NIEPEŁNOSPRAWNEGO.
CECHY SPECYFICZNE I WSPÓLNE.
(PRACA KONTROLNA)
GIERŁACH ELŻBIETA
REWALIDACJA
Z TERAPIĄ PEDAGOGICZNĄ
III ROK, STUDIA ZAOCZNE
KIELCE 2003
WSTĘP........................................................................................................................................3
OSOBOWOŚĆ I JEJ ELEMENTY............................................................................................4
ROZDZIAŁ II
OSOBOWOŚĆ DZIECI Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM............................................6
ROZDZIAŁ III
OSOBOWOŚĆ DZIECI Z WADAMI SENSORYCZNYMI
1. DZIECI NIEWIDOME.........................................................................................................8
2. DZIECI NIESŁYSZĄCE......................................................................................................9
3. DZIECI GŁUCHONIEWIDOME......................................................................................10
ROZDZIAŁ IV
OSOBOWOŚĆ DZIECI Z NIEPEŁNOSPRAWENOŚCIĄ SOMATYCZNĄ
1. DZIECI Z DYSFUNKCJAMI NARZĄDÓW RUCHU......................................................11
2. DZIECI PRZEWLEKLE CHORE.......................................................................................12
ROZDZIAŁ V
PODSUMOWANIE – ZESTAWIENIE WSPÓLNYCH I SPECYFICZNYCH DLA POSZCZEGÓLNYCH NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI CECH OSOBOWOŚCI........................14
„Człowiek jest wielkim nie przez to, co ma,
Nie przez to, kim jest,
Lecz przez to,
Czym dzieli się z innymi.”
Jan Paweł II
Tematem niniejszej pracy jest osobowość dziecka niepełnosprawnego. Celem pracy jest zestawienie swoistych i nieswoistych cech osobowości dzieci z poszczególnymi niepełnosprawnościami. Aby jak najlepiej ukazać obraz tego zagadnienia w pracy tej zawarłam szczegółowy opis cech osobowościowych dzieci z każdej grupy upośledzeń.
Praca składa się z pięciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym zdefiniowałam samo pojęcie „osobowość” oraz jego elementy składowe. Jest to pojęcie dosyć obszerne przez co zajmując się nim w aspekcie ludzi niepełnosprawnych konieczne było jego wcześniejsze dokładne zdefiniowanie.
Kolejne trzy rozdziały przedstawiają charakterystykę osobowości dzieci z poszczególnymi upośledzeniami: upośledzeniem umysłowym, wadami sensorycznymi, niepełnosprawnością somatyczną.
Ostatni rozdział zawiera ogólne zestawienie cech wspólnych dla wymienionych niepełnosprawności oraz cech swoistych dla poszczególnych z nich a także czynniki wpływające na zmianę cech osobowości u jednostek niepełnosprawnych.
Na początku mojej pracy chciałabym zdefiniować pojęcie „osobowość” oraz pokrótce scharakteryzować jej elementy składowe.
Jako osobowość rozumieć należy stały element postępowania właściwy danemu człowiekowi, to coś co jest charakterystyczne dla niego i odróżnia go od innych. Na osobowość składają się specyficzne cechy intelektualne, emocjonalne, temperamentalne, wolicjonalne charakteryzujące daną jednostkę. Osobowość każdego człowieka zdeterminowana jest, zdaniem jednych autorów, przez cechy dziedziczne, konstytucję fizyczną, zdaniem innych autorów, przez wpływ czynników społecznych. „W rzeczywistości na kształt osobowości wpływ mają zarówno cechy wrodzone ( dziedziczność, konstytucja ), jak i nabyte ( środowisko, wychowanie i reakcje na nie ) .(...) W procesie kształtowania się osobowości bardziej niż czynnik biologiczny, którego wagi nie należy wszakże minimalizować, oddziałują uwarunkowania psychiczne”. ( N. Sillamy. 1989. 193s. )
Należy zauważyć iż wielu autorów w różny sposób dokonuje charakterystyki pojęcia osobowości. Jednak „osobowość, niezależnie od formuły definicyjnej, powstaje, kształtuje się w procesie rozwoju, w warunkach życia społecznego. U podstaw rozwijającej się osobowości nie tkwią żadne swoiste wewnętrzne, autonomiczne siły. Osobowość jest związana z działalnością jednostki. Osobowość reguluje na najwyższym poziomie stosunki jednostki z otaczającym światem, w tym szczególnie z innymi ludźmi, ze środowiskiem społecznym.” ( Szewczuk W. 1998. 371s. )
Jeżeli chodzi o strukturę osobowości to autorzy polscy zgodni są wyróżniając następujące jej składniki:
· Substrukturę poznawczo – programową
· Substrukturę emocjonalno – motywacyjną
· Substrukturę kontrolną
Jednak gdy dochodzi do wskazania składników poszczególnych struktur, wówczas zaczynają pojawiać się różnice w ich poglądach.
O substrukturze poznawczo – programowej W. Szewczuk mówi jako o wiedzy o rzeczywistości, o poglądzie na świat, o planach życiowych; J. Reykowski jako o obrazie świata, siatce, czy mapie poznawczej, schematach antycypacyjnych, celach, planach; S. Gerstmann jako o odbiciu świata, programach; W Łukaszewski jako o standardach poznawczych, modelach otoczenia, wiedzy o relacjach świat – ja, wizjach stanów przyszłych, programach.
W zakresie substruktury emocjonalno – motywacyjnej W. Szewczuk wyróżnia potrzeby, zainteresowania, zamiłowania; J. Reykowski – potrzeby oraz napięcia motywacyjne; S. Gertsmann mówi o procesach emocjonalnych, zasileniach energetyzujących, potrzebach; natomiast W. Łukaszewski wymienia napięcia motywacyjne.
W zakresie substruktury kontrolnej poszczególni autorzy wymieniają:W. Szewczuk – samowiedzę, sumienie, samokrytykę;J. Reykowski – samoocenę i samokontrolę;S. Gertsmann – sprzężenia zwrotne między poznaniem i działaniem; W. Łukaszewski – samoświadomość.
Aby ułatwić orientację w wewnętrznych powiązaniach poszczególnych elementów osobowości Włodzimierz Szewczuk opracował graficzny model struktury osobowości:
„ Zajmująca centralne miejsce w tej strukturze samoświadomość jest permanentnym przeżywaniem własnego istnienia i podmiotowania działania, własnej aktywności i aktywizowania określonych obszarów doświadczenia związanych z podmiotowaniem.” (W. Szewczuk. 1998. 372s.) Drugą substrukturę osobowości stanowią plany życiowe powstające w toku aktywności regulującej stosunki ze światem. Konstytuują je cele dążeń obudowane motywami uzasadniającymi określone ukierunkowanie aktywności. Trzecią substrukturą jest światopogląd, „ będący mniej lub bardziej spójna jednością uogólnionej wiedzy o rzeczywistości, uogólnionego wartościowania rzeczywistości, które wyznaczają mu miejsce w świecie i określają sens jego życia. Czwartą i ostatnia substrukturę osobowości stanowi zespół sposobów postępowania człowieka, określających jego stosunek do innych ludzi i do siebie samego jako podmiotu działania.” (W. Szewczuk. 1998. 372s.)
„Jan Kostrzewski (1984) , charakteryzując osoby lekko upośledzone umysłowo, podkreśla niedorozwój ich uczuć wyższych, mniejszą możliwość i powinność moralną. Częściej także daje się zaobserwować w ich reakcjach niestałość emocjonalna, impulsywność, agresywność, niepokój, niedomogi w zakresie kontroli oraz niestabilną i nieadekwatną samoocenę. Osoby te cechuje również mniejsza odpowiedzialność i mniejsze uspołecznienie.” ( J. Wyczesany. 2002. 32s. )
Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim posiadają ujemne odchylenia od normy w rozwoju umysłowym, szczególnie w rozwoju funkcji – spostrzegania, myślenia, pamięci, orientacji społecznej i uczenia się. U jednostek tych niedorozwój obejmuje wszystkie elementy osobowości, zachowanie, myślenie, mowę i motorykę. Szczególnie upośledzona jest funkcja myślenia abstrakcyjnego, procesy analizy, syntezy, uogólnienia. Często występują zaburzenia mowy i motoryki.
Upośledzenie umysłowe charakteryzuje się niezrównoważeniem emocjonalnym, osoby takie mają trudności w wyrażaniu swoich myśli i rozumieniu wypowiedzi innych, przez co bardzo utrudnione są ich kontakty interpersonalne. Jednostki te są znacznie upośledzone w dziedzinie przeżywania uczuć wyższych, społecznych, moralnych, estetycznych, patriotycznych. Często podejmują działania pod wpływem aktualnego nastroju, emocji, nie przewidując dokładnie skutków swoich decyzji. Z reguły nie podejmują działań z własnej inicjatywy lecz starają się naśladować innych.
Osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym charakteryzują się głębszym niedorozwojem umysłowym przez co również struktura ich osobowości jest w większym stopniu zachwiana.
Osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki osoby drugiej, potrafią jedynie opanować proste czynności życia codziennego. Dzieci te w żaden sposób nie przejawiają inicjatywy i samodzielności. Często przyczyną niepożądanych zmian w osobowości dziecka niepełnosprawnego umysłowo jest brak prawidłowych relacji między daną jednostką a środowiskiem. „Osoby o sprawności umysłowej niższej niż przeciętna napotykają poważne trudności w adaptacji społecznej. Badania przyczyn tych trudności wykazały jednak, że poza obniżeniem inteligencji ważnym czynnikiem niedostosowania do nowych warunków jest często niski stopień tolerancji na restrykcję i agresywne postawy otoczenia oraz emocjonalne zaburzenia spowodowane tęsknotą za domem, rozżaleniem, lub nadmiernie surową dyscypliną.” ( S. Dziedzic.1980. s197.) Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym odczuwają potrzebę bezpieczeństwa, miłości i potrafią w sposób żywy ujawniać sympatię i potrzebę kontaktów społecznych. Jednak brak zrozumienia, często nawet wyraźnie negatywne postawy otoczenia powodują niezaspokojenie tych, podstawowych potrzeb.
1. DZIECI NIEWIDOME
„Brak wzroku utrudnia życie i percepcję zmysłową, ale myślenie, dążenia i działanie niewidomego podobne są do przebiegu tych samych procesów u ludzi widzących. Dzieje się tak dlatego, że osobowość niewidomego nie jest jednoznacznie zdeterminowana przez jego kalectwo; jest ona ukształtowana przez doświadczenie, wychowanie i nauczanie w określonych warunkach społecznych na podłożu biopsychicznych cech danego człowieka.” ( Z. Sękowska. 1980. 237s.)
„Osobowość jednostki niewidomej może pozostać niezaburzona pomimo ślepoty – naturalnie, jeśli pominie się sam obiektywny, fizyczny sens ubytku lub braku wzroku – nie może jednak pozostać niezaburzona wskutek negatywnych dewaluujących postaw wobec niej osób widzących.” (Haring, Schiefelbusch. 1973.) Stwierdzenie to ukazuje nam jak ogromny wpływ na osobowość dzieci niewidomych ma ich środowisko, rodzina, ludzie z którymi obcują, zdrowi i pełnosprawni.
Bardzo często osoby niewidome lub niedowidzące mają zaburzone poczucie własnej wartości, co ma duży wpływ na ich motywację do wszelkich działań. Zaniżony obraz własnego ja często jest wynikiem niewłaściwych postaw społecznych wobec nich, z drugiej strony jest konsekwencją osobistej refleksji której efektem jest poczucie własnej inności. Dla wykształcenia korzystnego poczucia własnej wartości przez dziecko niewidome niezbędne jest zaakceptowanie przez nie braku wzroku, uświadomienie sobie ograniczeń a jednocześnie pozostałych możliwości dalszego funkcjonowania, z szansami na sukces, przeżywanie radości oraz samodzielności i osobistej wolności.
Stopień rozwoju osobowości dziecka niewidomego zależy także od przyczyn utraty wzroku. Jeżeli przyczyna utraty wzroku spowodowała również uszkodzenia innych narządów np. mózgu wówczas występują znacznie głębsze ograniczenia rozwoju osobowości. Duży wpływ ma wiek dziecka, kiedy nastąpiła utrata wzroku – im dłużej dziecko widziało, tym pomyślniejsza jest jego sytuacja rozwojowa. Należy jednak pamiętać, iż dziecko które kiedyś widziało, w wyniku utraty wzroku przeżyło wielki wstrząs psychiczny i dużo cierpienia. Fakt ten wymaga od niego tworzenia nowych struktur poznawczych, działań oraz dużego wysiłku psychicznego i fizycznego. Im starsze dziecko tym głębiej przeżywa świadomość utraty wzroku i związanych z tym ograniczeń. „Przeżywanie depresji z tym związanej, akceptacja siebie pomimo kalectwa występuje u dziecka ociemniałego zwykle wcześniej i przeżywana jest dotkliwiej niż u niewidomego. Dziecko niewidome niezupełnie uświadamia sobie wartość wzroku, którego nie posiadało nigdy, a swą inność zaczyna odczuwać dopiero w wieku młodzieńczym.” (Z. Sękowska. 1980. 236s.)
2. DZIECI NIESŁYSZĄCE
W przypadku dziecka niesłyszącego sytuacja jest bardzo podobna jak u dzieci niewidomych.
Ponieważ osobowość kształtuje się w ciągu całego życia jednostki i pod wpływem działania bardzo wielu czynników, nie należ sądzić, iż z chwilą wystąpienia jakiegoś kalectwa – głuchoty, czy ślepoty, niejako automatycznie pojawia się odpowiednia dla niego osobowość. „Badania wykazały że nie tyle sama głuchota, ile towarzyszące jej symptomy działają opóźniająco lub wypaczająco na rozwój ogólny i przystosowanie się jednostki do życia w środowisku ludzi słyszących.”(J. Baran. 1980. s255.)
Trudności jakie spotyka dziecko głuche w obcowaniu z ludźmi słyszącymi są jednym z głównych czynników kształtujących osobowość. Odbijają się one najbardziej na ich charakterze i społecznym przystosowaniu. Głuchy jako człowiek, który nie mówi, ograniczony w rozwoju myślenia nie może się prawidłowo rozwijać pod względem emocjonalnym i społecznym. Jego życie emocjonalne jest ubogie i prymitywne. Dziecko głuche rzadko zdobywa uznanie wśród rówieśników, często jest odtrącane i nietolerowane. „Niekorzystną postawę otoczenia przenosi dziecko głuche na własna osobę, uważając się za jednostkę o ograniczonych możliwościach i pokrzywdzoną przez los.” (J. Baran. 1980. s261)
Tak jak w przypadku ślepoty duży wpływ na kształtowanie osobowości głuchych ma okres życia w którym nastąpił deficyt. Dziecko, które nigdy nie słyszało ma poważne trudności w poznaniu języka i mowy zrozumiałej dla otoczenia. Dla kogoś kto stracił słuch w późniejszym okresie życia, po opanowaniu mowy i zdobyciu odpowiedniego wykształcenia ubytek ten nie ma tak dużego wpływu na osobowość.
Głuchoślepota jest niepełnosprawnością powodującą najcięższe konsekwencje. Dziecko głuchoniewidome ma znacznie ograniczone możliwości normalnego rozwoju, poznawania otaczającej rzeczywistości, komunikowania się z otoczeniem, a także funkcjonowania w różnych sytuacjach życiowych. Rozwój osobowości takiej jednostki zależy tylko i wyłącznie od tego czy będzie ona poddana procesom rewalidacji, czy znajdzie się ktoś, kto poprowadzi ją przez życie. Osoby głuchoniewidome o niskim poziomie funkcjonowania, o niskim poziomie intelektualnym, czyli głównie dzieci dotknięte głuchoślepotą wrodzoną, pozbawione odpowiedniej opieki, nie będą zdolne do funkcjonowania. Ogólnie mówiąc charakteryzują się dużą biernością, często występują u nich blindyzmy, zwykle nie są oni w pełni świadomi istnienia świata zewnętrznego, nie wiedzą o tym, że wokół nich istnieje przestrzeń wypełniona różnymi przedmiotami. Natomiast osoby głuchoniewidome, które od początku swego kalectwa objęte zostały specjalistyczna opieką maja duże szanse na w miarę normalny rozwój i funkcjonowanie w społeczeństwie. Przykładem takiej osoby może być Laura Bridgeman, która straciła wzrok i słuch mając dwa lata. Dzięki dobrej opiece i ciężkiej pracy nauczyła się komunikować z ludźmi metodą języka migowego odbieranego dotykowo. Czy, Helena Keller – głuchoniewidoma od dziewiętnastego miesiąca życia – osiągnęła taki poziom rozwoju, że ukończyła studia wyższe z wyróżnieniem.
Podsumowując rozdział dotyczący osobowości dzieci z wadami sensorycznymi chciałabym przytoczyć zdanie wypowiedziane przez M. Grzegorzewską: „dziecko niewidome jest dzieckiem normalnym umysłowo o ile przyczyna, która pozbawiła je wzroku, nie uszkodziła także kory mózgowej.” (Grzegorzewska. 1964) To samo tyczy się dzieci niesłyszących, dlatego to od nas, otoczenia tych dzieci, zależy czy zadbamy o możliwie najwszechstronniejszy rozwój ich osobowości, czy zapewnimy im zadowolenie z życia oraz przystosowanie społeczne.
OSOBOWOŚĆ DZIECI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ SOMATYCZNĄ
1. DZIECI Z DYSFUNKCJAMI NARZĄDÓW RUCHU
„Dziecko kalekie podlega tym samym, biopsychicznym, społecznym i kulturowym prawom rozwojowym, co i dziecko zdrowe. Działalność tych praw zostaje jednak zakłócona schorzeniem narządu ruchu, dającym w efekcie bardziej lub mniej widoczne kalectwo, większe lub mniejsze skutki we wszystkich niemal dziedzinach jego życi...
Beata1234567