest sprawa

usuwania odpadków domowych, wreszcie w miaatach nie-

skanalizowanych przyłącza się trzecie zadanie, a mianowicie

oczyszczania dołów wychodkowych.

Omówiliśmy w ten sposób w silnych skrótach dawny

stan oczyszczania miast, czynniki kształtujące organizacyę

oczyszczania, rodzaje zanieczyszczeń, konieczność i cele

oczyszczania. Przechodzimy teraz do sposobów, jakimi ce-

le te osiągnąć mamy. Dzielą się one na: 1) oczyszczanie wła-

ściwe, 2) zwalczanie kurzu, 3) usuwanie śniegu i lodu, 4) usu-

wanie ślizgawic, 5) usuwaińe odpadków domowych, 6) oczy-

szczanie dołów wychodkowych.

Rys. 1. Wózek do śmiecia ulicznego; wyrób i patent firmy ,,Lutocar".

Oczyszczanie wlaśchoe. Oczyszczanie właściwe, zale-

żne przedewszystkiem od ruchu ulicznego, pory roku i ro-

dzaju nawierzchni, -dzielimy na oczyszczanie pobieżne i na

oczyszczanie dokładne. Oczyszczanie pobieżne polega na

usuwaniu głównie większych zanieczyszczeń; oczyszcza-

nie dokładne usuwa wszystko, co na ulicy znajdować się

nie powinno i rozciąga się na większe przestrzenie. Roz-

dział, następstwo i zastosowanie jednego z tych sposobów

zawisł od znaczenia ulicy, jako arteryi ruchu, co w każdem

mieście znowu różnie może być pojęte.

Oczyszczanie pobieżne. Oczyszczanie pobieżne, w Gra-

licyi stosowane tylko w obu stolicach, odbywa się na całym

prawie świecie tak, jak i u nas, to jest ręcznie; wogóle już

tutaj zaznaczyć należy, że ręczny sposób czyszczenia jest

najstarszy i najprostszy, a zapewne i najlepszy, gdyż jedy-

nie przystosowuje się do zmiennych warunków ruchu ulicz-

nego, nawierzchni i pogody. Maszyny stosowane do po-

bieżnego oczyszczania nie dały dotąd wyników pomyślnych.

Przy oczyszczaniu pobieżnem robotnik miotłą zgarnia

odchody zwierzęce, papiery, resztki owoców, siana, słomy,

karmy zwierzęcej i t. p., albo na kupki z boku toru jezdnego,

A? 33 ł 34

PRZEGLĄD TECHNICZNY.

323

które następnie zbiera na taczki lub na ręczny wózek, albo też

wprost na łopatę i wrzuca do ręcznego wózka. Oczywiście

rodzaj i konstrukcya mioteł, łopat i wózków zależy od miej-

scowych warunków i w bardzo wysokiej mierze od przy-

zwyczajeń, • a nawet od przywidzeń robotników. Mioteł

u nas używa się prawie jedynie brzozowych, zagranicą ry-

żowych lub z piassawy. Piassawa jest to rodzaj trzciny

trawy, rosnącej nad wodami Nilu. Rozstrzyga tu cena

i pochodzenie, które nigdy dla nas nie może być obojętne..

Łopaty blaszane bywają najrozmaitsze.

Do zbierania zmiotków służą doskonale zwyczajne

taczki, których pojemność można powiększyć przez nasadze-

nie ścianek z cienkich deszczułek blizko dwukrotnie, a na-

stępnie skrzynkowe, dwukołowe ręczne wózki drewniane,

jakich używa się we Lwowie. Wózki połączone z rodzajem

łopaty, jak rys. 1, wyrobu różnych firm obcych nie zalecają

się wielką praktycznością, zwyczajna łopata bowiem w ręku

robotnika sprawniej dostosuje się do stami ulicy i do zanie-

czyszczenia, niż kawał blachy stale przytwierdzonej do wóz-

ka, chociaż nie można odmówić im innych zalet, jak: pię-

kny wygląd, wygodę dla robotnika. Wózek zasadniczo po-

winien być jaknajprostszej konstrukcyi, lekki, aby nim je-

den robotnik bez zbytniego wysiłku manewrował, nie za-

nadto szeroki, aby nie zawadzał na ulicy, o pojemności 100

do 200 litrów, by go często nie trzeba wypróżniać. Powi-

nien nadto mieć pokrywę, by wiatr śmieci z niego nie wy-

dmuchiwał, i miejsce do przytwierdzenia miotły, łopaty

i blaszanej polewaczki.

ożywiony ruch uliczny do stosowania powyższych zbior-

ników.

Niezbędnym dodatkiem do wózka jest polewaczka, aby

usunąć skraplaniem wzbijanie się kurzu. Podczas suchych

mrozów mieszają wodę w polewaczkach z roztworami chlorku

magnezyi w różnych stosunkach, zależnie od stopnia mrozu.

Im ulica jest ruchliwsza i im ma lepszą nawierzchnię,

tem konieczniejsza jest potrzeba pobieżnego jej oczyszcza-

nia. Wykonywane ono jest rzadziej w ten sposób, że par-

zo.an;

550

Przekrój. Widok z boku.

Rys. 3. Naczynie blaszane na zmiotki uliczne.

Rys. 2. Szczotka maszynowa jednokonna liellmersa.

tya robotników w pewnych godzinach oznaczonych przecho-

dzi ulicę i oczyszcza ją, a częściej przez jednego robotnika,

który stale przez cały dzień obchodzi, a raczej objeżdża

z wózkiem przydzielone mu ulice tam i z powrotem i zbiera

zmiotki; we Lwowie ponadto tak zwany wózkarz oczyszcza

ścieki wzdłuż burtnic i przechody kamienne na drogach

szosowanych.

Oczyszczanie dokładne. W ulicach o słabym ruchu,

w dzielnicach willowych, zamieszkałych przez ludność za-

możniejszą, można zaniechać oczyszczania pobieżnego, na-

tomiast każda ulica inną powinna być od czasu do czasu

oczyszczana dokładnie przez zebranie i usunięcie wszyst-

kich zanieczyszczeń. Dokładne oczyszczanie ulic i pla-

ców uskutecznia się przez zamiatanie lub przez mycie, jedno

i drugie wykonywane być winno ręcznie lub zapomocą

maszyn. Wybór jednego z tych czterech sposobów zależy

prawie jedynie od rodzaju nawierzchni.

Z wózków wysypują robotnicy śmiecie w oznaczonych

miejscach na tymczasowe kupy, skąd je zabierają dojeżdża-

jące fury; ma to jednak tę wadę, choćby wozy dojeżdżały

często, co zazwyczaj nie jest praktycznie wykonalne, że

śmiecie są trzykrotnie przerzucane, że leżą przez czas pe-

wien na ulicy, skąd je wiatr, pojazdy i dzieci roznoszą i że

wydają woń nieprzyjemną. Zamiast składów otwartych,

wolnych, budują niektóre miasta zbiorniki podziemne lub

nadziemne. Do wydobywania śmieci ze zbiorników pod-

ziemnych służą umyślnie zbudowane wozy, wadą ich jest

koszt budowy, wydobywanie uciążliwe i trudność utrzyma-

nia w czystości. Lepiej rzecz wypada, jeżeli w zbiorniku

małym umieścimy naczynie, w które robotnik wsypuje

śmiecie, a wozy zabierają napełnione kubły, wstawiając na

ich miejsce próżne. Zbiorniki nadziemne, pomijając tę

okoliczność, że nie tworzą ozdoby chodnika, na którym je-

dynie drzewa, już mniej słupy do oświetlenia znajdować

się powinny, zmuszają do przerzucania śmieci i podnosze-

nia go do otworu dosyć wysoko, co podczas wiatru dla prze-

chodniów nie może być miłe.

Dlatego obecnie, dopóki maszyna ręcznej pracy nie

zastąpi, najlepszym sposobem i najwięcej rozpowszechnio-

nym jest zbieranie zmiotków do naczyń blaszanych (rys. 3),

umieszczonych na wózkach dwukołowych (rys. 2), które

robotnik po napełnieniu odstawia na timyślnie wybetono-

wane miejsce (rys. 5), a zabiera na wózek znajdujące się

tam próżne blaszanki. Z miejsc tych zabierają wozy po-

mostowe, konne lub motorowe, pełne naczynia, a zostawia-

ją próżne. System ten jest lepszy i tańszy od zbiorników

czy nadziemnych, czy podziemnych, które muszą być gęsto

ulicy rozmieszczone; niektóre wielkie miasta zmusza

Rys. 4. Wózek ręczny z blaszanką.

•

Porównajmy najpierw oczyszczanie ręczne z maszy-

nowem. W ulicach mających złą nawierzchnię, nierówną

lub z wybojami, jeżeli ponadto w sąsiadujących ze sobą

ulicach rodzaje położonej nawierzchni są różne, daje się

skutecznie zastosować jedynie oczyszczanie ręczne, które,

jak to już zaznaczyliśmy przedtem, jest najpodatniejsze, da

się wszędzie z dobrym skutkiem użyć i nigdy nie zawodzi.

Zamiatanie maszynowe podczas deszczu z reguły nie po-

winno się odbywać, gdyż walce z miotłami, szczotki, tak się

nabiją lepkiem błotem i śmieciami, że przestają działać

i zamiast zsuwać błoto na bok, rozmazują je po ulicy; na-

324

PRZEGLĄD TECHNICZNY.

1916

tomiast po silnym deszczu, gdy błoto stanie się płynnem,

zamiatanie daje dobre wyniki; również podczas suchych

mrozów nie można zamiatać maszynami, jeżeli chcemy uni-

knąć wzbijania tumanów kurzu, maszyny bowiem, które ró-

wnocześnie zmiatają i same zbierają kurz i zmiotki nie są

jeszcze tak ulepszone, aby funkcyonowały bez zarzutu,

przytem wysokość ceny kupna jest bardzo znaczna (około

3400 koron). W zimie zaś podczas śniegów również ma-

szyn do właściwego oczyszczania użyć nie można. Jak za-

wsze tak i w wyborze sposobu oczyszczania czy ręcznego

czy maszynowego rozstrzygają środki pieniężne, jakimi

rozporządzamy, i place robotników; wszędzie tam, gdzie pła-

cych około 30 000 m 2 powierzchni.

Jakkolwiek bowiem i szosowane drogi można zamia-

tać maszynowo, jak to się dzieje w niektórych miastach

zagranicznych, to należy postępować bardzo ostrożnie

w tym kierunku; w Galicyi, gdzie prócz kilku punktów

w zachodnich stronach, nie mamy dobrych skał na szaber,

gdzie zatem nawierzchnie szosowane, a raczej przeważnie

żwirowane żwirem rzecznym, przytem zwykle nie walco-

wane, nie mogą nawet przy starannem utrzymywaniu, któ-

re znowu z braku pieniędzy spotyka się wyjątkowo, doró-

wnać nawierzchniom z szabrów bazaltowych i podobnych

skał twardych, nie należy używać szczotek do zamiatania

ich nawierzchni. Doświadczenia uczynione w tym kierun-

ku we Lwowie, gdzie zaniechano po jednorocznej próbie

(r. 1911) puszczania szczotek na ulicach, szosowanych, gdyż

niszczyły nawierzchnię, wydzierając lepiszcze i drobny tłu-

czeń, i w innych naszych miastach znalazłoby potwierdze-

nie. Ogólnie zresztą rzecz biorąc, przy czyszczeniu ulic

szosowanych ostrożność jest wielce zalecona.

Wracamy do tematu. Szczotkę ciągnie jeden, dwa

konie lub motor. Koszt maszyny jednokonnej (rys. 6)

wynosi około 1200 koron, dwukonnej około 30 000 koron,

zaś automobilowej około 30 000 koron, zaś automobilo-

wej, zgarniającej nadto samoczynnie kurz do zbiornika

około 46 000 koron.

Zwykle pracuje kilka szczotek, równocześniepostępując

za sobą w uskokach: wałek śmieci zgarnięty pośrodku ulicy

przez pierwszą maszynę przesuwa druga trzeciej, a ostatnia

układa go przy burtnicy lub przy brzegu toru jezdnego

burtnicy.

Mycie. Najstaranniejsze zamiatanie nie usunie w zu-

pełności kurzu z ulicy, zwłaszcza jeśli nawierzchnia nie jest

doskonale równa, gdyż zawsze pewne jego ilości pozostają

w zagłębieniach lub silnie do nawierzchni przywarte nie zo-

staną oderwane. Natomiast mycie przy użyciu obfitem

wody daje daleko lepsze wyniki, ale wolno je stosować bez

zastrzeżeń tylko do bruków i to szczelnych, jak bruki asfal-

towe, drewniane, betonowe lub kamienne o zalewanych spoi-

nach; myć musimy koniecznie asfalty, które kurz i drobny

miał ściera pod naciskiem pojazdów. Na brukach zwy-

czajnych bez zalewanych spoin lub na szosach, zwła-

szcza słabych i wyboistych, mycie, ściśle rzecz biorąc, nie

daje się używać.

Pierwszym warunkiem przy myciu — prócz" istnienia

kanalizacyi — jest oczywiście tania a czysta woda w du-

żych ilościach. Ponieważ żadne z naszych miast, które mają

lub mogą mieć poddostatkiem taniej wody, nie ma bruków

nadających się do mycia, a te znowu, które je mają, są bar-

dzo nieliczne, przeto myciem zajmować się szczegółowo nie

będziemy.

Rozróżniamy trzy rodzaje mycia: przez proste zlewa-

nie wężami z hydrantów wodociągowych lub z beczek prze-

woźnych, przez silne skropienie i zamiatanie ręczne lub ma-

szynowe, wreszcie przez silne skropienie i zgarnianie skro-

baczkami skórzanemi lub gumowemi. Pierwszy sposób wy-

maga dużo taniej wody, najwłaściwiej pod silnem ciśnie-

niem, i niewielkiego ruchu ulicznego, a używany być może

do wszystkich rodzajów nawierzchni; woda uderza silnym

strumieniem i odrywa zanieczyszczenia od nawierzchni

i usuwa wszystko do ścieków i kanałów. Dwa drugie zaś,

łączące się i uzupełniające nawzajem, wymagają mniej wo-

dy, dają lepsze wyniki i stosują się do bruków szczelnych;

w pewien czas po silnem skropieniu, jakie potrzebne jest,

aby zanieczyszczenia rozmokły, zamiatamy lub skrobiemy

tor znowu polewając go wodą, przyczem praca maszyn i ro-

botników idzie równolegle. Do celów tych służą umyślne

maszyny z beczkami przewoźnemi, szczotkami z piassawy

lub z wstęg gumowych i różnego rodzaju ręczne skrobaczki.

Rys. 5. Stanowiska dla blaszanek.

ee robotników są nizkie i gdzie niema dobrych nawierzchni,

należy oczyszczać ulice tylko ręcznie.

Zamiatanie ręczne. Zamiatanie ręczne odbywa się

w ten sposób, że oddział robotników, od kilku do kilkudzie-

sięciu (najlepiej najwięcej około 10—15) miotłami przy po-

godzie, a zależnie od nawierzchni i łopatami lub skrobacz-

kami żelaznenii i drewnianemi w razie błota, zesuwa, po-

stępując jeden za drugim w przesuniętym szeregu, za-

nieczyszczenia z jednej strony toru jezdnego ku drugiej

gdzie ostatni robotnicy zgarniają je w kupki, które powin-

ny natychmiast wozy zabierać; to natychmiastowe zabiera-

nie zgarniętego kurzu, śmieci czy błota przez wozy jest

punktem bardzo ważnym raz dlatego, że pozostawanie dłuż-

sze kup takich na ulicy mija się z celem samym, z samą

poprzednio wykonaną robotą, gdyż pojazdy, wiatr, przecho-

dnie i zwierzęta rozniosą je z powrotem po ulicy, po drugie,

utrudniają i unieprzyjemniają komunikacyę pieszą i koło-

wą i oszpecają widok ulicy.

Dla uniknięcia rozbijania się kurzu tak przy pobież-

nem jak i dokładnem oczyszczaniu ulic pożądane jest za-

wsze uprzednie polewanie nawierzchni.

Zamiatanie maszynmoe. Zamiatanie maszynowe wy-

konywa szczotka walcowa z piassawy, umieszczona pod

Rys, 6. Szczotka maszynowa.

podwoziem, skośnie do kierunku jego osi podłużnej mniej

więcej pod 45°, a poruszana z kół tylnych przez przenośnie

z kół zębatych i łańcuchów w ten sposób, że obraca się od-

wrotnie do kierunku jazdy, wskutek czego zsuwa śmiecie

i kurz na bok (rys. 6). Szczotkę tę można nastawiać niżej

albo wyżej, zmniejszając lub zwiększając przez to nacisk

szczotki,' nacisk jej prętów na powierzchnię ulicy i głębo-

kość działania przy niezbyt równej, lekko wyboistej na-

wierzchni; to nastawianie wykonywa woźnica z siedzenia,

który może podczas jazdy szczotkę podnieść lub opuścić

lub^ zupełnie wyłączyć, gdy nie pracuje. Jedna szczotka

zmiata pas 1,50 do 1,70 m szeroki, poruszając się z prędko-

ścią 0,95 do 1,15 m na sekundę; w ciągu jednej godziny mo-

że zamieść przy wliczeniu przerw, nawracań i t. p., 4500 do

5500 TO 2 , szereg zaś 2 do 3 szczotek, razem z robotnikami,

uzupełniającymi zamiatanie tych miejsc, do których szczot-

ka nie mogła dotrzeć, zamiata w godzinę 12 do 18 tysięcy

metr. kw. Ponieważ szczotka pracować powinna najmniej

4 do 6 godzin na dobę, więc zakupno jednej może opłacać

się dopiero przy nawierzchniach nieszosowanych, mają-

.Nł 33 i 34.

PRZEGLĄD TECHNICZNY.

325

Częstość oczyszczania. Na pytanie, jak często wypada

•oczyszczać poszczególne ulice, nie może być stałych jedno-

litych norm; zależy to od ich znaczenia przeclewszystkiem

jako środka komunikacyjnego, a zatem od panującego na

nich ruchu, dalej od rodzaju nawierzchni, no i od środków

pieniężnych, jakimi rozporządzamy. Trudno oznaczyć licz-

bę zaprzęgów przejeżdżających, wozów motorowych, liczbę

pieszych i stopień zanieczyszczania i od tego uzależnić oczy-

szczanie. Statystyki ruchu ulicznego są kosztowne i niewiele

miast obcych je posiada, a jeszcze mniej przeprowadziło je

odpowiednio. W Galicyi ani jedno miasto nie wykonało

właściwego pomiaru ruchu; nadto sądzę, że w praktyce nie

na wieleby się to zdało.

Jedynie obserwowanie rozumne i świadome rzeczy da

najpewniejsze wskazówki, jak często mamy oczyszczać po-

szczególne ulice. Najczęściej można dokładnie oczyszczać

raz na dobę; jeżeli to przy silnym ruchu nie wystarcza, po-

magamy sobie prócz oczyszczania pobieżnego w tych go-

dzinach dziennych, w czasie których ruch uliczny słabnie,

dodatkowem oczyszczaniem. We Lwowie tylko ulice bruko-

wane zamiata się maszynowo codziennie, inne co dwa i trzy

dni, inne raz na tydzień.

Pora. Najwłaściwszą porą oczyszczania jest dzień,

jak wogóle przy każdej robocie i wszystko co tylko w świe-

tle dziennem można robić, należy przeznaczać na dzienną

robotę. Robota bowiem w nocy jest zawsze złem koniecz-

nem: niedostateczne światło nie pozwala na dokładne oczy-

szczenie całej powierzchni, praca robotników jest wogóle

mało wydajna, a drożej się płaci i trudniej ją dozorować.

Dlatego wszędzie tam, gdzie na to pozwala ruch uliczny,

•oczyszczać należy ulicę w dzień; tam zaś, gdzie to jest nie-

możliwe, gdzie czyszczenie dokładne tamowałoby ruch, prze-

suwamy je na porę nocną, lub najlepiej na wczesne ranne

godziny, na 3 lub 4 godzinę rano, tak, że około godziny 6

lub 7, kiedy rozpoczyna się żywy ruch, robota jest ukończo-

na. Oczyszczanie pobieżne może i powinno na ruchliwych

ulicach odbywać się przez cały dzień,

O tein, w których godzinach dnia oczyszczanie danej

ulicy ma się odbywać, lub czy ma się odbywać we dnie czy

w nocy, rozstrzyga bezwarunkowo jedynie tylko rodzaj

i wielkość ruchu ulicznego, pojętego według lokalnych wa-

runków. W naszych mniejszych miastach rynki i ulice pro-

wadzące do dworców kolejowych, do szkół lub urzędów na-

leży czyścić rano przed godziną 7 lub w godzinach poobie-

dnich, a ulice spacerowe, prowadzące do ogrodów, na cmen-

tarze, za miasto na przechadzki przed południem; inne zaś

dadzą się oczyszczać bez przeszkód przez cały dzień. Pewne

ulice muszą być oczyszczane następnego dnia po targu, inne

w sobotę przed niedzielą. Taki podział oczyszczania ma tę

ujemną stronę, że ulice oczyszczane są nie od razu pewne-

mi dzielnicami, a więc kurz i błoto z ulic nieoczyszczonych

przenosi się na powierzchnie oczyszczone. Jestto zło ko-

nieczne, do którego zmusza liczenie się z wydatkiem na ro-

botników; tylu robotników przyjmujemy, ilu znajduje stałe

zatrudnienie przez cały dzień, a następnie przez cały ty-

dzień.

Nawiasem zauważyć wypada, że nasze miasteczka

wiele zyskałyby pod względem zewnętrznego wyglądu, gdy-

by zaprowadziły pobieżne oczyszczanie, przy którem grub-

sze zanieczyszczenia, a nawet znaczną część kurzu usuwa

się. bez przerwy, ustawicznie z ulicy.

Podnoszony niekiedy argument, że oczyszczać należy

nocą dlatego, iż nie narażamy wtedy przechodniów na

przeszkody i nieprzyjemności, nie jest uzasadniony, bo oczy-

wiście zawsze, czy w nocy czy w dzień, oczyszczanie tak się

powinno odbywać, aby nie wykazywało niedomagali i wad

i nie wywoływało słusznych skarg.

(C. d. n.)

Nowoczesne kotły parowe dla wielkich stacyi centralnych.

Napisał Marceli Tepicht, dypl. inż.

(Dokończenie do str. 296 w M 29 i 30 r. b.)

Do palenisk węglowych, jak paleniska ruchome lub

ruszty o dolnem doprowadzeniu paliwa, niewątpliwie odpo-

wiedniejsze są kotły syst. Fitzgam-Garbe lub Garbe jedno-

pęczkowy.

Pierwszy z tych kotłów nadaje się bez zastrzeżeń do

wszystkich rodzajów paliwa twardego, nie wyłączając koksu

i antracytu. Kocioł jednopęczkowy syst. Garbe wymaga

natomiast paliwa długopłomiennego, więc np. węgla dą-

browskiego, angielskiego lub donieckiego. Do koksu lub

antracytu kotły o rurach stromych wogóle mniej są odpo-

wiednie; są to bowiem paliwa ubogie w gazy, spalające się

prawie bez płomienia. Promienie cieplne rozchodzą się tu

tylko z samej warstwy rozżarzonego paliwa i w kotle o ru-

rach stromych byłyby skierowane głównie ku sklepieniom

nadpaleniskowym, nie dosięgając powierzchni ogrzewalnej

kotła. W kotle syst. Fitzgarn-Garbe skośny układ rur, roz-

ciągających się nad samem paleniskiem, daje możność i przy

tem paliwie wyzyskać należycie promieniowanie.

Kotły syst. Garbe jednopęczkowe są znów odpowied-

niejsze do opalania naftą. Zaleca je do tego znacznie więk-

sza długość i niemal pionowy układ rur, co pozwala na za-

stosowanie rozpylaczy naftowych o osi pionowej. Tego ro-

dzaju paleniska (syst. Sauera) znalazły już szerokie zastoso-

wanie do kotłów syst. Garbe. Rys. 12 (patrz str. 296) wykazu-

je, że przy palenisku naf towem oszczędność na miejscu w pla-

nie jest już mniej wydatna. Kocioł Garbe jednopęczkowy

zów z pieców koksowych. Szczególna przydatność kotłów

o rurach stromych do opalania gazami wynika z położenia

rur wodnych względem obmurza: w tych kotłach pierwszy

szereg rur prawie na całej swej długości biegnie równolegle

do ściany z cegły ogniotrwałej, dzięki czemu odbywa się

energiczna wymiana ciepła przez promieniowanie pomię-

dzy ścianą przednią obmurza a ściankami rur. Dzieje się

to w ten sposób, że wielka powierzchnia ściany otrzymuje

z gazów ciepło przez przewodzenie i unoszenie (konwekcyę),

a oddaje je przez promieniowanie; same bowiem gazy nale-

żą do ciał bardzo słabo promieniujących. Doświadczenie

wykazało istotnie, że ciepło gazów spalonych, np. z pieców

koksowych lub z pieców hutniczych, z trudnością daje-się

wyzyskać w kotłach o paleniskach wewnętrznych, bez ob-

murza, przechodzi ono bowiem wówczas tylko drogą prze-

wodzenia przy stosunkowo nizkiej różnicy temperatur.

Streszczając wywody powyższe, możemy powiedzieć:

Nowy typ kotła zalecić można do paliw twardych długo- lub

krótkopłomiennych; kotły jednopęczkowe o rurach stro-

mych—do węgla długopłomiennego, do drzewa, nafty i ga-

zu. Do kotłów złożonych, jak np. zdwojonych syst. Garbe

typu normalnego, najodpowiedniejsze są paliwa, obywające

się bez rusztów, a więc płynne i gazowe; jednak i do tych

paliw bardziej nadają się kotły jednopęczkowe.

Aby to uzasadnić, przypomnieć musimy to, co powie-

dzieliśmy poprzednio o bezpieczeństwie ruchu kotła. Nie-

przerwany bieg pracy kotła jest najmniej zagrożony, jeżeli

zarówno palenisko, jak i powierzchnia ogrzewalna pracują

w warunkach najkorzystniejszych. Wykazaliśmy, że tem-

peratury w paleniskach kotłów o wielkiej powierzchni ogrze-

walnej bezpośredniej, jak kotły syst. Fitzgam-Garbe i syst.

Garbe jednopęczkowe, są wogóle nizkie nawet przy dużych

obciążeniach średnich i doskonaleni spalaniu. Możemy prze-

to powiedzieć, że w kotłach tego typu wzmożona wydajność

nej 660 m 2 —52,4 TO 2 ; stosunek nie jest więc już tak korzystny

jak dla paleniska węglowego i maleje jeszcze bardziej w od-

niesieniu do całej kotłowni. Kotły syst. Garbe jednopęcz-

kowe stanowią wreszcie typ najbardziej odpowiedni do opa-

lania gazami. Są one wręcz niezastąpione do opalania ga-

zami wielkopiecowymi, wyzyskują też doskonale ciepło ga-

o pow. 400 m 2 z ekonomizerem żeliwnym o pow. 312 ro 2 , zaj-

muje 77,4wi 2 , zespół syst. Fitzgam-Garbe o powierzchni ogól-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: