Z. Dach - Mikroekonomia.pdf - Książki studia - wiedzma987

nia poszczególnych tematów umożliwi studentom uczącym się teorii ekonomii

lepsze rozumienie rzeczywistości gospodarczej naszego kraju.

Zofia Dach

Część I

RYNEK I GOSPODARKA RYNKOWA

Rozdział 1

PROCES WYMIANY W UJĘCIU HISTORYCZNYM

1.1. Gospodarka naturalna a gospodarka towarowa

Cechą działalności człowieka jest produkcja dóbr materialnych, której celem

jest zaspokojenie jego potrzeb. W historii gospodarczej społeczeństw możemy

wyróżnić dwie zasadnicze formy produkcji społecznej: gospodarkę naturalną

oraz gospodarkę towarową.

Gospodarka naturalna to taki typ gospodarki, w którym producent wytwa-

rza produkty w celu bezpośredniego zaspokojenia swoich potrzeb. W gospodar-

ce tego rodzaju nie występuje więc wymiana i rynek, gdyż producent (czyjego

rodzina) jest jednocześnie konsumentem wytworzonych przez siebie produktów.

Gospodarka naturalna występowała prawie wyłącznie w okresie wspólnoty

pierwotnej i dominowała w niewolnictwie i feudalizmie.

Następną formą przejawiania się działalności produkcyjnej człowieka, histo-

lycznie późniejszą od gospodarki naturalnej jest gospodarka towarowa. Poja-

wiła się ona u schyłku okresu wspólnoty pierwotnej, w niewolnictwie i feudali-

zmie występowała na marginesie działalności ludzkiej, a zwyciężyła w systemie

gospodarki kapitalistycznej. Początki gospodarki towarowej sięgają 6-8 tys. lat

p.n.e. Gospodarka towarowa to taki typ gospodarki, w którym producenci wy-

twarzane produkty przeznaczają na wymianę, czyli na sprzedaż. Przedmiot wy-

miany - produkt pracy ludzkiej - staje się więc towarem. Pojęcie to obejmuje

wszystkie dobra konsumpcyjne i produkcyjne oraz usługi.

do tego etapu tworzenia unii 17 . Z etapem trzecim wiąże się zobowiązanie krajów

członkowskich unii gospodarczej do ścisłego koordynowania polityki gospodar-

czej, podporządkowania się wspólnej polityce walutowej oraz wprowadzenia

wspólnego pieniądza. Etap trzeci zakładał utworzenie Centralnego Banku Euro-

pejskiego, który posiadałby wyłączne prawo emisji pieniądza w Unii i prowa-

dzenia polityki pieniężnej wszystkich krajów członkowskich, które przekroczyły

próg tego etapu. Miał się on wiązać również z nieodwołalnym ustanowieniem

parytetów między uczestniczącymi w EMU walutami 18 .

Wdrażanie etapu trzeciego zostało zapoczątkowane 1 stycznia 1999 r. Ofi-

cjalnym, wspólnym pieniądzem Unii Europejskiej zostało „euro", będące samo-

dzielną i pełnoprawną jednostką pieniężną.

Wprowadzenie euro do obiegu dokonuje się stopniowo. Do końca 2001 r.

będzie ono funkcjonować wyłącznie w obrocie bezgotówkowym. W 2002 r. do

oficjalnego obiegu wejdą banknoty i monety euro (eurocenty), co sprawi, że

w tym pieniądzu prowadzony będzie także obrót gotówkowy. Waluty narodowe

przestaną być wówczas legalnym środkiem płatniczym i zostaną wycofane

z obiegu. Ich wymianą na euro zajmować się będzie Europejski Bank Centralny,

za pośrednictwem narodowych banków centralnych. Od 1 stycznia 2002 r.

w euro będą wypłacane wszelkie dochody (płace, emerytury, renty, świadczenia

socjalne), a także zostaną nań przeliczone istniejące należności i zobowiązania

(rachunki bankowe, wkłady oszczędnościowe, kredyty itp.).

Emisji euro dokonuje Europejski Bank Centralny (z siedzibą we Frankfurcie

nad Menem), upoważniony do prowadzenia polityki pieniężnej krajów tworzą-

cych unię walutową oraz do zarządzania znaczną częścią rezerw walutowych

poszczególnych państw.

Rozdział 3

PODSTAWY TEORII RYNKU. ANALIZA POPYTU

I PODAŻY

3.1. Istota i rodzaje rynków

Pojęcie rynku związane jest nieodłącznie z wymianą, która jako element sze-

roko rozumianego procesu gospodarowania pojawiła się dopiero na pewnym

etapie gospodarczo-cywilizacyjnego rozwoju społeczeństw, w fazie przechodze-

nia od samowystarczalności (gospodarki naturalnej) do gospodarki towarowej

(zob. rozdz. I).

Wymiana miała początkowo charakter przypadkowy i odbywała się w róż-

nych miejscach. Z czasem zaczęła się ona skupiać w miejscach zgromadzeń lud-

ności, zwanych rynkami. Dlatego w teorii ekonomii rynek kojarzono pierwotnie

z miejscem, w którym spotykali się sprzedawcy i nabywcy dóbr i usług w celu

dokonywania transakcji kupna-sprzedaży. Tak wąskie i dosłowne pojmowanie

rynku nie odpowiada współczesnej, rozwiniętej gospodarce rynkowej; musi ono

ulec rozszerzeniu przynajmniej z dwóch względów. Po pierwsze, w gospodarce

tej przedmiotem wymiany są nie tylko dobra i usługi, po drugie - transakcje

kupna-sprzedaży, dzięki wysoko rozwiniętym środkom komunikowania się,

mogą odbywać się na odległość, za pośrednictwem listu, telefonu, telegrafu,

systemu komputerowego itp., bez konieczności spotykania się sprzedawców

i nabywców w określonym miejscu.

We współczesnej, rozwiniętej gospodarce pojęcie „tynek" obejmuje więc

wszelkie formy nawiązywania kontaktów pomiędzy kupującymi i sprzedający-

mi,^ celu ustalenia warunków transakcji: sposobu, miejsca i czasu jej realizacji

oraz wysokości ekwiwalentu (ceny). Rynek to proces, za pomocą którego kupu-

jący i sprzedający określają, co cfiCą kupić lub sprzedać i na jakich warunkach.

To proces, w wyniku którego decyzje gospodarstw domowych dotyczące kon-

sumpcji alternatywnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw dotyczące tego, co i jak

wytwarzać, oraz decyzje pracowników dotyczące tego, jak wiele i dla kogo pra-

cować, zostają wzajemnie uzgodnione, dzięki odpowiednim dostosowaniom cen.

Pytania sprawdzające

1. Określ korzyści związane z pojawieniem się pieniądza.

2. Jak ewoluował pieniądz?

3. Wymień oraz omów funkcje spełniane przez pieniądz w gospodarce.

4. Dokonaj charakterystyki współczesnego pieniądza światowego.

Kryteria konwergencji (spójności), warunkujące udział w unii gospodarczej i walutowej,

dotyczą: 1) stabilności cenowej, 2) deficytu budżetowego, 3) długu publicznego, 4) stóp procen-

towych, 5) udziału w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Monetarnego.

1 8

1 7

Do etapu trzeciego nie przystąpiły, mimo spełnienia kryteriów konwergencji, Wielka

Brytania, Szwecja i Dania. Grecja, która początkowo nie spełniała wymogów zawartych w trakta-

cie z Maastricht, weszła do strefy euro od 1 stycznia 2001 r.

0,888671 g złota (w latach 1970-1971 1 SDR = 1 dolar USA). SDR-y nie były

jednak wymienialne na złoto, stąd nazywano je „złotem papierowym".

Na początku lat siedemdziesiątych bilans płatniczy USA pozostawał ujemny,

a w 1971 r. rezerwy dolarowe w bankach centralnych trzykrotnie przewyższały

zapasy złota amerykańskiego. 15 sierpnia 1971 r. USA zawiesiły wymienialność

dolarów na złoto. Nastąpiła też dwukrotna dewaluacja dolarów - w 1971 i 1973 r.

Od marca 1973 r. wiele czołowych krajów świata odeszło od sztywnych kur-

sów walut i wprowadziło tzw. kursy płynne, tj. kursy ukształtowane przez rynek

walutowy. Przestało zatem istnieć formalne powiązanie pieniądza ze złotem,

a także zasada względnie stałych kursów walutowych. Dopuszczono także do

wolnorynkowego obrotu złotem między państwami członkowskimi MFW, co

oznaczało zmianę urzędowej jego ceny (stałej ceny parytetowej). Zniesiono jed-

nocześnie stały parytet złoty dolara; złoto jako pieniądz światowy zostało więc

zdewaluowane. W wyniku powyższych faktów system walutowy z Bretton

Woods przestał istnieć.

Po dewaluacji dolara w USA zdecydowano ustanawiać wartość SDR-ów nie

jak poprzednio w odniesieniu do jednej waluty, ale w stosunku do „koszyka"

16 wybranych walut. Wartość jednostki SDR określała średnia ważona 16 naj-

ważniejszych walut, które współtworzyły tzw. koszyk standardowy 14 . W ten

sposób SDR stał się niezależny zarówno od złota, jak i od dolara.

Od 1 stycznia 1981 r. SDR jest koszykiem tylko 5 walut, z których każda ma

kurs określony w SDR. Jednostka SDR ma określoną strukturę wewnętrzną -

jest sumą części, z których każda została wyrażona w innym pieniądzu. Tak

więc poszczególne waluty mają przypisane udziały (wagi) w koszyku, wyrażone

w procentach. Skład walut określających wartość SDR jest kontrolowany co

5 lat. Koszyk walutowy SDR tworzą od 1 stycznia 1986 r.: dolar USA, marka

niemiecka, jen japoński, frank francuski, funt szterling. "

Wartość SDR, wyrażona w koszyku 5 walut, zmienia się w zależności od ich

kursu na rynku. Wartość tę oblicza się w dolarach USA po londyńskim kursie

rynkowym. Panuje opinia, że SDR jest bardziej stabilny niż wartość jakiejkol-

wiek waluty narodowej.

Walutą międzynarodową była-do 1 stycznia 1999 r. - europejska jednostka

walutowa „ecu" (ang. European Currency Unit) 15 . Ecu została powołana na pod-

stawie decyzji Rady Europejskiej z grudnia 1978 r. Jej wprowadzenie nastąpiło

z dniem zaistnienia Europejskiego Systemu Walutowego, tj. 13 grudnia 1979 r.

Jednym z zasadniczych zadań tego systemu było doprowadzenie wewnątrz

Wspólnoty Europejskiej do zawężenia pasma wahań walutowych. W Europej-

skim Systemie Walutowym ecu spełniała funkcję jednostki rozliczeniowej

(miernika wartości), środka płatniczego między bankami centralnymi i składnika

rezerw walutowych w poszczególnych krajach. Ze względu na wysoką płynność,

stosunkowo małe ryzyko kursowe (kurs sztywny) oraz brak restiykcji ze strony

poszczególnych krajów w odniesieniu do stosowania tej waluty w rozliczeniach

- ecu coraz bardziej zyskiwał na znaczeniu.

Początkowo ecu wykorzystywano w oficjalnych rozliczeniach instytucji

EWG, banków centralnych państw EWG i przy opracowywaniu oficjalnych

statystyk; później stosowano ją także w obrocie prywatnym. Ecu ułatwiała bo-

wiem podmiotom gospodarczym dokonywanie transakcji międzynarodowych

bez konieczności zamiany waluty krajowej na obcą.

Wartość ecu była oparta na koszyku walut 12 państw zrzeszonych w EWG.

Początkowo koszyk ten tworzyło 9 walut, tj. marka RFN, funt szterling, frank

francuski, floren (gulden) holenderski, frank belgijski, frank luksemburski, ko-

rona duńska, funt irlandzki i lir włoski.

Od 17 września 1984 r. Rada Europejska Systemu Walutowego zmieniła de-

finicję ecu i dodała do koszyka walutowego drachmę grecką. Od 21 września

1989 r. w skład koszyka włączono pesetę hiszpańską i escudo portugalskie.

Skład ecu zamknięto w dniu wejścia w życie traktatu o Unii Europejskiej, tj.

1 listopada 1993 r. Koszyk walut zawierał liczbę jednostek poszczególnych wa-

lut i przypisane im w procentach wagi (udziały). Każda waluta miała wyznaczo-

ny kurs centralny w stosunku do ecu. Wartość koszyka ecu wyrażona w po-

szczególnych walutach koszyka była obliczana codziennie.

1 stycznia 1999 r. ecu został zastąpiony, w stosunku 1:1, przez „euro"-

wspólny, jednolity pieniądz państw Unii Europejskiej. Stworzenie międzynaro-

dowego, europejskiego pieniądza euro wiąże się z ustaleniami traktatu z Ma-

astricht, podpisanego 7 lutego 1992 r., a obowiązującego od listopada 1993 r.

Powołanie unii gospodarczej i walutowej - EMU (ang. Economic and Monetary

Union) uznano w nim za najistotniejsze zadanie Unii Europejskiej 16 .

Budowa unii gospodarczo-walutowej objęła trzy etapy. Pierwszy z nich roz-

począł się 1 lipca 1990 r. i polegał na całkowitej liberalizacji przepływu kapitału

między krajami członkowskimi. Drugi etap, wszczęty 1 stycznia 1994 r., miał na

celu przygotowanie wspólnoty pod względem organizacyjnym i instytucjonal-

nym do etapu trzeciego, a także nakłonienie krajów członkowskich Unii Euro-

pejskiej do realizacji zasad konwergencji gospodarczej jako warunku przejścia

W skład „koszyka standardowego" wchodziły następujące waluty: dolar USA, marka nie-

miecka, funt szterling, jen japoński, dolar kanadyjski, lir wioski, floren holenderski, frank belgij-

ski, korona szwedzka, dolar australijski, korona duńska, korona norweska, peseta hiszpańska, szy-

ling austriacki, rand południowoafrykański.

1 5

1 4

„Ecu" brzmi identycznie jak nazwa XIII-wiecznej, złotej monety francuskiej, która znajdo-

wała się w obiegu przez ponad 500 lat. Ma to symbolizować solidność i trwałość podstaw tego

szczególnego pieniądza.

Nazwa pieniądza „euro" została przyjęta na szczycie Rady Europejskiej w Madrycie

w grudniu 1995 r. Dla monet przyjęto nazwę „centy" (Werona, kwiecień 1996 r.).

1 6

W czasie II wojny światowej system ten nie funkcjonował. Został odbudo-

wany po wojnie na podstawie międzynarodowej umowy, określającej reguły je-

go działania. Miało to miejsce w 1944 r., na konferencji w Bretton Woods, gdzie

utworzono Międzynarodowy Fundusz Walutowy - MFW (ang. International

Monetary Fund - IMF), który określił zasady międzynarodowego porządku

walutowego 13 .

Za główną zasadę przyjęto wymienialność jednych walut na drugie. Waluty

poszczególnych krajów nie były wymienialne na złoto, z wyjątkiem dolara, któ-

ry jako jedyny mógł być na nie wymieniany według oficjalnego kursu i tylko

przez banki centralne państw członkowskich MFW. Poszczególne kraje okre-

ślały kursy wymienne (tzw. parytetowe) swoich walut w stosunku do dolara lub

złota. Kursy te miały być względnie sztywne, a ich ewentualne zmiany dokony-

wane tylko wyjątkowo.

Centralną walutą systemu z Bretton Woods stał się dolar. Spełniał on

wszystkie funkcje pieniądza światowego, czyli dokonywano nim większości

płatności międzynarodowych, regulowano wzajemne należności i zobowiązania,

wyrażano kursy walutowe, a także gromadzono większość rezerw walutowych.

Z tych względów system z Bretton Woods nazwano „dolarowo-złotym".

Dominująca pozycja dolara wynikała z potęgi ekonomicznej USA. Posia-

danie go otwierało dostęp do rynku amerykańskiego, który oferował produkty

o najwyższym poziomie technicznym i jakościowym; umożliwiało także, z uwa-

gi na powszechną akceptację dolara, wejście na rynki innych krajów. Nie mniej-

sze znaczenie miała wymienialność dolara na złoto, dzięki czemu mówiono

o nim, że jest tak samo dobry jak złoto, a nawet lepszy (ze względu na formę

pieniężną zapewniającą większą od złota płynność oraz brak kosztów magazy-

nowania). Okoliczności te wywołały tzw. głód dolarowy, przejawiający się

w przewadze popytu na dewizy amerykańskie nad ich podażą - pojawił się defi-

cyt dolarowy.

Trudne do zrealizowania okazało się jednak utrzymywanie przez poszcze-

gólne kraje względnie stałych kursów walutowych, co wymaga z założenia sta-

bilności cen lub przynajmniej znacznej zbieżności ich ruchów w skali międzyna-

rodowej. Tymczasem rozbieżności dynamiki cen krajowych i zagranicznych

zmuszają do zmiany kursu walutowego, powodując w konsekwencji naciski na

jego dewaluację w przypadku, gdy ceny w jakimś kraju rosną szybciej niż za

granicą. Jeżeli natomiast wzrost cen krajowych jest wolniejszy od wzrostu cen

zagranicznych, pojawia się presja na rewaluację kursu walutowego. I tak,

w 1968 r. Francja zdewaluowała franka o 11%, zmieniając kurs z 5 franków za

1 dolara na 5,55 franka za 1 dolara amerykańskiego. RFN natomiast zrewalu-

owała markę o 8,5%, zmieniając kurs parytetowy z 4 marek za jednego dolara na

3,66 marki za 1 dolara amerykańskiego.

Zaczął się także pojawiać (już w latach pięćdziesiątych), a następnie posze-

rzać deficyt bilansu płatniczego Stanów Zjednoczonych (głównie w związku

z wydatkami wojskowymi). Deficyt bilansu płatniczego wymusza, jak wiadomo,

zmianę kursu walutowego poprzez jego dewaluację. Jednakże umowa z Bretton

Woods dopuszczała taką możliwość w stosunku do wszystkich walut, z wyjąt-

kiem dolara USA, który był walutą kluczową.

Deficyt ów USA finansowały własną walutą tj. dolarami emitowanymi

praktycznie bez ograniczeń. Dolary te tworzyły w innych krajach rezerwy wa-

lutowe. Wzrost deficytu płatniczego USA oraz niekontrolowany napływ dola-

rów, przewyższający potrzeby wynikłe z tworzenia rezerw walutowych, zabu-

rzył działanie międzynarodowego systemu pieniężnego i zmniejszył zaufanie do

dolara. Niektóre kraje zaczęły wymieniać dolary na złoto po oficjalnym kursie

35 dolarów USA za uncję. W wyniku tych działań amerykańskie zapasy złota

zaczęły się systematycznie zmniejszać, przy jednoczesnym powiększaniu się

zapasów dewiz dolarowych, znajdujących się w posiadaniu innych krajów. Wia-

domo było, że USA nie sprostają zobowiązaniom w zakresie wymienialności

dolarów na złoto. W 1968 r. USA podjęły decyzję o niepodtrzymywaniu ceny

złota na rynku prywatnym na poziomie ceny oficjalnej, a to oznaczało, że cena

na tym rynku stała się wyższa od ceny oficjalnej, która obowiązywała w transak-

cjach między bankami centralnymi. W tych warunkach MFW powołał w 1967 r.

tzw. SDR -y (ang. Special Drawing Rights ) - specjalne prawa ciągnienia, które

zaistniały na rynku międzynarodowym obok złota i dewiz. Pierwsza kreacja

SDR-ów nastąpiła w 1970 r. Uruchomienie specjalnych praw ciągnienia -

SDR-ów, a następnie decyzja krajów członkowskich Międzynarodowego Fun-

duszu Walutowego o ustaleniu parytetu SDR były punktem zwrotnym w ewolu-

cji pieniądza światowego. SDR-y emituje MFW, działający faktycznie jako

światowy bank centralny. Za posiadane SDR-y banki centralne mogą kupować

od innych uczestników systemu waluty obce lub regulować nimi bezpośrednio

swe zobowiązania. Dokonanie płatności w SDR-ach polega na przepisaniu

w MFW odpowiedniej sumy z konta jednego kraju na konto drugiego. SDR-y są

więc pieniądzem istniejącym jedynie w postaci zapisów bankowych państw

członkowskich MFW. Nie znajdują się zatem w obiegu, nie mają własnej we-

wnętrznej wartości, lecz są akceptowane jako pieniądz za zgodą uczestników

MFW. Obsługują transakcje oficjalne między władzami pieniężnymi państw

członkowskich lub instytucji międzynarodowych uczestniczących w systemie.

SDR-y miały zastąpić w funkcjach pieniądza międzynarodowego złoto i de-

wizy. W pierwszym okresie funkcjonowania jednostka SDR miała parytet usta-

lony w złocie na poziomie parytetu dolara USA z 30 stycznia 1934 r., czyli

MFW speinia z założenia dwie podstawowe funkcje: regulacyjną - poprzez ustalenie reguł

międzynarodowych stosunków walutowych (i przestrzeganie ich stosowania) oraz finansową -

polegającą na udostępnianiu krajom członkowskim, na określonych zasadach, środków na finan-

sowanie deficytów płatniczych.

1 3

przenoszenia pieniędzy jednej osoby na korzyść drugiej. Czek bankowy jest to

dokument, za pomocą którego jego wystawca zleca swojemu bankowi wypłace-

nie podanej w tym dokumencie sumy pieniężnej okazicielowi lub określonej

osobie. Czekowe wkłady bankowe mają wszystkie własności pieniądza, wobec

czego mogą być uważane za pieniądze, a wymiana za ich pośrednictwem ma

współcześnie większe znaczenie niż z wykorzystaniem papierowej waluty obie-

gowej. Wynika to z korzyści, jakie zapewnia czek, do których należy m.in.

możliwość przesyłania go pocztą płacenia nim dowolnych sum, ochrona od strat

w przypadku jego kradzieży itd.

Rozpowszechnienie się wkładów na rachunkach bankowych umożliwiło

rozliczenia bezgotówkowe między dłużnikami i wierzycielami. Polegają one na

przesuwaniu - przez zwykły zapis - środków pieniężnych z konta (rachunku)

dłużnika na konto wierzyciela, pod warunkiem, że obaj mają rachunki w tym

samym banku. W przypadku, gdy klienci mają rachunki w różnych bankach,

dłużnik, dokonujący zapłaty wierzycielowi, może wydać polecenie bankowi,

w którym posiada rachunek, aby ten przelał określoną sumę na rachunek wie-

rzyciela w innym banku. Ta forma rozliczeń nosi nazwę przelewu.

Działalność kredytowa i związana z tym emisja pieniądza bezgotówkowego

są prowadzone przez banki handlowe (komercyjne). Rozmiary kreacji pieniądza

bezgotówkowego są ściśle nadzorowane przez bank centralny 11 .

Pieniądz bezgotówkowy nie kończy ewolucji pieniądza. Kolejną współcze-

sną jego postacią jest pieniądz elektroniczny. Nie wymaga on już nawet zapisu

„piórem" na rachunku bankowym (tak jak pieniądz bezgotówkowy); jest on tyl-

ko zapisem w pamięci komputera. Rachunki bankowe znajdują się w pamięci

komputera. Są one obciążone i uznawane automatycznie przy wykorzystaniu

urządzeń elektronicznych.

Dotychczas stosowane formy rozliczeń, takie jak czek czy polecenie przelewu,

są zastępowane czynnościami dokonywanymi za pomocą kart magnetycznych.

W rozliczeniach międzybankowych ważnego znaczenia nabrała działalność

„automatycznych izb obrachunkowych". Dokonują one automatycznego przele-

wu funduszy między bankami rozliczeniowymi, wykorzystując do tego elektro-

niczną technikę obliczeniową z pominięciem całej dokumentacji papierowej.

O ruchu pieniądza decydują impulsy elektryczne.

W rozliczeniach między bankami a ludnością wykształciły się trzy formy re-

gulowania transakcji pieniężnych:

1) system automatów bankowych rozmieszczonych na zewnątrz lokali ban-

ków: posługując się plastikową kartą identyfikacyjną (najczęściej jest to również

karta kredytowa), można z automatu pobrać gotówkę, wpłacić ją dokonać prze-

sunięcia środków pieniężnych między różnymi rachunkami w danym banku,

uzyskać wreszcie wyciąg z rachunku bankowego;

2) terminale w punktach sprzedaży: zainstalowanie końcówek komputera

bankowego w miejscach sprzedaży (domach towarowych, stacjach benzynowych

itp.) umożliwia natychmiastowe obciążenie rachunku bankowego kupującego

(z równoczesnym sprawdzeniem jego konta) i uznanie rachunku sprzedawcy;

3) bankowość domowa (zainstalowanie końcówek komputera bankowego

w domach klientów banków) pozwala właścicielom rachunków na regulowanie

swoich zobowiązań wprost w domu.

Pieniądz elektroniczny jest obecnie coraz powszechniej wykorzystywany,

również w warunkach gospodarki polskiej.

2.4. Pieniądz światowy

Pieniądzem światowym jest pieniądz funkcjonujący w skali globalnej, ob-

sługujący międzynarodową wymianę towarów i usług oraz międzynarodowy

ruch kapitału. Spełnia on na rynku kapitałowym wszystkie funkcje pieniądza.

Występuje więc na nim jako miernik wartości i środek wymiany (przy zagra-

nicznych zakupach za gotówkę); jest powszechnym środkiem płatniczym (przy

wyrównywaniu bilansów płatniczych), a także materializacją bogactwa (przy

przenoszeniu bogactwa z jednego kraju do drugiego w formie pieniężnej, np.

przy spłacaniu kontrybucji wojennych, udzielaniu subsydiów i pożyczek w go-

tówce, ucieczce kapitału w formie pieniężnej z jednego kraju do drugiego).

Pierwszym pieniądzem światowym było złoto, występujące jako gwarant

stabilności obiegu wewnętrznego i niepodważalna podstawa światowego syste-

mu rozliczeń. W warunkach (systemie) pełnej waluty złotej wymiana wewnętrz-

na i zagraniczna — od strony pieniężnej - nie różniły się od siebie. Ta sama jed-

nostka pieniądza złotego mogła być wykorzystana w tych wszystkich funkcjach,

które pieniądz spełnia, zarówno w granicach jednego kraju, jak i w rozliczeniach

z zagranicą. W niektórych funkcjach pieniądza złote monety stopniowo zaczęły

ustępować miejsca banknotom, które były symbolem złota, wymienianym nań

według relacji 1:1 (np. 1 dolar papierowy = 1 dolar w złocie).

Wzajemne należności i zobowiązania między krajami regulowano nie tylko

złotem i jego reprezentantem - banknotem. Z czasem rozpowszechniły się w tym

charakterze dewizy.

System waluty złotej przekształcił się w system dewizowo-złoty 12 . Powstał

on jeszcze przed I wojną światową ale wtedy stosowano go rzadko (w Indiach,

Australii).

" Zagadnienia kreacji pieniądza i roli banków będą omawiane w ramach programu makro-

ekonomii.

1 2

System dewizowo-złoty został omówiony w punkcie 2.3.1.

Z. Dach - Mikroekonomia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: