Kartezjusz - Medytacje o pierwszej filozofii..pdf - Filozofia umysłu - Matrasz77

KRAINA LOGOS

www.logos.amor.pl

MEDYTACJE O PIERWSZEJ FILOZOFII

Kartezjusz

konaniem - zalecając je także innym - iż tyle wybitnych osób nie

mogłoby stawiać zarzutów, nie rzucając nowego światła [na poru-

szane zagadnienia].

II. Jednakże książka ta trafiła z uniwersytetów również i na dwory,

dostawszy się w ręce osoby znamienitego rodu. Przeczytawszy te oto

Medytacje i uznawszy je godnymi zapamiętania, osoba ta zadała sobie

trud przełożenia ich na francuski, już to chcąc w ten sposób przyswoić

sobie lepiej i przybliżyć zawarte w nich, dosyć nowatorskie, idee, już to

dlatego po prostu, aby uhonorować Autora tym wyrazistym dowodem

poważania. Tymczasem inna szlachetna osoba, nie chcąc dopuścić

jakiejkolwiek niedokonałości w tym dziele tak doskonałym, idąc w ślad

tego Pana przełożyła na nasz język Zarzuty, które uzupełniają

Medytacje, oraz towarzyszące im Odpowiedzi, kierując się słusznym

przekonaniem, że sama francuszczyzna nie uczyni Medytacji

łatwiejszymi do zrozumienia od [wersji] łacińskiej, jeśli nie zostaną

dołączone do nich Zarzuty i Odpowiedzi, będące jakby komentarzami

do Medytacji. Autor, skoro tylko dowiedział się, jak szczęśliwie się

sprawy tu mają, nie tylko zgodził się, ale wręcz wyraził pragnienie, aby

Panowie ci zechcieli wydrukować swe tłumaczenia. Zauważył bowiem,

że Medytacje zostały przyjęte z niejakim zadowoleniem przez większą

liczbę takich, którzy nie stosują się do [wzorów] filozofii

scholastycznej, niż takich, którzy się do nich stosują. Dlatego też skoro

pierwsze wydanie ukazało się po łacinie, gdyż Autor miał nadzieję

znaleźć polemistów, to teraz liczy na przychylne przyjęcie tego

drugiego, francuskiego wydania przez tych, którzy zetknąwszy się już z

jego nowymi przemyśleniami, chcieliby teraz, aby uwolniono ich od

języka i stylu scholastyki, a raczej dostosowano się do ich języka i

oczekiwań.

Przekład francuski jest wierny i tak pieczołowicie wykonany, że

nigdzie nie rozmija się z zamysłem Autora Możemy o tym zapewnić,

zważywszy choćby samą uczoność Tłumaczy, którą niełatwo byłoby

zwieść. Mamy jednak również i bardziej wiarygodny tego dowód, a

mianowicie taki, że zapewnili oni, jak najsłuszniej, Autorowi prawo

przejrzenia przekładu i wprowadzenia do niego poprawek. Tenże

skorzystał z niego, lecz raczej nie po to, aby poprawiać Tłumaczy, lecz

Słowo od wydawcy do Czytelnika [zamieszczone w tym miejscu

w pierwszym wydaniu francuskim z 1647 r.]

Każdej osobie wykształconej, która przeczyta tę książkę, chcieli-

byśmy obiecać, że będzie zadowolona - i to zarówno z tego, co

należy do Autora, jak i z tego, co jest rzeczą Tłumacza; jesteśmy

zobowiązani do najpilniejszych starań o to zadowolenie zwłaszcza

dlatego, iż obawiamy się, aby niełaska Czytelnika, dotknąwszy nas,

nie padła też i na tamtych. Podejmujemy się więc tych starań:

zarówno dbając o jakość tego wydania, jak i dołączając krótkie

wyjaśnienie, w którym pozwalamy sobie zwrócić uwagę na trzy

kwestie, w naszym przekonaniu godne uwagi i pożyteczne dla

Czytelnika. Pierwsza z nich dotyczy racji, dla których Autor wydał

swe dzieło po łacinie, druga - tego, w jaki sposób i dlaczego doszło

do wydania przekładu francuskiego, trzecia zaś -jakości obecnie

publikowanej wersji.

I. Skoro Autor, począwszy w duchu swe Medytacje, zdecydował

sieje opublikować, to uczynił to tyleż z obawy, aby głos prawdy nie

pozwolił się stłumić, ile w zamiarze przedłożenia go pod osąd wszystkich

uczonych. Wolał zaś przemówić do nich w ich własnym języku, w

sposób im właściwy, więc wyraził swe myśli w języku łacińskim oraz

w terminologii scholastyki. Nie został zresztą w swych oczekiwaniach

zawiedziony, bo jego książka była dyskutowana przez wszystkie

instancje filozoficznie autorytatywne. Poświadczają to Zarzuty

dołączone do Medytacji; pokazują też one, że współcześni uczeni

zadali sobie wiele trudu, aby poddać surowej ocenie ich tezy. Nie nam

jest sądzić, z jakim powodzeniem; naszym bowiem zadaniem jest

umożliwić innym osąd w tej kwestii. Zadowolimy się prze-

siebie samego - wnosząc po prostu więcej jasności do swych

wywodów. Wypada zauważyć, że znalazłszy kilka miejsc, gdzie tekst

łaciński wydawał się mu nie dość jasny dla wszystkich, zechciał tu

KRAINA LOGOS

www.logos.amor.pl

Słowo od wydawcy do Czytelnika

ujaśnić go poprzez pewne niewielkie zmiany, które też łatwo rozpo-

znać, porównując wersję francuską z łacińską. Tłumaczom zaś naj-

więcej trudności sprawiły w tym dziele liczne spotykane w nim ter-

miny akademickie, które już w samej łacinie brzmią szorstko i obco, a

co dopiero we francuskim, który nie ma tej swobody i otwartości ani też

nie przywykł do terminów scholastycznych. Tłumacze nie ośmielili się

zresztą całkiem ich usunąć, gdyż prowadziłoby to do naruszenia sensu i

obniżenia jakości przekładu. Swoją drogą, gdy przekład ten trafił w

ręce Autora, uznał on go za tak dobry, iż w żadnym razie nie chciał on

zmieniać jego stylu, czego też wzbraniała mu skromność i poważanie

dla swych Tłumaczy. W ten sposób wzajemny szacunek Autora i

Tłumaczy sprawił, że terminów tych nie usunięto i pozostały one w

tym dziele.

Pozwolimy sobie dodać jeszcze i to, że książka ta zawiera rozwa-

żania całkowicie wolne, mogące sprawić wrażenie ekstrawagancji na

tych, którzy nie są nawykli do spekulacji metafizycznych. Nie będą z

niej mieli pożytku ci Czytelnicy, którzy nie zdołają wytężyć umysłu, w

pełni skupiając się na tym, co czytają ani powstrzymać się od wydawania

sądów, zanim dokładnie tego nie przemyślą. Obawiamy się tylko, czy

nie zarzuci się nam, iż przekraczamy granice, jakie wyznacza nam nasz

zawód wydawcy, albo że w ogóle ich nie znamy, skoro tak znaczna

szkoda została uczyniona rozpowszechnieniu tej książki przez

wykluczenie wielu osób, którym jej nie polecamy. Zamilkniemy już

więc, by nie spłoszyć jeszcze większej liczby ludzi. Czujemy się

jednakowoż w obowiązku, zanim te nastąpi, upomnieć Czytelników,

by czytając tę książkę, starali się zachować bezstronność i Otwartość.

Jeśli bowiem przystępować do niej będą z tym niedobrym nastawie-

niem i z tym duchem przekory -jak wielu, którzy czytają po to tylko, by

krytykować, a z zawodu będąc poszukiwaczami prawdy, zdają się

obawiać ją znaleźć, skoro gdy tylko widzą na niej jakiś cień, ją samą

zaraz podejmują się zwalczać - to nie odniosą z tej książki żadnej

korzyści ani rozumnego zdania sobie o niej nie wyrobią. Należy czytać

ją bowiem bez uprzedzeń, bez pośpiechu, z dobrą wolą dowiedzenia się z

niej czegoś, przyznając wpierw prawa nauczycielskie Autorowi, nim

samemu przyjmie się cenzorskie. Postępowanie wedle tej metody jest

tak dalece konieczne w tej lekturze, że moglibyśmy nazwać ją kluczem

do tej książki, kluczem, bez którego nikt nie może jej zrozumieć.

Przedmowa

Zagadnieniem Boga i duszy ludzkiej miałem sposobność zajmować

się już w wydanej po francusku w 1637 roku rozprawie na temat

właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w

naukach. Nie miałem na celu ich dogłębnego rozważenia, lecz

raczej poruszyłem je en passant, zakładając, że oceny, z jakimi

się spotkam, pozwolą mi zorientować się, jak powinienem trak-

tować je w przyszłości. Zawsze uważałem zresztą, że zagadnienia

te są tak ważne, iż byłoby właściwe zająć się nimi więcej niż raz.

Droga, którą postępuję w ich rozważaniu, prowadzi z dala od

ubitego traktu, tak że uznałem nawet, że nie powinienem pisać o

tym po francusku, w rozprawie, którą mogą czytać wszyscy;

obawiałem się bowiem, aby słabsze umysły nie uwierzyły, że

również im wolno tą drogą iść.

W Rozprawie o metodzie prosiłem natomiast wszystkich, którzy

by znaleźli w moich pracach cokolwiek zasługującego na krytykę,

aby zwrócili mi na to uwagę. W rezultacie gdy chodzi o wspomniane

dwa zagadnienia, postawiono mi tylko dwa istotne zarzuty.

Chciałbym tu odpowiedzieć na nie w kilku słowach, zanim

przyjdzie mi rozważyć je dokładniej.

Pierwszy zarzut jest taki, że stąd, iż dusza ludzka dokonując

refleksji nad samą sobą, poznaje, że nie jest niczym innym niż

rzeczą myślącą, nie wynika, że jej natura czy istota polega tylko na

myśleniu, o ile słowo tylko wyklucza wszystko inne, co można by

uznać za przynależne naturze duszy. Na zarzut ten odpowiadam, że

w danym miejscu nie chodziło mi o to, iżby wszystko inne miało być

tu wykluczone, gdyby sprawę rozważać w porządku prawdy

rzeczy samej (czym się przecież tam nie zajmowałem), ale jedynie o

to, że jest tak z punktu widzenia samego mojego myślę-

Przedmowa

nią. Przyjmując go, wypadło mi uznać, że nie poznałem niczego

innego, o czym bym wiedział, że należy do mojej istoty, niż to, że

jestem rzeczą myślącą. Dopiero w tej pracy wykażę, że stąd, iż nie

poznaję niczego innego, co należałoby do mojej istoty, wynika, że

rzeczywiście nic więcej jej nie przynależy.

Drugi zarzut stanowi, że stąd, iż posiadam w sobie ideę rzeczy

doskonalszej niż ja sam, nie wynika, iżby sama ta idea była

doskonalsza ode mnie, a tym bardziej nie wynika, że to, co ta

idea przedstawia, istnieje.

Na to odpowiadam, że w użytym tu słowie „idea" jest pewna dwu-

znaczność. Może być ono bowiem rozumiane materialiter, tzn. jako

czynność intelektu (a wówczas nie można o niej powiedzieć, że jest

doskonalsza ode mnie samego), albo też óbjectwe, tzn. jako rzecz przed-

stawiona dzięki tej czynności, która też może być, z mocy swej istoty,

doskonalsza ode mnie, nawet jeśliby się nie przypuszczało, że istnieje

ona poza moim intelektem. W dalszej części tej pracy wyjaśnię do-

kładniej, dlaczego stąd, że mam w sobie ideę rzeczy doskonalszej ode

mnie, wynika, iż rzecz ta istnieje naprawdę.

Ponadto przejrzałem jeszcze dwie dość obszerne prace dotyczące

tych zagadnień, w których zwalcza się nie tyle moje argumenty, ile

wnioski, do jakich doszedłem, te zaś zwalcza się za pomocą argu-

mentów typowych dla ateistów. Rezygnuję jednak z ich krytyki z

obawy, że musiałbym je wpierw zreferować. Tego rodzaju argu-

menty nie mogą wprawdzie wywrzeć żadnego wrażenia na tych umy-

słach, dla których moje racje okażą się oczywiste, ale nie brak przecież

ludzi słabego rozumu, dających się znacznie łatwiej przekonać do raz

usłyszanych poglądów na daną rzecz - jakkolwiek byłyby fałszywe

i dalekie od rozumności - niż przez późniejszą rzetelną i na

prawdziwych podstawach opartą ich krytykę.

Powiem tylko ogólnie, że wszystko, co mówią ateiści dla zwal-

czania tezy o istnieniu Boga, wynika albo z iluzji polegającej na

przypisywaniu Bogu ludzkich odczuć, albo też stąd, że przypi-

suje się duszy ludzkiej tyle siły i mądrości, iż miałaby ona być

zdolna określić i zrozumieć wszystko, co Bóg może i powinien

czynić. Nie będziemy mieli z takimi poglądami żadnej trudności,

jeśli tylko przypomnimy sobie, że powinniśmy uważać nasze

dusze za skończone i ograniczone, a Boga za byt nieskończony i

niepojęty.

Obecnie, zapoznawszy się już dostatecznie z opiniami innych,

powracam do kwestii Boga i duszy ludzkiej oraz do zakładania

fundamentów filozofii pierwszej. Nie oczekuję przy tym pospolitego

pochlebstwa ani też nie sądzę, żeby wiele osób miało przeczytać tę

książkę. Wręcz przeciwnie - nie doradzałbym nikomu jej lektury,

jeśli nie byłby to ktoś gotowy do wspólnych ze mną rozważań i

do uwolnienia swego rozumu od ingerencji zmysłów i wszelkiego

rodzaju przesądów -jakkolwiek zdaję sobie sprawę, że osób takich

będzie naprawdę bardzo niewiele. Ci zaś, którzy nie troszcząc się

o zrozumienie porządku i związków pomiędzy moimi

argumentami, chcieliby się zabawiać recenzowaniem każdego

akapitu z osobna, nie wiele będą mieli pożytku z lektury tego

traktatu. I chociaż może znajdą parę okazji do docinków, to jednak

nie będzie im łatwo sformułować zarzut bardziej ważki i

zasługujący na odpowiedź.

O ile nie obiecuję także innym, że ich od razu zadowolę, ani nie

wyobrażam sobie, że potrafię przewidzieć wszystko, co dla kogo-

kolwiek mogłoby być trudne do zrozumienia, przedstawię w Me-

dytacjach przede wszystkim te myśli, które mnie samego przy-

wiodły do przekonania, że uzyskałem pewne i oczywiste poznanie

prawdy - zobaczymy, czy będę mógł przekonać nimi również in-

nych. Następnie odpowiem na zarzuty, które zostały mi postawione

przez znakomitych uczonych, którym posłałem swoje Medytacje,

aby ocenili je, zanim zostaną oddane do druku. Jest ich tak wiele

i tak są różnorodne, że ośmielam się przypuszczać, iż trudno będzie

komuś jeszcze przedstawić jakiś poważny zarzut, który nie byłby

już rozważony. Dlatego też bardzo proszę tych, którzy zechcą

przeczytać Medytacje, żeby nie formułowali żadnego sądu na ich

temat, zanim zadadzą sobie trud przeczytania wszystkich zarzutów i

moich na nie odpowiedzi.

Kartezjusz - Medytacje o pierwszej filozofii..pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: