niewiadomska - jedzenie - wersja dłuższ a.doc

JEDZENIE

Ø      pokarm służący podtrzymywaniu życia

Ø      czynność mająca na celu zaspokojenie podstawowej potrzeby biologicznej

Funkcje jedzenia:

1.biologiczne: jedzenie pozwala na podtrzymywanie życie, dostarcza siły i energii do podejmowania aktywności. Energia z pożywienie wydatkowana jest na:

• podtrzymanie podstawowych funkcji życiowych (podstawowa przemiana materii → podstawowe funkcje życiowe: praca układów oddechowego i krążenia, utrzymanie stałej ciepłoty ciała, budowa i odbudowa tkanek)
• przekształcanie składników pokarmowych w substancje, które wykorzystane zostaną w dalszych procesach metabolicznych
• pracę, aktywność fizyczną
• wytwarzanie ciepła
• wzrost organizmu

Podstawą rozwoju fizycznego jest zachowanie równowagi między ilością energii przyjmowanej a wykorzystywanej przez ustrój – odstępstwo → wycieńczenie organizmu / nadmierna waga

ośrodki głodu i sytości (podwzgórze) – sygnały, które są do nich przekazywane:

• motoryczne (rozszerzanie i kurczenie żołądka)
• metaboliczne (koncentracja we krwi m.in. glukozy)
• hormonalne (produkowane m.in. przez przewód pokarmowy i trzustkę substancje, które są zdolne oddziaływać na podwzgórze, np. insulina)
• termiczne (dzięki nim możliwe jest dostosowanie wielkości spożycia so aktualnych potrzeb energetycznych organizmu)

Na jeden z ośrodków (głodu lub sytości) działają one hamująco, drugi pobudzają.

Dla współczesnego człowieka w krajach wysoko rozwiniętych uczucie głodu rzadko stanowi główny motyw sięgania po pokarm, decydują o tym przyzwyczajenia i nawyki. Człowiek jest w stanie kontrolować swój głód, jeżeli np. religia zabrania sięgania po określonego rodzaju pokarmy. Współczesna nauka pozwala dokładnie określić potrzeby organizmu w zależności od płci, wieku i aktywności → normy żywieniowe, zasady racjonalnego odżywiania.

Nieprawidłowe odżywianie → miażdżyca, otyłość, cukrzyca

Niedobór pokarmów → pelagra, krzywica, beri – beri, gnilec, zaburzenia we wzroście niemowląt i dzieci, pewne typy wola, niedokrwistości

2. Funkcje psychospołeczne

koncentracja na potrzebach fizjologicznych uniemożliwia aktywność poznawczą czy twórczą – bez zaspokojenia głodu taka aktywność jest niemożliwa

czynność jedzenia w znacznym stopniu zaspokaja potrzeby psychiczne człowieka: pragnienie miłości, bezpieczeństwa, aprobaty, aktywności (jedzenie z nudy), pomaga w radzeniu sobie z przykrymi emocjami, napięciami i stresem, może być formą wyrażania szacunku, sympatii, miłości

• jedzenie jako forma okazywania i doznawania uczuć - przygotowywanie posiłków → miłość i opieka, szacunek, wdzięczność → uroczysta kolacja, otoczenie troską chorego → zanoszenie owoców do szpitala; matki mające kłopot z wyrażaniem uczuć, matki ambiwalentne, nadopiekuńcze → przekarmianie
• jedzenie jako pocieszacz – słodycze stymulują wydzielanie serotoniny podwzgórzowej → poprawa samopoczucia; czynność jedzenia pozwala na przywrócenie równowagi emocjonalnej i podwyższenie nastroju
  głód fizjologiczny – zapotrzebowanie organizmu
  głód psychologiczny – potrzeba natychmiastowej poprawy samopoczucia → za właściowści jedzenia odpowiada też proces uczenia się (pocieszanie dziecka słodyczami prowadzi do skojarzenia słodycze = miłośc rodziców = ulga w cierpieniu. W dorosłym życiu może to prowadzić do „zajadania” problemów)
• jedzenie jako reduktor napięcia – jedzenie jako środek uspokajający w sytuacjach napięcia, stresu, rozładowanie emocji pozytywnych i negatywnych, sposób na nudę
• jedzenie jako forma wyrażania emocji – wyrażenia metaforyczne „głód uczuć”, „słodka zemsta” itp.
• jedzenie jako wyraz lęku przed rozwojem i odpowiedzialnością – osłabienie ciała pozwala na odsunięcie od siebie wymagań zewnętrznych i wewnętrznych, wyzwala w otoczeniu postawę opiekuńczą
• jedzenie jako nagroda lub kara – nagradzanie dzieci słodyczami, samokaranie – odmawianie sobie zjedzenia posiłku, odmawianie zjedzenia posiłku przygotowanego przez kogoś – komunikacja niezadowolenia, rozczarowania względem tej osoby
• jedzenie/ niejedzenie jako sposób zdobycia kontroli – kontrolowanie wagi ciala może być jedynym obszarem wyrażania swojej autonomii, przyjmowanie lub odmawiwanie przyjmowania posiłków może być też przejawem kontroli jednego członka systemu nad drugim, przygotowywanie posiłków – daje poczucie władzy
• jedzenie jako element sztuki uwodzenia
• jedzenie jako sposób zatrzymania partnera przy sobie – okazywanie mu troski i uczucia przez przyrządzanie posiłków, z drugiej strony nadmierne karmienie prowadzi do nadwagi – mniejsze ryzyko zdrady
• jedzenie jako substytut więzi – kompensuje uczucie osamotnienia
• jedzenie jako sposób zaspokojenia potrzeb seksualnych – objadanie się świadczy o fiksacji na oralnym stadium rozwoju psychoseksualnego wg Freuda, jedzenie jest czynnością intymną bardziej niż akt seksualny – przyjmujemy do ciała coś pochodzącego z zewnątrz, co wnika do każdej komórki ciała
• jedzenie jako sposób na uniknięcie kontaktów seksualnych – czynienie swego ciala nieatrakcyjnym może być sposobem zniechęcania partnera do współżycia

Jedne z tych funkcji dotyczą przeżyć wewnętrznych człowieka, inne relacji z innymi ludźmi – odżywanie jest formą komunikowania swoich odczuć, stanów wewnętrznych, postaw. Do patologii dochodzi, gdy jedzenie staje się jednym sposobem radzenia sobie z emocjami .

Pierwsza ludzka więź powstaje na bazie karmienia, większość pozabiologicznych znaczeń zostaje przekazana w dzieciństwie, na drodze społecznego uczenia się, są elementem tradycji (dzielenie opłatkiem, goszczenie osób)

3. Funkcje kulturowe

• rozwój cywilizacji rozwojem sposobów uzyskiwania jedzenia
• troska o pożywnie motywem zawiązywania wspólnot plemiennych
• jedzenie traktowane jako dar Boży w różnych religiach
• potrawy świąteczne mające symbolikę (jajko, chleb)
• post jako wyraz pobożności – zerwanie więzi z światem materialnym, łakomstwo grzechem głównym
• ambiwalencja współczesnej kultury zachodniej (media): z jednej strony kult piękna – jedzenie jako zagrożenie, niebezpieczna przyjemność za którą trzeba płacić wyrzeczeniami, poczuciem winy, z drugiej strony komunikaty „jedz” - jedzenie jest tanie, jest go dużo, poprawi ci nastrój
• każda kultura może mieć inne pojęcie pokarmu jadalnego i niejadalnego - niejadalność wynikająca z zakazu religijnego lub przypisywaniu świętości zwierzętom (święte krowy w Indiach), zakaz konsumpcji mięsa zwierząt drapieżnych, kultura przesądza o tym, które części rośliny czy zwierzęcia są jadalne, reguluje przepisy dot, przyrządzania posiłków
• ceremoniał związany z jedzeniem – przepisy, przyprawy, ozdoby stołu,wymiar intelektualny zw z biesiadami, ucztami  - warstwy wyższe
• obfitość kształtów utożsamiana ze szczęściem – warstwy niskie, biedne
• kuchnia częścią tożsamości zbiorowej – tradycyjne potrawy, kuchnie narodowe
• przenikanie się kultur – mieszanie się zwyczajów kulinarnych, nowe produkty spożywcze (np. kolonizatorzy przywieźli do Europy pomidory, ziemniaki)
• mcdonaldyzacja życia – kultura fast food
• kosmopolityzm żywieniowy – niektóre produkty można zamówić niezależnie od miejsca na świecie

Konieczność odżywiania uzmysławia przynależność człowieka do świata przyrody, ale też jego zdolność do przekraczania  tego świata przez nadawanie odżywianiu wymiaru wspólnotowego i symbolicznego.

Funkcje

Ø      biologiczne – utrzymywanie organizmu przy życiu

Ø      psychologiczne – zaspokajanie różnych potrzeb

Ø      światopoglądowe – dobór pokarmów i sposób przygotowania jako wyraz poglądów (wegetarianizm) lub wierzeń religijnych

Ø      społeczne – nawiązywanie i podtrzymywanie relacji międzyludzkich

Ø      kulturowe – zdobywanie pożywienia jako cel poruszający rozwój cywilizacji; sztuka kulinarna; estetyka jedzenia

Ø      ekonomiczne – produkt przeznaczony do reklamy, sprzedaży i konsumpcji.

UZALEŻNIENIE

DSM – IV:

zaburzenia odżywiania: zespoły anorexia nervosa, bulimia nervosa

zaburzenia odżywiania nieklasyfikowane inaczej, m.in. zespół gwałtownego objadania się, otyłość, ortoreksja

Uzależnienie od czynności związanych z jedzeniem może dotyczyć nieprawidłowości w zakresie:

• sposobu przyjmowania pokarmu
• ilości spożywanego pokarmu
• częstości przyjmowania posiłków
• wyboru pożywienia (aspekt jakościowy)
• treści przeżyć związanych z jedzeniem

Anoreksja psychiczna:

• określenie anoreksja oznacza brak łaknienia (an – pozbawienie, orexis – apetyt)
• istota anoreksji – nadmierna utrata wagi ciała celowo wywołana i podtrzymywana przez osobę chorą
• masa ciała spada poniżej 85% wagi należnej dla płci, wieku i wzrostu
• osoba uważa siebie wciąż za zbyt grubą i odczuwa silny lęk przed przytyciem
• cechą osoby nie jest chęć bycia szczupłym, lecz dążenie do bycia jeszcze szczuplejszym
• przebieg choroby
• 1. najczęściej rozpoczyna się od odchudzania – zw z krytyczną uwagą na temat wyglądu wypowiedzianą przez kogoś z otoczenia, chęcią utożsamienia się z sławną modelką, aktorką stosującą dietę, presją środowiska
  2. redukcja wagi jest wzmacniana przez komentarze dot. poprawy wyglądu („jak schudłaś, ładnie teraz wyglądasz”), nagrodą jest też poczucie kontroli nad własnym ciałem
  3. granica bezpiecznego odchudzania się zostaje przekroczona niezauważalnie dla osoby odchudzającej się i otoczenia – zazwyczaj ubiera się w obszerne ubrania
  4. osoba uważa, że powinna zrzucić jeszcze kilka kg
  5. gdy rodzina zauważa reaguje niepokojem, zachęca do jedzenia, kontroluje ilość pokarmu, zmusza do jedzenia więcej (nieskuteczne, bo nawyki osoby są utrwalone i czerpie ona korzyści psychiczne z takiego zachowania) → konflikty z rodziną → aby ich uniknąć: ukrywanie jedzenia, potajemne wyrzucanie, udawanie, że jedzenie sprawia przyjemność

• charakterystyczne zachowania:

◦         angażowanie się w sprawy kulinarne, gotowanie → osoba chora nie je z innymi, tłumaczy się, że najadła się podczas gotowania

◦         interesowanie się wartością kaloryczną, zasadami zdrowego odżywiania

◦         rytuały dot. przygotowania posiłków i jedzenia

◦         staranny dobór spożywanych produktów

◦         jedzenie w samotności

• inne objawy

◦         intensywne ćwiczenia gimnastyczne – są długie i częste, kosztem innych zajęć

◦         stosowanie środków przeczyszczających i odwadniających

◦         prowokowanie wymiotów

• Przeżycia psychiczne osoby:

◦         początkowe stadium – nastrój euforyczny, pozytywny obraz siebie wynikający z poczucia siły i władzy,

◦         postępujące wyczerpywanie substancji odżywczych powoduje przejście w drażliwość, stany depresyjne, przygnębienie

◦         Mimo wyniszczenia chorobą osoby są bardzo aktywne, dążą do perfekcyjnego wykonywania obowiązków, są ambitne, obowiązkowe, pracowite, zdolne

• Namówienie osoby na wizytę u lekarza jest trudne, bo zaprzecza ona występowaniu zaburzeń w jedzeniu.
• „Pułapka anoreksji” polega na tym, że głodowanie jest wzmacniane przez:

◦         przeżywanie satysfakcji i sukcesu zw z utratą wagi

◦         silny lęk przez przytyciem, nie mija nawet gdy następuje spadek wagi

◦         spożywanie większych porcji powoduje ból i obciążenia w układzie pokarmowym

Kryteria występowania anorexia nervosa wg DSM IV

1. odmowa utrzymania ciężaru ciała na lub powyżej granicy wagi minimalnej dla wieku i wzrostu (np. odchudzanie w celu zachowania ciężaru ciała o 15% niższego niż przewidywany lub nieprzybieranie na wadze w okresie wzrostu powodujące, że ciężar ciała jest o 15% niższy niż powinien)
2. intensywny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością mimo utrzymującej się niedowagi
3. zaburzenia sposobu doświadczniania własnej wagi i kształtu, ich nadmierny wpływ na samoocenę, zaprzeczanie znaczeniu nisskiej masy ciała
4. u kobiet dojrzałych płciowo zatrzymanie menstruacji, tzn. nieobecność przynajmniej 3 kolejnych cykli menstruacyjnych

• 2 typy anoreksji

◦         „ograniczający” (niebulimiczny)

◦         „żarłoczno – wydalający” - w trakcie dochodzi do regularnych epizodów niekontrolowanego objadanie się lub zachowań „wydalających” (wymioty, środki przeczyszczające, diuretyki)

• diagnoza wymaga wykluczenia innych chorób objawiających się spadkiem masy ciała:

◦         choroby systemowe z takimi objawami – nieżyty żołądka i jelit, choroba wrzodowa, zapalenie wątroby, mononukleoza, mukowiscydoza, nowotwory

◦         schorzenia organiczne podwzgórza i przysadki

◦         choroby degeneracyjne układu nerwowego

• zaburzenia psychiczne mogące stanowić przyczynę spadku wagi

◦         depresja endogenna

◦         schizofrenia

◦         zespoły czynnościowe z kręgu nerwic

◦         narkomania (szczególnie zw z amfetaminą)

• Rodzice powinni zwrócić uwagę na:

◦         zmiany w wyglądzie

◦         nadmierny spadek masy ciała

◦         wypadanie włosów, ich suchość, łamliwość

◦         meszek na skórze

◦         „twarz wiewiórki” - wywołany przez obrzęk gruczołów ślinowych; uszy mocniej odstają od głowy, twarz w okolicach kości policzkowych wygląda pucołowato

◦         postawa osoby w stosunku do jedzenia

◦         nadmierne zainteresowanie kwestią wagi, diet, jedzenia

◦         odmawianie uczestnictwa we wspólnych posiłkach przez tłumaczenie się brakiem apetytu

◦         częste ważenie się

◦         stwierdzenia „jestem gruba” mimo widocznej nadmiernej szczupłości

◦         okresowe odmawianie jedzenia

◦         częste wykonywanie ćwiczeń fizycznych

◦         zażywanie środków odwodniających i przeczyszczających

◦         inne zmiany wskazujące na zaburzenia w funkcjonowaniu spowodowane niedożywieniem

◦         skargi na uczucie zimna, zawroty głowy, omdlenia, na bóle brzucha, zaparcia i wzdęcia, zatrzymanie miesiączki

Anoreksja jako zespół uzależnienia od czynności związanych z jedzeniem