Ak kurna nei wyjcOpracowanie: Dariusz Pietrowski, Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu

Radek Skiba, Stowarzyszenie Klon/Jawor

Jak zgodnie z prawem współpracować z wolontariuszem?

Spis treści:

Porozumienie o współpracy.........................................................................................................................................14              1

I. Co to jest działalność pożytku publicznego i wolontariat              2

II. Kto może korzystać z pomocy wolontariuszy              2

III. Kto nie może korzystać z pomocy wolontariuszy              4

IV. Jakie kwalifikacje powinien posiadać wolontariusz              4

V. Jak określić zasady współpracy z wolontariuszem?              5

VI. Obowiązki wobec wolontariusza i współpraca z wolontariuszem: przepisy BHP, diety, szkolenia              7

VII. Ubezpieczenie wolontariusza              8

Ubezpieczenie zdrowotne              8

Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków              9

VIII. Informowanie wolontariusza o jego prawach              10

IX. Wolontariusz za granicą              11

X. Jak księgować koszty związane z wolontariuszami              11

Załączniki:

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 września 2000 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych............................................................................................................................................................12

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych..............................................................................................................................13

Porozumienie o współpracy.........................................................................................................................................14

Przekazujemy Państwu nową publikację z serii 3w poświęconą wolontariatowi w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Ustawa wprowadziła kompleksowe rozwiązania dotyczące wolontariatu.

W broszurze:

·         znajdą Państwo dokładne omówienie poszczególnych paragrafów Działu III Ustawy poświęconego wolontariatowi w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873) – w dalszej części opracowania nazywana Ustawą,

·         pokazujemy, w jaki sposób, zgodnie z obowiązującą literą prawa, można zaangażować wolontariusza.

Drugą podstawą prawną poruszanych w broszurze zagadnień jest Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. Przepisy wprowadzające ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 874) – w dalszej części opracowania nazywana przepisami wprowadzającymi.

Warto również pamiętać o obowiązujących rozporządzeniach regulujących współpracę z wolontariuszami. Są to:

·         Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 1 września 2000 r., - “W sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych”, które określa warunki angażowania wolontariuszy w tych placówkach.(Dz. U. Nr. 80 poz. 900)

·         Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 11 grudnia 2002 r. – “W sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych”, które określa warunki angażowania wolontariuszy przez te poradnie.

I. Co to jest działalność pożytku publicznego i wolontariat

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie obejmuje swoim zakresem wszystkie organizacje pozarządowe (w definicji jako najważniejsze zostały wymienione fundacje i stowarzyszenia), jak również inne podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego.

Należy jednak zauważyć, że przepisy działu II Ustawy dotyczące działalności pożytku publicznego stosuje się nie do wszystkich organizacji pozarządowych (wyłączone zostały m.in. fundacje tworzone przez partie polityczne i fundacje utworzone przez samorząd terytorialny i Skarb Państwa) oraz kościelnych (wyznaniowych) jednostek organizacyjnych i osób prawnych, a jedynie do takich, których cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego.

Ustawa:

1.       Reguluje zasady prowadzenia działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe, tryb, reguły i formy zlecania realizacji zadań publicznych przez administrację publiczną organizacjom pozarządowym, uzyskiwanie przez organizacje statusu organizacji pożytku publicznego oraz nadzór nad działalnością organizacji pożytku publicznego, a także warunki wykonywania świadczeń przez wolontariuszy oraz korzystania z tych świadczeń.

2. Wprowadza pojęcie pożytku publicznego. Za działalność pożytku publicznego uznano działalność prowadzoną w sferze zadań publicznych obejmującą następujące zadania (art. 4 Ustawy):

·          pomoc społeczną, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób,

·          działalność charytatywną,

·          podtrzymywanie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej,

·          działalność na rzecz mniejszości narodowych,

·          ochronę i promocję zdrowia,

·         działanie na rzecz osób niepełnosprawnych,

·          promocję zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy,

·          upowszechnianie i ochronę praw kobiet oraz działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn,

·          działalność wspomagającą rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości,

·          działalność wspomagającą rozwój wspólnot i społeczności lokalnych,

·          naukę, edukację, oświatę i wychowanie,

·          krajoznawstwo oraz wypoczynek dzieci i młodzieży,

·          kulturę, sztukę, ochronę dóbr kultury i tradycji,

·         upowszechnianie kultury fizycznej i sportu,

·          ekologię i ochronę zwierząt oraz ochronę dziedzictwa przyrodniczego,

·          porządek i bezpieczeństwo publiczne oraz przeciwdziałanie patologiom społecznym,

·          upowszechnianie wiedzy i umiejętności na rzecz obronności państwa,

·          upowszechnianie i ochronę wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działań wspomagających rozwój demokracji,

·          ratownictwo i ochronę ludności,

·          pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą,

·          upowszechnianie i ochronę praw konsumentów,

·          działania na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami,

·          promocję i organizację wolontariatu,

·          działalność wspomagająca technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje pozarządowe oraz jednostki kościelne (jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego) w wyżej wymienionej działalności.

3. Po raz pierwszy prawnie definiuje pojęcie wolontariatu.

Zgodnie z art. 2 pkt. 3 Ustawy wolontariuszem jest każda osoba (fizyczna), która dobrowolnie (ochotniczo) i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na rzecz uprawnionych organizacji i instytucji na zasadach określonych w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

II. Kto może korzystać z pomocy wolontariuszy

Przepisy Ustawy w sposób jednoznaczny definiują, w jakich obszarach działalności można angażować ochotników. Określone zostały rodzaje placówek i instytucje, które mogą w codziennej działalności korzystać z pomocy wolontariuszy oraz w jaki sposób współpraca z nimi powinna być zorganizowana.

Art. 42.

1. Wolontariusze mogą wykonywać, na zasadach określonych w niniejszym rozdziale, świadczenia, odpowiadające świadczeniu pracy, na rzecz:

1) organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego

zwanych dalej “korzystającymi”.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 Ustawy organizacją pozarządową jest każda instytucja (a więc zarówno osoba prawna, jak i jednostka nieposiadająca osobowości prawnej) utworzona na podstawie ustaw, która nie jest jednostką sektora finansów publicznych oraz która działa w celu innym niż osiągnięcie zysku. Organizacją pozarządową, zgodnie z definicją zawartą w Ustawie, jest więc m.in. każde stowarzyszenie, fundacja, partia polityczna, związek zawodowy, organizacja pracodawców, samorząd zawodowy.

Uwaga! Nie zostały uznane za organizacje pozarządowe osoby prawne i jednostki organizacyjne kościelne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, mogą one jednak prowadzić działalność pożytku publicznego i są objęte Ustawą.

Podobnie jak stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego organizacje kościelne i wyznaniowe nie zostały zaliczone wprost do organizacji pozarządowych. Jednakże Ustawa przyznaje im analogiczne uprawnienia jak organizacjom pozarządowym, w tym również w zakresie korzystania z pomocy wolontariuszy. Kościoły i związki wyznaniowe mają prawo tworzyć organizacje kościelne oraz organizacje wyznaniowe np. organizacje katolickie, bractwa prawosławne, i inne.

Ponadto w celu realizacji działalności charytatywno-opiekuńczej kościoły i inne związki wyznaniowe mają prawo zakładać i prowadzić odpowiednie instytucje, w tym zakłady dla osób potrzebujących opieki, szpitale i inne zakłady lecznicze, żłobki i schroniska dla dzieci.

Kościelne osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania – mogą korzystać z pomocy wolontariuszy, w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego.

Przykład: Stowarzyszenie Ochrony Ptaków Polskich zamierza skorzystać z pomocy wolontariuszy w czasie corocznej akcji “Zaopiekuj się wróblem na zimę”. W ramach akcji wolontariusze będą w okresie grudzień-luty dbać o zaopatrzenie karmników i doglądać stanu gniazd, które zamieszkują wróble. Ponadto część wolontariuszy pomagać będzie w bieżącej działalności biura stowarzyszenia: odpowiadać na korespondencję, odbierać telefony.

Ani organizacje pozarządowe, ani kościelne osoby prawne i jednostki organizacyjne, ani stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego nie mogą zatrudniać wolontariuszy przy pracach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, a wyłącznie w zakresie ich działalności statutowej.

Art. 42

1. Wolontariusze mogą wykonywać, na zasadach określonych w niniejszym rozdziale, świadczenia, odpowiadające świadczeniu pracy, na rzecz:

2) organów administracji publicznej, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej

zwanych dalej “korzystającymi”.

Organem administracji publicznej jest organ państwa zajmujący się bezpośrednim wykonywaniem prawa. W tej działalności wolontariusze mogą brać udział pod warunkiem, że nie będzie to działalność gospodarcza. Organami administracji publicznej są więc ministerstwa, urzędy wojewódzkie, urzędy miejskie, gminne itp.

Stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego – w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego mogą w swojej działalności korzystać z pomocy wolontariuszy. Pomimo, że stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego nie zostały zaliczone do organizacji pozarządowych również one mogą korzystać z pracy wolontariuszy. Jako jednostki samorządu terytorialnego działają organy województwa, powiatu i gminy takie jak np.: starosta, prezydent, burmistrz, rada gminy.

Stowarzyszenia tych jednostek mogą prowadzić działalność pożytku publicznego, czyli działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych określonych w Ustawie. Taka działalność może opierać się na pomocy wolontariuszy.

Przykład: Wolontariusze wyrazili gotowość do świadczenia pomocy w urzędzie miejskim w Rybniku. Trzech ochotników pomagać będzie w tworzeniu serwisu internetowego urzędu oraz w przygotowywaniu materiałów promocyjnych o mieście.

Jeden z wolontariuszy wyraził gotowość pomocy w drukarni będącej w dyspozycji urzędu miejskiego. Ze względu na konkurencyjne ceny, introligatornia uzyskała duże zamówienie od lokalnego przedsiębiorcy na druk folderu reklamowego.

W tym przypadku nie jest możliwe zaangażowanie wolontariusza do pomocy gdyż ten zakres działalności urzędu miejskiego jest typową działalnością gospodarczą, a w tym zakresie Ustawa zabrania korzystania z pomocy wolontariuszy.

Art. 42

1. Wolontariusze mogą wykonywać, na zasadach określonych w niniejszym rozdziale, świadczenia, odpowiadające świadczeniu pracy, na rzecz:

3) jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej lub nadzorowanych przez te organy, z wyłączeniem prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej

zwanych dalej “korzystającymi”.

Do zadań administracji publicznej należy m.in.: zaopatrywanie ludności w wodę, energię, zapewnienie oświaty i komunikacji. Do realizacji tych zadań organy administracji powołują różnego rodzaju jednostki organizacyjne, które dysponują odpowiednim majątkiem i bazą techniczną oraz kadrami. Takimi jednostkami organizacyjnymi są, np. szpitale, biblioteki, szkoły, ośrodki pomocy społecznej (OPS), powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR) , itp. Niektóre z tych jednostek mogą prowadzić działalność gospodarczą jednak, podobnie jak w przypadku działalności gospodarczej prowadzonej przez organy administracji publicznej, w tej sferze wolontariusze nie mogą być zatrudniani.

Przykład: Miejski ośrodek pomocy społecznej w Lubaniu zamierza rozszerzyć prowadzoną działalność o współpracę z wolontariuszami. Ochotnicy mieliby świadczyć pomoc klientom OPS w zakresie dotrzymywania towarzystwa osobom starszym, samotnym, pomocy w nauce dzieciom z rodzin dysfunkcyjnych. Wolontariusze w ramach świadczonej pomocy nie będą wykonywać prac, które wykonują opiekunki i pracownicy socjalni a jedynie będą ją uzupełniać o działania, które nie są w zakresie obowiązków pracowników np. dotrzymywanie towarzystwa podopiecznym ośrodka, pomoc w załatwianiu formalności w urzędach, sklepach.

Art. 42

2. Przepisy niniejszego rozdziału (Dział III Ustawy[1]) stosuje się odpowiednio do wolontariuszy wykonujących na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej świadczenia na rzecz organizacji międzynarodowych, jeżeli postanowienia umów międzynarodowych nie stanowią inaczej.

Zasady angażowania wolontariuszy wynikające z Ustawy stosuje się w przypadku angażowania wolontariuszy zagranicznych i cudzoziemców zamieszkałych w Polsce. Jednakże, jeżeli rząd RP zawarł umowę z innym państwem lub organizacją międzynarodową, która inaczej reguluje sprawy związane z angażowaniem wolontariuszy, stosuje się zapisy tejże umowy.

III. Kto nie może korzystać z pomocy wolontariuszy

Ustawa wskazując w art. 42 ust. 1 pkt. 1, 2, 3 podmioty uprawnione do korzystania ze świadczeń wolontariuszy nie przewiduje tym samym możliwości korzystania ze świadczeń wolontariuszy w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej przez:

·         podmioty komercyjne

·         organy administracji publicznej i jednostki organizacyjne im podległe lub przez nie nadzorowane.

Nierozwiązana pozostaje kwestia pomocy, jakiej udzielają wolontariusze osobom indywidualnym. Aby wolontariusz mógł korzystać z praw wynikających z Ustawy, powinien zostać zaangażowany przez podmiot uprawniony do współpracy z wolontariuszami i następnie za jego pośrednictwem świadczyć pomoc osobie indywidualnej.

Przykład: Janek chce pomagać jako wolontariusz swojej ciężko chorej sąsiadce pani Zofii. Nie może jednak podpisać z nią umowy wolontariackiej. Zgłasza się więc do działającego na jego terenie Stowarzyszenia Pomocy Chorym i zostaje wolontariuszem w tej organizacji, a następnie przez Stowarzyszenie zostaje oddelegowany do pomocy pani Zofii.

IV. Jakie kwalifikacje powinien posiadać wolontariusz

Art. 43

Wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów.

Wielu wolontariuszy rozpoczynając przygodę z wolontariatem zastanawia się: Czy ja się nadaję, czym mam wiedzę i kwalifikacje, które pozwalają mi na włączenie się w wybrane działanie? Zapis Ustawy w swoim brzmieniu art. 43 wzmacnia tą niepewność, ale tylko na pierwszy rzut oka.

Obowiązek posiadania odpowiednich kwalifikacji tj. wiedzy, doświadczenia oraz spełniana odpowiednich wymagań np. badania lekarskie, wiek, płeć jest istotny w bardzo szczególnych przypadkach. Do takich należy praca w charakterze wolontariusza wykonującego specjalistyczne zadania. Np. Fundacja Lekarze bez Granic angażuje lekarzy – wolontariuszy. Ci ludzie muszą mieć wiedzę medyczną, muszą udokumentować odpowiedni stan zdrowia, znajomość języków obcych. Tylko takich wolontariuszy organizacja może wysłać z misją do regionów gdzie niosą pomoc medyczną. W tejże samej organizacji mogą pracować wolontariusze, którzy ww. kwalifikacji nie posiadają. Mogą wykonywać prace administracyjne w biurze organizacji, prowadzić serwis internetowy – do tego typu prac nie potrzeba ukończonych studiów medycznych ani żelaznego zdrowia.

W działalności na terenie Polski podobnie. Aby być wolontariuszem w szpitalu i odwiedzać przebywające tam dzieci nie trzeba być lekarzem. Trzeba lubić dzieci, być komunikatywnym i mieć aktualne badania lekarskie. W tym samym szpitalu aby być wolontariuszem, który wspiera pracę specjalistycznych służb (lekarzy, pielęgniarek), uczestniczyć w pomocy ambulatoryjnej należy mieć odpowiednie kwalifikacje medyczne i spełniać odpowiednie wymagania zdrowotne.

Tak więc o tym czy można być wolontariuszem w danym miejscu/placówce nie świadczy charakter placówki (z zastrzeżeniem art. 42 ust. 1, 2, 3) uprawnionej do korzystania ze świadczeń wolontariuszy a jedynie rodzaj zajęcia, które będzie wykonywane na zasadzie wolontariatu.

Przykład: Szesnastoletni Maciek jest uczniem gimnazjum. Chce część swojego wolnego czasu poświęcić na pracę w charakterze wolontariusza w pobliskim domu dziecka. Chciałby prowadzić z wychowankami domu dziecka pracownię modelarską – jego pasją jest sklejanie plastikowych modeli samolotów.

Niestety w myśl przepisów Maciek nie może podjąć takiej działalności. Jedyną przeszkodą jest jego wiek. Maciek nie spełnia określonych wymogów formalnych określonych w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z września 2000 r., które określa szczegółowo zasady angażowania wolontariuszy w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. W myśl tego rozporządzenia wolontariuszem może być w takiej placówce: osoba pełnoletnia, nie k...