Przy klasyfikacji spółgłosek bierze się pod uwagę.doc

Przy klasyfikacji spółgłosek bierze się pod uwagę:

I.                  STOPIEŃ ZBLIŻENIA NARZĄDÓW MOWY

û        zwarto – wybuchowe (wybuchowe)[1]: p, b, t, d, k, g oraz p’, b’, t’, d’, k’, g’;

û        szczelinowe (trące) – f, w, s, z, ś, ź, sz, ż, ch (szczelinę wytwarzają narządy mowy; jest to zapora, przez którą przeciska się powietrze, wytwarzając charakterystyczny szmer);

û        zwarto – szczelinowe (przytarte): c, dz, ć, dź, cz, dż ( najpierw jest zwarcie, które następnie przechodzi w szczelinę);

û        zwarto – otwarte (zwarte): l ( boczne zwarcie języka z dziąsłami nie na całej przestrzeni; otwór tworzy się z boku języka z jednej lub z obu stron);

û        drżące (zwarte): r (wibruje tylko koniuszek języka;

û        nosowe (zwarte): m, n, ń ( zwarciu towarzyszy opuszczenie podniebienia miękkiego).

II.              MIEJSCE ARTYKULACJI

û       dwuwargowe: m, m’, p, p’, b, b’;

û       wargowo – zębowe: f, f’, w, w’;

û       przedniojęzykowo – zębowe  (przyzębowe): t, d, n, s, z, c, dz;

û       przedniojęzykowo – dziąsłowe (przydziąsłowe): sz, ż, cz, r, l;

û       środkowojęzykowe: ś, ż, ć, dź, k’, g’, ch’, ń, ;

û       tylnojęzykowe (miękkopodniebienne): k, g, ch, (ł).

III.           UDZIAŁ WIĄZADEŁ GŁOSOWYCH

dźwięczne

b

b’

d

d’

g

g’

w

w’

z

ź

ż

h

h’

dz

dź

dż

bezdźwięczne

p

p’

t

t’

k

k’

f

f’

s

ś

sz

ch

ch’

c

ć

cz

dźwięczne bez bezdźwięcznych odpowiedników: m, m’, n, ń, r, r’, ł, l, l’, j

Przy wymowie głosek dźwięcznych drgają wiązadła głosowe (struny). Przy wymowie głosek bezdźwięcznych wiązadła są rozsunięte (strumień powietrza jest większy niż przy dźwięcznych).

IV.           UDZIAŁ PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO

û         nosowe: m, n, ń

û       ustne: pozostałe.

Przy wymowie głosek nosowych m, n, ń zwarciu towarzyszy opuszczenie podniebienia miękkiego. Wówczas powietrze przechodzi swobodnie przez jamę nosową.

V.               RUCH ŚRODKOWEJ CZĘŚCI JĘZYKA

twarde

b

c

d

dz

f

g

h

ch

k

l

m

n

p

r

s

t

w

z

miękkie

b’

ć

d’

dź

f’

g’

h’

ch’

k’

l’

m’

ń

p’

r’

ś

t’

w’

ź

Przy wymowie głosek miękkich środkowa część języka unosi się ku górze, jak przy samogłosce i.

Przy klasyfikacji samogłosek bierze się pod uwagę:

I    UDZIAŁ PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO

ð                     ustne – a, o, e, u, i, y

ð                     nosowe – ą, ę.

Przy wymowie samogłosek ustnych podniebienie miękkie jest uniesione i zamyka wejście do jamy nosowej, natomiast przy wymowie samogłosek nosowych podniebienie jest opuszczone – powietrze przechodzi przez jamę nosową.

II    RUCHY JĘZYKA W KIERUNKU:

a)   POZIOMYM

ð                     przedniego szeregu – e, i, y (język przesuwa się do przodu jamy ustnej);

ð                     tylnego szeregu – a, u, o (unosi się tylna część grzbietu języka)

b)   PIONOWYM

ð                     niskie – a;

ð                     średnie – o, e;

ð                     wysokie – i, y, u.

III    UKŁAD WARG

Ruchy warg połączone są z ruchami języka. Przy:

ð                     przednim  położeniu języka – wargi są płaskie (e, i, y);

ð                     tylnym  ułożeniu języka – wargi zaokrąglone (o, u);

ð                     płaskie  ułożenie języka – układ warg obojętny.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] nazwy w nawiasach – wg prof. Bronisława Rocławskiego