nad niemnem.doc

0"NAD NIEMNEM"

Podział postaci na dwie grupy:

·183         bohaterów pozytywnych: Benedykt Korczyński, Marta Korczyńska, Andrzejowa Korczyńska, Maria Kirłowa, Witold Korczyński,

·183         pasożytów i próżniaków: Emilia Korczyńska, Zygmunt Korczyński, Bolesław Kirło, Teofil Różyc, Orzelski, Darzecki.

Benedykt Korczyński:

·183         pracowity, szlachetny, rozumny, uczciwy, prawy, skromny; ukończył wyższe studia agronomiczne i powrócił do rodzinnego

   Korczyna,

·183         reprezentuje ród szlachecki zasiedziały w swym majątku nad brzegiem Niemna od 150 lat; dziadek Dominik walczył w legionach napoleońskich, ojciec Stanisław - w powstaniu listopadowym, on z braćmi - Dominikiem i Andrzejem - w powstaniu styczniowym; Andrzej utworLył oddział powstańczy, z którego ocalał tylko Anzelm Bohatyrowicz; pozostali wraz z Andrzejem spoczywają w jednej mogile; Benedykt czuł i myślał niegdyś tak jak Andrzej,

·183         po powstaniu przeżył wstrząs i przełom w swych poglądach; z romantyka walczącego w powstaniu stał się pozytywistą (ale w ograniczonym zakresie) i człowiekiem ponurym, zamkniętym w sobie, zniechęconym, załamanym i otępiałym; do przemiany tej przyczyniły się jeszcze, poza klęską powstania, jego praca, troski i nieszczęśliwe małżeństwo z miłości z posażną Emilią, która stała mu się kamieniem u szyi: - egoistka, rozkapryszona romantyczka, ciężko chora na

  histerię, która myśli tylko o swych dolegliwościach, narzeka na nudę, izoluje się całkowicie od pracy we dworze, interesuje się tylko zewnętrznym wyglądem córki, pracy męża nie rozumie, zarzuca mu brak wrażliwości na piękno i poezję,

- męczennica własnych niespełnionych pragnień; czyta romanse, a właściwie czyta jej głośno po nocach Teresa Plińska, jej pielęgniarka, towarzyszka i powiernica,

- zażądała od męża, aby od połowy jej posagu wypłacał procent, by mogła go przeznaczać na swoje osobiste potrzeby (nowe meble, książki, materiały do ręcznych robótek),

·183         jego brat Dominik zesłany po powstaniu do Rosji, gdzie obecnie pracuje - wybrał dobrobyt i wygodne życie, tracąc ideały młodości i więź z narodem - zaprasza go do siebie, chce mu pomóc ustawić się, ale Benedykt opiera się tej pokusie z powodu miłości do ziemi i syna; reprezentują obaj dwie różne postawy wobec życia,

·183         jego tryb życia, pełen wyrzeczeń i pracy ponad siły; pochylony od codziennego trudu, sam kieruje całym swoim gospodarstwem, dom prowadzi mu Marta Korczyńska, jego krewna, pracowita, zgorzkniała i zniechęcona do życia; w młodości, bojąc się pracy i opinii ludzkiej, nie zdecydowała się na małżeństwo z Anzelmem Bohatyrowiczem, zapłaciła za to samotnością,

·183         jego idea "trzymania się ziemi"; walczy o utrzymanie ziemi, kierując się wyłącznie własnym interesem ekonomicznym; cały swój wysiłek skupia na utrzymaniu Korczyna, dba o jego rozwój ekonomiczny, nie chce oddać ziemi w ręce obcych, pragnie w przyszłości przekazać ją synowi, wie, że gdy będzie zmuszony ją sprzedać, nie Polacy ją przejmą; w utrzymaniu ziemi widzi swój podstawowy i patriotyczny obowiązek; reprezentuje więc tę grupę ziemiaństwa, która utrzymuje swoją ziemię dzięki ogromnemu własnemu wysiłkowi,

·183         z umiłowaniem ziemi wiąże ideę pracy; pracę na ziemi polskiej uważa za sens życia i za akt patriotyzmu równy walce zbrojnej,

·183         walka o Korczyn prowadzi do starć i konfliktu z zaściankiem Bohatyrowiczów

·183         jego konflikt z synem

Andrzejowa Korczyńska

·183         arystokratka wdowa po powstańcu Andrzeju Korczyńskim - bracie Benedykta; wychowana w zamożnym domu ziemiańskim, wniosła w posagu bogate Osowce, gdzie mieszka i dzielnie kieruje swoim gospodarstwem; po śmierci męża wypełniała sobie czas poważną lekturą, uczyła wiejskie dzieci czytać, choć nigdy nie potrafiła zniżyć się do ludu; pomagała Benedyktowi w wychowaniu i kształceniu Justyny Orzelskiej,

·183         przeciw niej świadczy tylkojej syn, którego źle wychowała; popełniła zasadnicze błędy, izolując go od spraw społecznych, rozbudzając w nim egoizm i kosmopolityzm.

Maria Kirłowa:

·183         pracowita, sama prowadzi gospodarstwo, wychowując pięcioro dzieci, kocha dom i rodzinę, ma męża pasożyta, do którego odnosi się z wyrozumiałością, usprawiedliwiajego postępowanie, godne potępienia.

Obraz szlachty zaściankowej, zwanej w powieści ludem

·183         reprezentują ją: Anzelm Bohatyrowicz, Jan Bohatyrowicz, Fabian, Jaśmontowie, Staniewscy; przedstawiciele zaścianka zbierają się na weselu Elżuni,

·183         od wieków zrośnięci z krainą nadniemeńską, pierwsi ich przedkowie osiedlili się tu w XV wieku, czego dowodem jest mogiła Jana i Cecylii, założycieli rodu Bohatyrowiczów; zaborca pozbawił ich tytułów szlacheckich, nie uznając ich dyplomów; Orzeszkowa, urodzona i wychowana w stronach zamieszkiwanych licznie przez szlachtę zaściankową, poznała życie ludu, zachwycała się nim i w nim upatrywała szczególne wartości,

·183         ich wielka bieda, ciemnota, przeludnienie; mają drobne kawałki ziemi, trybem życia zbliżeni do chłopów, różnią się od nich większą dbałością o mieszkanie i jedzenie; cechuje ich poczucie niższości i zależności od dworu,

·183         są kłótliwi, rozprocesowani, chciwi ziemi, z tą ziemią jak z matką spojeni, gotowi procesować się o każdy jej kawałek; ona jest dla nich największym skarbem, znają jej wartość,

·183         nie znają natomiast pijaństwa ani złodziejstwa, są pełni życia, sił i energii; mają wiele wrodzonej dumy, inteligencji i ciekawości świata; przywiązują wielką wagę do form grzeczności i należytego zachowywania się w towarzystwie, są gościnni i grzeczni dla przybyszów ze dworu,

·183         przywiązani do tradycji rodzinnych, podań i legend z przeszłości narodowej; kultywują miejsca, gdzie para pierwszych

  Bohatyrowiczów rozpoczęła swoją cywilizacyjną misję oraz gdzie spoczywają powstańcy styczniowi, nigdy nie zapominają o tych dwóch mogiłach, są ich strażnikami, opiekunami i czcicielami; nie zapominają też starych pieśni i podań; chlubią się bohaterstwem swych przodków i faktem, że ich szlachectwo urosło z twórczego trudu prostego rolnika-oracza,

·183         cechuje ich głęboki patriotyzm i więź z narodem, kochają ziemię i ojczyznę,

·183         między postawą Bohatyrowiczów a postawą przedstawicieli ziemiaństwa, szczególnie arystokracji, istnieją poważne różnice; mają oni przewagę nad dworem, a zapewnia ją:

- ich praca na roli i bliski kontakt z przyrodą, - krzepkość fizyczna i prostota obyczajów,

- żywy kult bohaterskiej przeszłości narodu,

·183         Bohatyrowiczowie w intencji autorki mieli być reprezentantami ludu, który miał się wysunąć na pierwszy plan w życiu całego narodu polskiego i stać się - dzięki swej liczebności i sile - podstawową klasą społeczną, związaną ściśle z przeszłością narodu i decydującą o jego przyszłości.

Anzelm Bohatyrowicz:

·183         powstaniec, który ocalał, stryj Jana Bohatyrowicza,

·183         poczciwy i szlachetny, o złamanym sercu; po upadku powstania i niezrealizowanym małżeństwie z Martą Korczyńską chorował przez dziewięć lat,

·183         przywiązany do tradycji narodowych, on głównie podtrzymuje w rodzinie Bohatyrowiczów legendę o Janie i Cecylii.

Jan Bohatyrowicz

·183         syn powstańca, Jerzego Bohatyrowicza, pochowanego we wspólnej mogile; wychowany przez stryja Anzelma; przedstawiciel młodego pokolenia w zaścianku Bohatyrowiczów,

·183         pracowity, kocha pracę, dzielny, szlachetny, nieśmiały, wstydliwy, żywego usposobienia,

·183         nie ma żadnego wykształcenia, ale jest w nim wiele wrodzonej, głębokiej kultury oraz delikatność uczuć, grzeczność, rycerskość wobec kobiet,

·183         jego życie posiada cel, godność i sens.

·183         pokochał Justynę od pierwszego spotkania, ona dostrzegła nieśmiałe jego uczucie; początkowo nie śmiał marzyć, by ta urodziwa panna ze dworu zgodziła się zostać jego żoną.

Konflikt między dworem a zaściankiem:

·183         nici przyjaźni dworu z zaściankiem nawiązał kiedyś Andrzej Korczyński, wchodząc w przyjazne stosunki z Jerzym Bohatyrowiczem; współpracowali zgodnie, przygotowując się do walki, której konieczność jednakowo rozumieli; potem obaj polegli w powstaniu; pamięć o Andrzeju żyje w zagrodach, jest otaczana czcią,

·183         współpraca i przyjaźń między dworem a zaściankiem z okresu powstania styczniowego popada później stopniowo w zapomnienie; dwór oddala się coraz bardziej od zaścianka, w końcu dochodzi do zatargu, dwór wytacza zaściankowi proces o szkodę w zbożu, Bohatyrowicze zajeżdżają grunty Benedykta; w miejsce powstaniowej solidarności rodzi się konflikt; dawniej Benedykt bratał się z zaściankiem, a teraz się z nim procesuje, proces wygrywa i jest w stanie zniszczyć materialnie wielu jego mieszkańców,

·183         zaistniały konflikt wynika z zatracenia poczucia wspólnoty, jakie łączyło ich w obliczu powstania i ma podłoże ekonomiczne; zaściankowi brak łąk, pastwisk, ziemi, a ma nadmiar rąk do pracy, dlatego Bohatyrowicze z zazdrością spoglądają na dworską, niekiedy źle gospodarowaną ziemię,

·183         w końcu, dzięki Witoldowi, dochodzi do zgody między dworem a zaściankiem; zgodę poprzedza jego dramatyczna rozmowa z ojcem; Benedykt daruje dochodzenia po wygranym procesie, postanawia nie egzekwować wyroku sądowego i przy pomocy syna układa program nowego braterskiego współżycia między dworem a zaściankiem, z perspektywą przyszłości,

·183         następuje zbliżenie między dworem a zaściankiem; małżeństwo Jana i Justyny - podobnie jak w "Panu Tadeuszu"              - przyczyni się do połączenia dwóch skłóconych, odmiennych środowisk; dwór Benedykta znajdzie niezbędną siłę roboczą, a małorolni mieszkańcy zaścianka staną się dzierżawcami i pracownikami najemnymi dworu; zbratanie się z ludem uratuje warstwę ziemiańską; Orzeszkowa proponuje więc zgodną współpracę całego narodu; powieść kończy się happy endem, wszystkie wątki znajdują szczęśliwe rozwiązanie,

·183         symbolem zgody i powrotu do tradycji solidaryzmu stają się dwie mogiły,

·183         w zmianie postawy Benedykta wobec zaścianka i idei wspólnej z nim pracy decydującą rolę odgrywajego syn Witold.

Witold Korczyński

- optymista, idealista, energiczny, pełen młodzieńczego zapału, nadmiernie wrażliwy, przygotowujący się do zawodu rolnika (agronom, tak jak ojciec),

- wyrasta w atmosferze ideałów pozytywizmu, wierzy w hasła pozytywistów i sam je głosi,

- przejęty ideą pracy i reformy społecznej,

- pogardza pasożytami wśród ziemian oraz kobietami-lalkami,

- idzie w lud, kocha go, pomaga mu, występuje w jego obronie; od Bohatyrowiczów pobiera lekcje patriotyzmu; w pracy na rzecz ludu widzi cel swego życia,

- reprezentuje powrót do młodzieńczych idei ojca; jego postawa jest podobna do postawy Benedykta, z tym, że pragnie on zreformować rolnictwo i stosunki społeczne na wsi i uważa to za swój obowiązek.

Konflikt między ojcem a synem:

·183         Witold przychodzi do ojca ze skargami i żalami Bohatyrowiczów; dochodzi między nimi do ostrego starcia; Witold, nie widząc innego wyjścia, w przystępie rozpaczy chwyta za strzelbę wiszącą na ścianie, by popełnić samobójstwo; Benedykt stara się wytłumaczyć synowi, co spowodowało, że stał się takim, jakim jest, a Witold stara się go przekonać o prawdzie swoich ideałów, co mu się w końcu udaje i następuje między nimi pojednanie

·183         dochodzą obaj do porozumienia odnośnie idei pozytywistycznych wyniesionych ze szkół przez Witolda, które okazują się zbieżne z pragnieniami Benedykta; Benedykt przekonuje się wreszcie, że zagubił swoje młodzieńcze ideały i że jego syn jest właśnie prawdziwym kontynuatorem tradycji patriotycznej.

Ostra krytyka pasożytnictwa arystokracji:

·183         grupa pasożytów (Kirło, Darzecki, Emilia) i bogatych nierobów (Zygmunt, Różyc) jest próżniacza i bezużyteczna; krytykuje ich Benedykt mówiąc:

"Człowiek, który na świecie jedząc chleb nie pracuje czy tam w nim błękitna płynie krew, czy popielata, czy czerwona, jest darmozjadem i niczym więcej"

·183         jest ona egoistyczna, otępiona przez nadmierne używanie życia i wyczerpana, niezbyt szczęśliwa, nie widzi sensu istnienia, poszukuje wrażeń w erotyzmie (na wzmiankę o kobietach uśmiechają się Kirło i Orzelski, miłość jest głównym tematem rozmów Emilii i Plińskiej),

·183         zapomina o swoich obowiązkach; trwoni bezmyślnie majątki poza granicami kraju, cechuje ją kosmopolityzm; upadła na duchu i zobojętniała na losy swego kraju i narodu,

·183         nie przywiązuje żadnej wagi do ziemi rodzinnej, a niektórzy z nich potępiają nawet walkę o niepodległość; od tego świata odwracają się Witold, Justyna i Marynia Kirłówna.              

Zygmunt Korczyński:

·183         pasożyt, rozpuszczony, zmanierowany, bardzo źle wychowany przez swoją zaślepioną matkę; zagraniczne wychowanie i odcięcie od rodzimego środowiska sprawiły, że czuje się źle w swoim kraju, pogardliwie odnosi się do "prowincji", jest zobojętniały, znieczulony na sprawy ogółu i kraju, cudzoziemiec w Polsce; tam widzi ojczyznę, gdzie mu najłatwizj żyć; pojęcia patriotyzmu są mu zupełnie obce, nawet go śmieszą,

·183         artysta-malarz, przekonany o swoim talencie, na próżno poszukuje odpowiedniego klimatu dla jego rozwoju,

·183         ceni siebie bardzo wysoko, zawsze wytwornie ubrany; znudzony szybko małżeństwem, stara się odnowić dawne uczucie do Justyny i proponuje jej, by została jego kochanką,

·183         rani najlepsze uczucia matki i żony; zimny, bez serca, egoista, wyrachowany; usilnie nalega na matkę, by sprzedała majątek i wyjechała z nim za granicę.

Teofil Różyc:

·183         bogaty magnat, wybitnie inteligentny, uprzejmy, ma dobre serce, opiekuje się Kirłową, pomaga jej kształcić dzieci; morfinista, nie może wyrwać się z nałogu, w 31 roku życia jest już ruiną moralną i fizyczną; na podróże po świecie stracił już dwie trzecie majątku odziedziczonego po ojcu; nie przywiązuje żadnej wagi do ziemi rodzinnej,

·183         widząc, że nie będzie mógł zbałamucić Justyny, aby stała się dla niego zabawką, zapewne zresztą na krótko, decyduje się ofiarować się jej za męża, ale ona odrzuca "dobrą partię", ku zdumieniu i oburzeniu otoczenia,

·183         zdaje sobie sprawę ze swej klęski życiowej.

Bolesław Kirło:

·183         próżniak, nierób, plotkarz, intrygant, cynik,

·183         spędza życie na jeżdżeniu od dworu do dworu, stały gość Korczyna,

·183         interesują go plotki i flirt, a trud wychowania pięciorga dzieci i prowadzenia gospodarstwa powierzył żonie.

Życie obyczajowe szlachty:

·183         bogactwo szczegółów życia obyczajowego ziemiaństwa i zaścianka, całokształt życia części Polski,

·183         salony i zagrody; opis mieszkania, jedzenia, ubrania - ubiór codzienny i odświętny,

·183         opis codziennego życia; zajęć, trudu i rozrywek, uroczystości i obrzędów zbiorowych, żniw i wesela (urozmaiconego nocną przejażdżką po Niemnie),

·183         zapis opowieści i podań ludowych.

Romantyzm i pozytywizm w utworze a) Przeszłość i teraźniejszość w powieści:

·183         przeszłość w powieści to czas powstania styczniowego; czas przywołany w utworze przez retrospekcję, czas idealny (wyidealizowany, bo zdarzenia tamtych lat to wzór dla teraźniejszości), traktowany w pamięci jednoznacznie pozytywnie; czasjedności, wspólnoty, wielkiej idei, poświęcenia, nieruchomy, czas święty; nie odszedł on w zapomnienie, posiada swój znak, jakim jest mogiła powstańcza; a miejsca święte w powieści to miejsca dwóch mogił,

·183         czas teraźniejszy to czas zasadniczej akcji toczącej się aktualnie w powieści - lato 1885 roku, przypadające po dwudziestu latach od chwili klęski powstania styczniowego.

Tradycje walk narodowowyzwoleńczych w powieści:

·183         nawiązanie do walk napoleońskich - opowiadanie dziadunia (90-letniego dziadka Jadwigi Domuntówny) o odwrocie Napoleona spod Moskwy i zamarznięciu jego 20-letniego brata Franciszka przy rodzimej chacie (Franciszka zwerbował do legionów Dominik Korczyński, ojciec Stanisława),

·183         Stanisław Korczyński, ojciec Benedykta brał udział w powstaniu listopadowym,

·183         powstanie styczniowe (opowieść Janka Bohatyrowicza, mogiła leśna) - wydarzenie niezwykłe i odgrywające bardzo ważną rolę w powieści, istotne dla zasadniczej akcji, ukazane jest w utworze jedynie we wspomnieniach i za pomocą niedomówień, ze względu na cenzurę.

Odbicie haseł pozytywizmu w utworze:

·183         hasło "pracy u podstaw" - praca dla ludu, zwrot w jego stronę, troska ojego rozwój i poprawę bytu, chęć zreformowania rolnictwa i stosunków społecznych na wsi - plan Witolda Korczyńskiego i Benedykta,

·183         kult pracy, która według Orzeszkowej jest potrzebą i najwyższą wartością w życiu człowieka, nadaje jego życiu sens i stanowi o jego godności - ideą pracy przejęty jest Witold i hołduje jej wielu bohaterów utworu,

  hasło użyteczności dla społeczeństwa i kraju, związane z postulatem pracy - ostra krytyka pasożytnictwa arystokracji,               . kult nauki, której przedstawicielem w powieści jest Witold Korczyński; uczy się, by wiedzę spożytkować i czyni plany na przyszłość,

·183         troska o utrzymanie polskiej ziemi, zastępująca etos walki zbrojnej - pogląd Benedykta, Witolda i Bohatyrowiczów.

Praca, jej sens, wartość i znaczenie w życiu poszczególn ch jednostek:

·183         Benedykt ideę pracy wiąże z umiłowaniem ziemi,

·183         Marta pracuje całe życie, jest to jedyny sens egzystencji, jaki znalazła,

·183         Jan i Anzelm kochają pracę; onajest ich żywiołem, źródłem utrzymania, daje im poczucie godności i zasłużonej dumy,

·183         Justyna poznaje pracę, próbujejej i staje sięjej rzeczniczką,

·183                       praca w powieści pojmowana jest jako podstawa istnienia

·183         człowieka w przyrodzie oraz jako jego dobrowolny obowiązek, a nie jako przekleństwo biblijne; nowe spojrzenie na pracę w literaturze polskiej.

Dwie mogiły w utworze,Jana i Cecylii:

- symbol przeszłości; opowiada dzieje wielkiej miłości, która zerwała pęta odwiecznych przesądów i stała się zaczynem twórczej pracy cywilizacyjnej,

- uświęca rolę zaścianka na ziemi nadniemeńskiej,

- uczy młodych, że trzeba szukać szczęścia w miłości i w pracy, gdyż one stanowią o bogactwie i pięknie życia człowieka, · leśny grób żołnierski, bezimienny, na którym nie ma nawet krzyża

- kryje kości 40 powstańców, którzy zginęli w walce z zaborcą i tu skończył się ich sen o wyzwoleniu,

- śpiewa żałobną pieśń, pełną łez i krwi,

- uczy patriotyzmu; z niej młodzi czerpią moc i otuchę, ujej stóp rodzi się w nich wola, by życie uczynić pięknym (Jan i Justyna).

Miłość Jana i Justyny:

·183         dzieje miłości panny ze dworu i chłopa z zaścianka; powieść

  miała nosić tytuł "Mezalians", w trakcie pisania pomysł zmienił się, miłość Jana i Justyny znajduje podwójne odbicie w utworze: pierwszy raz w legendzie o Janie i Cecylii, drugi raz w dziejach Anzelma i Marty; trzykrotnie powtarza się ta sama historia miłosna (on chłop, ona szlachetnie urodzona),

·183         miłość Justyny i Jana symbolem pobratania się ziemiaństwa z ludem.

Justyna Orzelska:

·183           urodziwa, zubożała szlachcianka, otrzymała staranne wykształcenie, znała język francuski, grała na pianinie, u wuja Benedykta nie miała żadnych obowiązków, jedynym jej zajęciem były robótki ręczne, książki, towarzyszenie ojcu; męczyła się z powodu własnej nieużyteczności, i przeżyłajuż swą pierwszą miłość - do Zygmunta; rozstanie z nim stało się dla niej cichą tragedią, rzuciło na n...