ETYKA_-_ROZDZ.10.docx

Diagnostyka psychologiczna jest jedną z podstawowych form praktycznej działalności zawodowej psychologa

Psycholog opracowuje charakterystykę funkcjonowania klienta w wybranych aspektach np.:

l        poprzez mechanizmy motywacyjne,

l        sprawność psychofizyczną,

l        rozwój społeczny itp.

W przypadku aż 36 zawodów wymagane są badania psychologiczne, dlatego też diagnoza musi być rzetelna, a psycholog zachować bezstronność i obiektywizm, jednocześnie nawiązując z klientem relację opartą na zaufaniu i gotowości do współpracy.

Stworzenie odpowiedniej życzliwej atmosfery badania, przy jednoczesnym zachowaniu formalnego charakteru kontaktu, jest jednym z trudniejszych zadań, jakie stają przed diagnostą.

Cechy relacji psycholog- klient

Badanie psychologiczne i jego wynik w większości przypadków ma ogromne znaczenie dla klienta i jego przyszłości, a to powoduje, że udział w badaniu jest dla niego bardzo trudną sytuacją. Napięcie i lęk związane z koniecznością poddania się ocenie, niewątpliwie są wzmacniane przez ograniczenie dobrowolności udziału w badaniu.

l        problem dobrowolnego uczestnictwa w badaniu -  dwa bieguny:

- klient sam zgłasza się na badanie

- przymus prawny dotyczący osób oskarżonych lub podejrzanych – art.74 § 2 ust. 2 kpk

(między całkowitą dobrowolnością badań a przymusem prawnym istnieje cała gama nacisków formalnych i psychologicznych, które powodują, że badanie staje się przymusowe – np. konieczność poddania się badaniom psychologicznym przy rekrutacji na jakieś stanowisko).

l        psycholog musi dokładnie rozważyć przyczyny zgłoszenia się klienta na badanie oraz uwzględnić motywację do udziału w procesie diagnostycznym

l        lęk przed oceną ( Milton Rosenberg) obejmuje dwa aspekty :

- użyteczność diagnozy : obawa jak klient wykona zadania, czy sprosta wymaganiom

  psychologa i czy diagnoza i jej skutki okażą się dla niego korzystne

- obawa przed tym czy w obiektywnej ocenie klient jest tak sprawny, jak sądzi sam o sobie

(istotną rolą psychologa jest takie sklasyfikowanie sytuacji diagnozy, by zmniejszyć te negatywne emocje - lęk, niepewność, poczucie zagrożenia - a także ich wpływ na przebieg kontaktu z klientem).

l        Ostatnim elementem kształtującym sytuacje badania są nastawienia i oczekiwania psychologa- psycholog zakłada jak osoba badana będzie się zachowywała w sytuacji diagnostycznej; wyróżnia się dwa nastawienia:

- efekt Galatei- wstępne pozytywne nastawienie i oczekiwanie sukcesu przez psychologa

- efekt Golema- wstępne negatywne nastawienie i oczekiwanie niepowodzeń

Nasilenie określonych oczekiwań wobec klienta może w rażący sposób zniekształcać zarówno cały proces diagnostyczny, jak i rzutować na interpretację uzyskanych wyników.

l        źródła oczekiwań – 3 obszary :

→  pierwszy: przekonania, postawy, system wartości i wiedza psychologa : psycholog musi być świadom, że cechy ukształtowane w osobistym doświadczeniu mogą powodować określone nastawienie do konkretnego badanego, ważna zatem jest kontrola nad własnymi przekonaniami

→ drugi : obiektywne informacje o kliencie : psycholog dysponuje dużą wiedzą o kliencie jeszcze przed przystąpieniem do badania. Powinien więc kontrolować relację pomiędzy uzyskanymi danymi a utworzonym wstępnym nastawieniem wobec klienta

→ trzeci :  subiektywne odczucia : psycholog nie powinien formułować swoich oczekiwań na podstawie zewnętrznych cech klienta takich jak : mimika, wygląd, sposób chodzenia itp.

l        diagnoza powinna zawierać tylko dane zebrane w trakcie badania i dostępne dane obiektywne

l        psycholog powinien wystrzegać się diagnozowania osób mu znanych gdyż diagnoza taka będzie nierzetelna i nieobiektywna, ze względu na wiedzę ze źródeł pozazawodowych 

Etapy procesu diagnostycznego

1.      Zawarcie kontraktu diagnostycznego.

2.      Przeprowadzenie diagnozy .

3.      Zakończenie diagnozy poprzez udzielenie informacji zwrotnych badanemu oraz opracowanie opinii i nim . 

ad.1 Kontrakt

-         psycholog ustala wspólnie z klientem zasady współpracy oraz wyjaśnia jej podstawowe cechy

-         psycholog i klient nie tworzą relacji równorzędnej

-         psycholog zawierając kontrakt musi omówić z klientem cel działania, zakres interwencji psychologicznej, oczekiwania, czas trwania badania oraz wynagrodzenie

Zawierając kontrakt, psycholog musi omówić z klientem następujące problemy:

1)     Jaki jest cel działania psychologa?

- szczegółowe omówienie celu badania oraz metod, które zostaną użyte, dostarcza klientowi niezbędnych przesłanek do wyrażenia świadomej i dobrowolnej zgody na poddanie się badaniu.

2)     Jaki jest zakres interwencji psychologicznej?

- zakres diagnozy jest określony przez jej cel, a więc w dużej mierze przez zleceniodawcę. Psycholog ma prawo zbierać tylko niezbędne informacje o swoim kliencie, konieczne do postawienia diagnozy, np. jeśli badamy pamięć, uwagę, koordynację wzrokowo – ruchową klienta, to nie wypowiadamy się na temat jego kompetencji interpersonalnych.

3)     Czego oczekuje klient?

4)     Jaki będzie czas trwania badania?

5)     Jakie jest wynagrodzenie psychologa?

- ta pozornie prosta umowa bardzo często staje się przyczyną niezadowolenia i pretensji klientów.  Nierzadko bywa tak, że klienci utożsamiają opłatę za badanie z otrzymaniem pozytywnej oceny.

ad.2 Przebieg badania diagnostycznego

-         stworzenie odpowiednich warunków badania ( dobrze oświetlony, wyciszony gabinet )jest poszanowaniem godności badanego

-         stosując różne metody diagnostyczne, psycholog musi wyjaśnić badanemu ich charakter oraz dopuścić możliwość,że badany może odmówić przeprowadzenia na nim badania proponowaną metodą

ad.3 Zakończenie procesu diagnostycznego

-         zakończenie składa się  z dwóch części: kontrakt kończy się przekazaniem klientowi informacji zwrotnych oraz wskazaniem, kiedy przygotowana będzie pisemna diagnoza

-         uzyskanie od psychologa informacji zwrotnej dotyczącej diagnozy jest podstawowym prawem klienta i wyraźnym zaznaczeniem jego podmiotowości

-         rozmowa z klientem o uzyskanych przez niego wynikach pozwala także psychologowi weryfikować swoje hipotezy

-         klient jest pierwszą osobą , która ma poznać informacje zwrotne

-         przekazując informacje zwrotne należy przestrzegać określonych zasad: stosować zrozumiały język, nie podawać informacji destrukcyjnych (tzn. takich, które sprawiają wrażenie, że nie można nic zmienić, np. w swoim zachowaniu – „jesteś agresywny”) oraz danych liczbowych, nie przypisywać etykietek, informacje negatywne przeplatać pozytywnymi ( kanapkowa konstrukcja) oraz odpowiadać na pytania klienta

-         psycholog nie może selekcjonować informacji jakie przekazuje klientowi

Badania diagnostyczne dzieci i młodzieży

Z. Toeplitz wymienia następujące ważne w diagnozie charakterystyki dzieci:

- mniejsza możliwość autoprezentacji

- słabe zrozumienie sytuacji badawczej i procedury

- duża podatność na stres – labilność emocjonalna

- małe możliwości odreagowania stresu

- słaba znajomość własnych praw

l        Kontakty z psychologiem nie mogą być realizowane pod presją za strony instytucji i osób dorosłych decydujących w imieniu dziecka. 

l        Codzienna praktyka poradni psychologiczno – pedagogicznych, gdy rozmawia się z rodzicem, a dziecko czeka na korytarzu, jest całkowicie sprzeczna z zaleceniami etycznymi. Takie postępowanie wytwarza w dziecku przekonanie, że dorośli „namawiają się przeciwko niemu”, a psycholog jest postrzegany jako sprzymierzeniec szkoły, rodziców itp.

l        Przy ustaleniu i zawarciu kontraktu obecne jest dziecko oraz rodzice, natomiast przy ustalaniu zakresu interwencji i samym badaniu obecne jest już samo dziecko. Gdy dziecko jest małe (3 – 4 lata),przestraszone to rodzic może mu towarzyszyć podczas badania, jednak należy wtedy ustalić zasady jego zachowania, by nie zakłócał procesu.

l        Ważnym elementem wstępnej pracy z osobą niepełnoletnią jest ustalenie poufności relacji. Dziecko musi uzyskać od psychologa zapewnienie, że rodzice nie usłyszą informacji przekazywanych przez nie, chyba że będzie to konieczne ze względu na jego zdrowie czy życie, ale wtedy psycholog poinformuje je o tym

l        Władza rodzicielska oznacza prawo rodziców do uzyskania informacji zwrotnej o wynikach badania ich dziecka oraz opracowanej opinii ale sam przebieg badania oraz konkretne odpowiedzi na pytania i kwestionariusze są poufne i niedostępne dla rodziców