Teoria konfliktu w społeczeństwie przemysłowym - Ralf Dahrendorf.doc

Ralf Dahrendorf

TEORIA KONFLIKTU W SPOŁECZEŃSTWIE PRZEMYSŁOWYM:

Przez całą historię przewija się konflikt między dwoma sposobami widzenia społeczeństwa. Jak to się dzieje, że społeczeństwa ludzkie stanowią spójne całości? Wiele szkół stara się to wyjaśnić:

1.       Porządek społeczna wynika z ogólnej zgody co do wartości

2.       Spójność i porządek w społeczeństwie to wynik siły i przymusu, dominacja jednych nad drugimi.

We współczesnej socjologii można wyróżnić dwie (meta)teorie:

1.       Integracyjna teoria społeczeństwa

- struktura społeczna jako funkcjonalnie zorganizowany system utrzymywany w równowadze przez pewne ustalone i powtarzające się procesy

2.              Komercyjna teoria społeczeństwa

- struktura społeczna jako forma organizacji utrzymywanej przez przymus i siłę i ciągle „wybiegającej poza siebie”, kształtowane przez nią siły utrzymują ją w niekończącym się procesie zmiany.

T. Parsons

Z dwóch równoważnych modeli społeczeństwa Parsons w swojej praktyce zajmował się tylko jednym – utopijną, czy inaczej, integracyjną teorią społeczeństwa.

Jego teoria opiera się na następujących założeniach:

1.       Każde społeczeństwo jest względnie trwałą, stabilną strukturą elementów (stabilność)

2.       każde społeczeństwo jest dobrze zintegrowaną strukturą elementów (integracja)

3.       Każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny tzn. przyczynia się do utrzymania społeczeństwa jako systemu (koordynacja funkcjonalna)

4.       Każda istniejąca struktura społeczna opiera się na zgodnym podzielaniu wartości przez jej członków (consensus)

Powyższą teorię można sprowadzić do kilku podstawowych zasad:

1)       każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany – zmiana jest wszechobecna

2)       w każdym społeczeństwie i każdym momencie występują niezgoda i konflikt – konflikt społeczny jest wszechobecny

3)       każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany

4)       każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych z jego członków na drugich

Model przymusu oraz model przeciwstawny stanowi spójny obraz organizacji społecznej.

W kontekście socjologicznym żaden z tych modeli nie może być przyjęty jako jedynie słuszny lub jedynie stosowalny.

Rozważanie podwójnego oblicza społeczeństwa i jego elementów w odniesieniu do dwu kategorii – władzy i roli.

Władza i zwierzchnictwo:

W integracyjnej teorii, jednostkami analizy socjologicznej są przede wszystkim dobrowolne związki ludzi, którzy podzielają pewne wartości i tworzą instytucje zapewniające sprawną współpracę. Z punktu widzenia teorii koercyjnej jednostki analizy społecznej są z gruntu odmienne.

Narzucony przymus pozwala na uzyskanie spójności a nie zgoda. W każdej organizacji społecznej pewne pozycje są związane ze sprawowaniem kontroli nad innymi pozycjami (zróżnicowana dystrybucja władzy i zwierzchnictwa.

Strukturalnego źródła takiego konfliktu grupowego należy poszukiwać w układzie ról społecznych i związanych z nimi oczekiwań dot. dominacji i podległości.

Stosunek władzy jest jedynie stosunkiem rzeczowym. Zwierzchnictwo można określić jako władzę prawomocną (legitymate).

Tylko stosunki zwierzchnictwa stanowią część struktury społecznej.

1.       Stosunki zwierzchnictwa są zawsze stosunkami nad- i podrzędności

2.       Tam, gdzie istnieją stosunki zwierzchnictwa, w myśl oczekiwań społecznych (polecenia, zakazy, ostrzeżenia, rozkazy)

3.       Względnie trwałe pozycje społeczne

4.       Zwierzchnictwo w odróżnieniu od władzy nie jest nigdy stosunkiem zgeneralizowanej kontroli nad innymi.

5.       Jest stosunkiem prawomocnym, brak posłuszeństwa wobec zaleceń może być karany.

Stosunki zwierzchnictwa pojawiają się zawsze wtedy, kiedy ludzie w swych działaniach podlegają prawomocnym i usankcjonowanym przepisom ustalanym poza nimi, ale w ramach struktury społecznej. Zwierzchnictwo, zarówno symbolizuje, jak i przyczynia się do osiągania funkcjonalnej integracji systemów społecznych

Niewątpliwie zwierzchnictwo jest nie tylko źródłem konfliktu, ale przede wszystkim „ułatwieniem zapewniającym wykonywanie funkcji w społeczeństwie i dla społeczeństwa jako systemu”.

Empirycznie nie zawsze jest łatwo wyznaczyć granicę między dominacją a podległością..

Dominacja w jednym związku nie pociąga za sobą dominacji w innych, do których jednostka należy, i odpowiednio podległość w jednym związku nie oznacza podległości we wszystkich.

W socjologicznej analizie konfliktu grupowego jednostką analizy jest zawsze określony związek i występująca w jego ramach dychotomia pozycji.

1.       Podział zwierzchnictwa w związkach jest podstawową przyczyną powstania Grup konfliktowych

2.       Powoduje to powstanie w każdym związku (tylko) dwóch grup konfliktowych.

Z pojęcia zwierzchnictwa wynika zarówno dominacja, jak podległość, implikuje ono zatem istnienie dwu odmiennych zbiorów pozycji i osób.

Interesy jawne i utajone:

Zróżnicowanie pod względem władzy zwierzchniej związanej z poszczególnymi pozycjami rodzi sprzeczność interesów osób zajmujących te pozycje.

Role mają dwa oblicza. Występują one głównie jako zespoły oczekiwanych interesów w związkach panowania.

Quasi-grupy i grupy interesu

Teoretyczne warunki powstania grupy konfliktowej

Grupy konfliktowe nie są zjawiskami normatywnymi lecz zbiorowościami rzeczywistymi. Zasadniczymi kategoriami opisu tych zbiorowości są pojęcia quasi-grup i grup interesu.

Strukturę ról w związkach panowania charakteryzuje konfliktowe ukierunkowanie interesów utajonych. Oznacza to, że z pozycjami zwierzchnimi wiążą się oczekiwane interesy oraz, że osoby zajmujące te pozycje mają co najmniej jeden atrybut wspólny.

Czynnikiem konstytuującym grupę jest poczucie przynależności członków i minimum zorganizowania. Żaden z tych elementów nie jest wymagany, by mówić o interesie utajonym.

Zbiorowość osobników zajmujących pozycje o identycznych interesach związanych z rolą stanowią najwyżej grupę potencjalną, nazywamy ten szczególny typ zbiorowości społecznej quasi-grupą.

Grupami są zbiory ludzi będące ze sobą w trwałej łączności lub kontakcie i posiadające wyraźną strukturę. Do tej kategorii quasi-grup należą klasy społeczne.

Grupy interesu są zawsze grupami wtórnymi, ich członkowie są ze sobą w kontakcie jedynie przez fakt członkostwa albo przez swoich wybranych lub mianowanych przedstawicieli.

Zarówno quasi- jak i grupy interesu biorą swój początek w strukturze zwierzchnictwa w związkach.

Grupy interesu są zawsze węższe niż quasi-grupy, z których się one rekrutują.

Empiryczne warunki formowania się grup konfliktowych

W każdym związku konfliktowym można wyróżnić dwie quasi-grupy zjednoczone wspólnym interesem utajonym.

Stwierdzenie, że grupy nie mogą istnieć bez członków, czyli w naszym ujęciu bez personelu, jest banałem.

Według definicji Malinowskiego statut organizacji to „system wartości, którego istoty ludzkie poszukują i by go osiągnąć, organizują się (…)

Warunki wstępne, które muszą być spełnione, aby móc mówić o pojawieniu się organizacji to: polityczne warunki organizacji, warunki społeczne (łączność między „członkami”).

Tworzenie się zorganizowanych grup interesu jest empirycznie możliwe jedynie wówczas, gdy przynależność do quasi grup jest następstwem układu strukturalnego, a nie przypadku.

Natężenie i gwałtowność – zmienność konfliktu klasowego.

Grupy konfliktowe w przyjętym tu rozumieniu po osiągnięciu pewnego stadium organizacji angażują się w konflikty, których wynikiem są zmiany strukturalne.

Gdy mówimy, że konflikt bywa różny, mamy na myśli to, że różne bywają jego natężenie i gwałtowność, oba te czynniki mogą zmieniać się niezależnie i są różnymi aspektami sytuacji konfliktu.

Pojęcie natężenia odnosi się do wydatkowania energii i stopnia uwikłania stron w konflikcie. Konflikt ma wysokie natężenie, gdy koszt zwycięstwa lub przegranej jest dla zaangażowanych stron duży.

Gwałtowność konfliktu wiąże się z jego przejawami: jest to problem środków zastosowanych przez grupy pozostające w konflikcie, które pragną wyrazić swoją wrogość. To, czy konflikt wyraża się w formie gwałtownych starć interesów, czy też nie jest w zasadzie niezależne od stopnia uwikłania storn.

Pluralizm versus nakładanie się

Konteksty i typy konfliktu:

Jeden z najbardziej kluczowych elementów teorii konfliktu grupowego polega na ścisłym wiązaniu konfliktu z konkretnym zjawiskiem. Każdy konflikt można wyjaśnić tylko w odniesieniu do związku, w którym się pojawił, i odwrotnie, każdy związek można analizować w kategoriach konfliktów, które rodzi.

Różne konflikty nakładają się na siebie, a ich wielość zostaje sprowadzona do paru konfliktów dominujących.

W ten sposób możemy stworzyć skalę „pluralizm – nakładanie się” konfliktów, posiadającą dwa różne wymiary.

1. Odnosi się do rozdzielenia

2. Do łączenia się konfliktów typu klasowego w różnych związkach.

Np. Hierarchowie Kościoła mogą być zwykłymi obywatelami, a zwykły obywatel hierarchą kościelnym, a także menadżerem związanym z przemysłem. (sytuacja pluralistyczna)

Nakładanie się na siebie: uczestnicząc w różnych grupach możemy brać udział w tych samych konfliktach, pozostajemy w tych samych stosunkach. Skład osobowy grup konfliktowych w różnych związkach jest ten sam.

Ruchliwość społeczna a konflikt

Trzy typy zmiany struktury:

1.       Całkowita lub prawie całkowita wymiana osób zajmujących pozycję dominacji w związku. Jest to najbardziej raptowna zmiana struktury (zachodzi rzadko)

2.       Częściowa wymiana osób zajmujących pozycje dominacji.

3.       Nie powoduje żadnych zmian personalnych. Uwzględnienie interesów opozycji i współpraca (najbardziej ewolucyjny kierunek)

Im bardziej raptowna jest zmiana, tym większa część personelu zostaje wymieniona. Raptowność i radykalizm zmiany struktury są wymiarami niezależnymi od siebie.

Skuteczna regulacja konfliktu służy ograniczeniu raptowności zmian. Skutecznie regulowany konflikt prowadzi do zmian stopniowych.