strategia bezp. UE, USA, Polski(1).pdf

P OLSKI I NSTYTUT S PRAW M IĘDZYNARODOWYCH

B IURO A NALIZ

BIULETYN

nr 49 (237) • 4 listopada 2004 r. • © PISM

nr egz.

Redakcja: Krzysztof Bałon, Sławomir Dębski (redaktor naczelny), Dorota Dołęgowska (redaktor techniczny), Adam Eberhardt,

Beata Górka-Winter, Maciej Krzysztofowicz, Urszula Kurczewska, Grażyna Nowocień-Mach (redaktor tekstu), Emil Pietras (sekretarz Redakcji)

Strategie bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Stanów

Zjednoczonych i Polski

Edyta Posel-Częścik

Analiza strategii bezpieczeństwa Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych wskazu-

je na identyczną niemal percepcję zagrożeń – przede wszystkim terroryzmu i prolife-

racji broni masowego rażenia. Widoczne są jednak różnice w środkach walki z tymi

zagrożeniami, wizji organizacji stosunków międzynarodowych oraz najważniejszych

ich uczestników, jak również w stylu samych dokumentów. Na tym tle polska myśl

strategiczna bliższa jest europejskiej, lecz zachowuje narodową specyfikę, m.in. ak-

centując rolę Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Stany Zjednoczone i państwa członkowskie Unii Europejskiej, a także w coraz

większym stopniu sama Unia, należą do najważniejszych podmiotów stosunków

międzynarodowych. Polska uważa USA za najważniejszego sojusznika i wspomaga

go w Iraku, a jednocześnie integruje się w UE. Warto zatem zbadać relacje między

strategią bezpieczeństwa UE oraz Stanów Zjednoczonych, a następnie porównać je

ze Strategią Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej . Z zastrzeże-

niem, że strategia UE dotyczy także Polski, nie jest więc, w odróżnieniu od amery-

kańskiej, elementem zewnętrznym.

Strategia bezpieczeństwa USA z września 2002 r. jest odpowiedzią na ataki z 11

września 2001 r. i próbą konceptualizacji prowadzonej wojny z terroryzmem. Styl for-

mułowania myśli wskazuje, iż jest to strategia „wojenna”, często odwołująca się do

emocji, przedstawiająca świat w kategoriach dobra i zła. Wiele miejsca poświęcono

obronie terytorium Stanów Zjednoczonych, co z jednej strony świadczy o postrzega-

niu bezpieczeństwa po 11 września 2001 r., a z drugiej jest właściwe większości stra-

tegii narodowych, które zawierają zazwyczaj elementy doktryny obronnej. Strategia ta

ma charakter globalny, co wynika zarówno z charakteru zagrożeń w dobie globaliza-

cji, jak i z zasięgu interesów Stanów Zjednoczonych.

Strategia UE z 12 grudnia 2003 r. jest wynikiem kompromisu. Jest to tekst neutral-

ny w tonie i zwięzły. Klarownie precyzuje wspólne wartości w dziedzinie bezpieczeń-

stwa. Nie ma w nim elementów strategii obronnej, ponieważ obrona znajduje się w

wyłącznej kompetencji państw członkowskich. Jest to strategia aktora globalnego, ale

działającego lokalnie, skupionego przede wszystkim na sąsiedztwie poszerzonej Unii.

ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, tel. 556 80 00, fax 556 80 99, sekretarz-biuletyn@pism.pl, www.pism.pl •

1238

P OLSKI I NSTYTUT S PRAW M IĘDZYNARODOWYCH •

Wynika to po części z faktu, że właśnie sąsiedztwo UE jest obszarem potencjalnej

niestabilności, po części jest to element kompromisu – nie wszyscy członkowie UE

mają interesy globalne, a stąd nie wszyscy gotowi są przeznaczać środki na ich

ochronę.

Choć pewne myśli w obu strategiach są sformułowane w sposób odmienny, to

jednak postrzeganie zagrożeń jest w obydwu dokumentach niemal identyczne. W

strategii UE wymieniono kolejno: terroryzm, proliferację broni masowego rażenia

(BMR), konflikty regionalne, państwa upadłe i przestępczość zorganizowaną. Podkre-

ślono, że zagrożeń nie można traktować odrębnie. Ich współzależność czyni je po-

ważniejszymi. Jako najniebezpieczniejszy nakreślono scenariusz, w którym terroryści

wchodzą w posiadanie broni masowego rażenia. Podobne stwierdzenie znajduje się

w strategii USA: „najpoważniejsze niebezpieczeństwo wobec którego staje nasz Na-

ród leży na skrzyżowaniu radykalizmu i technologii”. Obydwie strategie zaznaczają,

że terroryzm godzi w podstawy otwartości społeczeństw (w domyśle zachodniego

modelu społeczeństwa). W strategii USA również uznano za zagrożenie państwa

słabe, stanowiące potencjalne tereny aktywności grup terrorystycznych i karteli narko-

tykowych, a także spory i kryzysy regionalne. Obydwie strategie w kategorii wyzwań

wymieniają w kontekście globalnym biedę, głód oraz rozprzestrzenianie się AIDS.

Różnią się natomiast w kwestii zależności energetycznej i współzawodnictwa o su-

rowce naturalne. Ponadto Europejczycy zwracają większą uwagę na źródła poten-

cjalnej migracji, zaś Amerykanie na rozprzestrzenianie technologii rakietowych.

W obydwu dokumentach znajduje się stwierdzenie o konieczności użycia różnych

metod i środków dla zwalczenia zagrożeń, przede wszystkim terroryzmu. W strategii

USA większy nacisk położono na użycie środków wojskowych, podczas gdy w doku-

mencie UE występuje równowaga instrumentów politycznych, ekonomicznych i woj-

skowych. Jest to wynikiem różnicy posiadanych środków i różnic w kulturze

strategicznej. Stany Zjednoczone wyspecjalizowały się w szybkim pokonywaniu prze-

ciwnika za pomocą najnowocześniejszej broni, nie przykładają natomiast, w przeci-

wieństwie do Europejczyków, tak dużej wagi do procesu utrzymania pokoju i

odbudowy. Ponadto strategia USA to strategia państwa napadniętego, stąd silne ak-

centy wojskowe. Powstała ona, w przeciwieństwie do unijnej, przed operacją w Iraku.

Stąd też różnica w sformułowaniach o prewencji (UE) i działaniach wyprzedzających

(USA). Stany Zjednoczone zastrzegają sobie prawo do wyprzedzającego uderzenia

na potencjalnego agresora, nawet gdy czas i miejsce dokonania przez niego ataku

nie są ponad wszelką wątpliwość określone. Tymczasem w strategii UE mowa jest o

prewencji, rozumianej jako zapobieganie zagrożeniom i kryzysom zanim jeszcze się

pojawią, co implikuje użycie innych środków.

UE i USA zgadzają się, że żadne państwo nie jest w stanie zwalczać współcze-

snych zagrożeń samodzielnie. Obydwie strategie wymieniają instytucje międzynaro-

dowe jako platformy współpracy: ONZ, WTO, NATO oraz OBWE, Radę Europy,

ASEAN, MERCOSUR i Unię Afrykańską (UE) i OPA (USA). Obydwie wskazują rów-

nież na potrzebę współpracy z konkretnymi państwami (m.in. Rosją i Chinami), inna

jest jednak percepcja tej kooperacji. W strategii USA mówi się o współpracy mocarstw

(great powers) lub ośrodków potęgi (centers of global power) , a obok instytucji mię-

dzynarodowych o stałym charakterze dużą wagę przypisuje się, jeśli wymaga tego

interes USA, „koalicji chętnych”. Strategia UE wskazuje na konieczność współpracy

społeczności międzynarodowej, działającej zgodnie z zasadami prawa międzynaro-

dowego.

Na podstawie tych dwóch dokumentów nie można stwierdzić, że amerykańska i eu-

ropejska kultura strategiczna są od siebie diametralnie odmienne. Przy wielu różni-

cach wynikających z doświadczeń historycznych, potencjałów czy położenia,

znamienne jest identyczne niemal postrzeganie zagrożeń, a także powoływanie się

na te same wartości.

Jak na tym tle prezentuje się polska myśl strategiczna? Język Strategii z lipca 2003

r. jest podobny do języka dokumentu UE. Jako typowa strategia narodowa zawiera

elementy doktryny obronnej, nie pojawia się tu jednak pojęcie wroga. W porównaniu

do dwóch poprzednich dokumentów widoczne jest, iż nie jest to strategia podmiotu o

ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, tel. 556 80 00, fax 556 80 99, sekretarz-biuletyn@pism.pl, www.pism.pl

P OLSKI I NSTYTUT S PRAW M IĘDZYNARODOWYCH •

1239 •

aspiracjach globalnych. Choć są tu odniesienia do zagadnień o zasięgu światowym,

wynikają one z natury współczesnych zagrożeń. Wyraźnie większą uwagę zwrócono

na kontekst regionalny i sąsiedzki, przy czym, w odróżnieniu do strategii UE, sąsiedz-

two definiowane jest znacznie bardziej wąsko.

Najważniejszymi zagrożeniami globalnymi wymienionymi w strategii RP są terro-

ryzm, proliferacja BMR oraz przestępczość zorganizowana. Brakuje jednak jedno-

znacznego podkreślenia ich współzależności. Zamieszczono natomiast zastrzeżenie,

że stopień zagrożenia terroryzmem jest inny dla różnych państw. Charakterystyczne

jest, że konflikty lokalne oraz kwestia „ostatnich bastionów autorytaryzmu” w Europie

znalazły się przed zagrożeniami globalnymi. Podobnie jak w strategii UE zwrócono

uwagę na bezpieczeństwo energetyczne oraz wyzwania płynące z masowych migra-

cji. Odmiennie od strategii UE i USA, w dokumencie polskim o wiele większą uwagę

zwrócono na degradację środowiska, zagrożenia w sferze teleinformatycznej oraz na

potencjalne naruszenie stabilności gospodarczej państwa w procesie globalizacji.

Dwa omówione powyżej dokumenty upatrują szansy na pokój i pomyślność w istnie-

niu wolnej gospodarki i rozwoju handlu.

Środki i metody mające służyć zapewnieniu bezpieczeństwa RP są różnorodne.

Jeśli chodzi o rolę konkretnych instytucji, to najważniejsze zadania są stawiane przed

siłami zbrojnymi, a także wywiadem i policją. Zwraca uwagę brak wyszczególnionej

roli dyplomacji. Gdy mowa o współpracy międzynarodowej, polska strategia sytuuje

się pomiędzy amerykańską wizją współpracy wielkich mocarstw a unijną, zakładającą

istnienie zorganizowanej społeczności międzynarodowej. Znajdziemy tu sformułowa-

nia poświęcone współpracy międzynarodowej, roli prawa międzynarodowego oraz

instytucji wielostronnych. Wśród tych ostatnich szczególną rolę strategia RP przypisu-

je Sojuszowi Północnoatlantyckiemu; wymienia też UE, ONZ, OBWE i OECD, enig-

matycznie wspomina także o współpracy regionalnej i subregionalnej. Uwagę zwraca

pominięcie WTO – priorytetowej dla UE i USA – oraz podkreślanie znaczenia gwa-

rancji NATO dla bezpieczeństwa RP.

Podsumowując, percepcja najważniejszych zagrożeń w strategii RP jest zbieżna z

tą zawartą w dokumentach UE i USA, kładzie jednak większy nacisk na kontekst lo-

kalny i regionalny, co czyni ją bliższą strategii unijnej. Także pod względem stylu bliż-

sza jest europejskiej, co wydaje się naturalne, zważywszy przede wszystkim na

przynależność do UE, zapewne antycypowane już przez autorów, i współuczestnic-

two w wypracowywaniu strategii UE. W większym stopniu jest jednak uwzględniony

kontekst atlantycki (NATO). Zarówno strategia USA, jak i strategia UE, to strategie

podmiotów mających poczucie siły, proaktywne, będące wyrazem dążenia do kształ-

towania stosunków międzynarodowych. Strategia RP jest zdecydowanie reaktywna;

stanowi raczej wizję obaw, niż szans rozwoju. Wydaje się, iż w długim okresie człon-

kostwo w UE może wpłynąć na zmianę polskiej myśli strategicznej i stanie się ona

bardziej proaktywna.

ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, tel. 556 80 00, fax 556 80 99, sekretarz-biuletyn@pism.pl, www.pism.pl •

1240

P OLSKI I NSTYTUT S PRAW M IĘDZYNARODOWYCH •

O G Ł O S Z E N I A

„Polski Przegląd Dyplomatyczny”

t. 4, nr 5 (21), 2004

Spis treści

Wykonanie ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o Polskim Instytucie Spraw Międzynaro-

dowych Informacja dyrektora Instytutu I kadencji (20 IX 1999 – 19 IX 2004)

ARTYKUŁY

Artur Gradziuk

Unia Europejska jako inicjator w stosunkach z Chińską Republiką Ludową

Marek Kornat

Posłowie i ambasadorzy polscy w Związku Sowieckim (1921–1939 i 1941–1943)

RECENZJE

Jerzy Tomaszewski

Jindřich Dejmek, Nenaplnené nadeje. Politické a diplomatické

vztahy Československa a Velké Británie od zrodu První republiky

po konferenci v Mnichove (1918–1938 )

Jolanta Sierakowska-Dyndo

Nikki R. Keddie, Modern Iran: Roots and Results of Revolution

Jerzy Kłoczowski

Timothy Snyder, The Reconstruction of Nations Poland, Ukraine, Lithuania,

Belarus 1569-1999

Noty bibliograficzne

ARCHIWUM

Ewakuacja złota Banku Polskiego we wrześniu 1939 r.

w relacji konsula brytyjskiego w Konstancy

Oprac.: Wojciech Rojek

KRONIKA DYPLOMATYCZNA

Kalendarium dyplomatyczne (I)

Kalendarium dyplomatyczne (II)

PISM

Konkurs na rysunek satyryczny

Autorzy

Publikowali w PPD 1–21

„Polski Przegląd Dyplomatyczny”

do nabycia w siedzibie Instytutu, w sprzedaży wysyłkowej

(po złożeniu pisemnego zamówienia pocztą, faksem lub przez Internet: www.pism.pl/czasopisma.html)

oraz w wybranych księgarniach: www.pism.pl/ksiazki-ksiegarnie.html

ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, tel. 556 80 00, fax 556 80 99, sekretarz-biuletyn@pism.pl, www.pism.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: