Globalizacja

1.1 GLOBALIZACJA

W literaturze światowej termin globalizacja zaczął się pojawiać po roku 1975. W ten sposób chciano nazwać zespół procesów zachodzących w rzeczywistości społeczno -ekonomicznej, które intuicyjnie postrzegano jako jakościowo nowe. Dziesięć lat później powszechnymi stały się takie sformułowania jak: „gospodarka globalna”, „rynki globalne”, czy „kapitalizm globalny”. Na przełomie wieków XX i XXI globalizacji jest już jednym z najczęściej używanych słów, szczególnie w tekstach publicystycznych i polityczno-ekonomicznych. Świat jako globalna wioska, globalne społeczeństwo, globalne społeczeństwo informacyjne, globalne państwo, globalna gospodarka, globalne finanse, globalna bankowość, globalny przemysł, produkt globalny, firma globalna – to ważniejsze dowody, że termin globalizacja i jemu pokrewne należą do najmodniejszych i współcześnie najczęściej używanych pojęć. Niektórzy twierdzą, że wręcz nadużywanych przez wielu badaczy i publicystów.

Według jednej z najszerzej akceptowanych definicji, globalizacja oznacza wielość powiązań i oddziaływań między poszczególnymi państwami i ich społeczeństwami w dwóch wymiarach:

·         horyzontalnym

·         wertykalnym

Co ma prowadzić do powstania w miarę homogenicznego systemu światowego[1]. W innych definicjach mówi się raczej o hybrydowym charakterze globalizacji[2]. Podkreśla się również wielowątkowość i wielowymiarowość globalizacji[3] oraz jej silną zależność od postępu naukowo-technologicznego.

Obecnie dość zgodnie pojęcie to jest definiowane jako przekroczenie pewnej wartości progowej przez procesy internacjonalizacji. Internacjonalizacja oznaczała rozwijanie się stosunków ekonomicznych między niezależnymi gospodarkami narodowymi. Globalizacja natomiast oznacza taka intensyfikacje tych stosunków, że wszystkie światowe gospodarki narodowe staja się mniej lub bardziej współzależne.

Uważa się, że głównym motorem globalizacji są wielkie przedsiębiorstwa, które stosują globalne strategie zarządzania i marketingu, a więc takie, które prowadzą działalność w więcej niż jednym kraju.

Źródłem jest łacińskie słowo glŏbŭs znaczące po polsku „kula”. Końcówka ~cja wskazuje, iż globalizacja jest ”aktem, stanem lub rezultatem globalizowania”.

Globalizacja jest wykrystalizowaną pod koniec XX wieku i ciągle będącą w fazie transformacji jakościowo nową strukturą społeczno-ekonomiczną dominującą we współczesnym świecie, a wynikającą z kompleksu podobnych procesów zachodzących jednocześnie w skali całego globu ziemskiego.

              W tym miejscu konieczne jest podkreślanie faktu, iż wbrew informacji zawartej w samym słowie” globalizacja”, proces ten objął jak dotąd głównie część globu ziemskiego, określany słowem „Triada”.[4] Triadę tworzą trzy obszary: Europa Zachodnia, Ameryka Północna i część Azji Południowo-Wschodniej.

              Do zachodnioeuropejskiego członu Triady należą kraje zrzeszone w Europejskim Obszarze Gospodarczym (15 krajów UE oraz Norwegia, Islandia i Szwajcaria) oraz 5 mini-państw leżących we wnętrz UE (Andora, Lichtenstein, Monako, San Marino i Watykan). Północno-amerykański człon tworzą USA i Kanada. Człon azjatycki to: Japonia, Korea Południowa i Singapur. Do tej grupy należy również zaliczyć, – choć kulturowo jest to obszar anglosaski – Australię i Nową Zelandię. W sumie jest to około 30 państw na ogólną liczbę 192, czyli około 15% wszystkich krajów świata, które zajmują 23% powierzchni Ziemi i są zamieszkiwane przez 15% ludności świata. Jednocześnie kraje Triady generują 49% światowego produktu kraju brutto, są źródłem 95% światowych zasobów zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB), uczestniczą w 78% w światowym eksporcie oraz ponoszą 97% światowych wydatków na prace badawczo-rozwojowe[5].

              Oprócz Triady listę krajów bogatych można poszerzyć o Tajwan i Hongkong, które są traktowane jako część Chin oraz Argentynę, Bahamy, Barbados, Chile, Izrael i Mauritius. Lista ta zawiera również kilka państw, których bogactwo wynika z posiadanych przez nie bogactw naturalnych, głównie ropy naftowej[6].

              Globalizacja w pełni funkcjonuje jedynie na obszarze państw bogatych oraz – w mniejszym zakresie - na obszarze krajów aspirujących do członkostwa w jednym z członów Triady czy 12 krajów kandydujących do uczestnictwa w UE, z których część ma uzyskać statut członka z dniem 1 maja 2004. W pozostałych krajach, a więc w większości krajów świata, globalizacja funkcjonuje w nieznacznym stopniu. Do niektórych w ogóle nie dotarła.

1.2 CECHY GLOBALIZACJI

              Bez wątpienia główną cechą globalizacji – cechą, którą można jednocześnie traktować jako przyczynę globalizacji – jest brak barier lub małe bariery dla takich przepływów jak:

·         przepływy towarowe

·         przepływy usługowe

·         przepływy kapitałowe

·         przepływy ludzkie

·         przepływy informacyjne w tym również wiedzy

              Taki stan rzeczy jest ukoronowaniem procesu, który rozpoczął się po drugiej wojnie światowej i który jest z jednej strony wynikiem liberalizacji, a z drugiej wynikiem kolejnej rewolucji technologicznej. Zmniejszanie się barier w przepływach nie jest jednak cechą specyficzną globalizacji. W literaturze mówi się także o kompresji czasu i przestrzeni oraz dialektycznym charakterze globalizacji jako o cechach tego procesu.

              Kompresja czasu wynika w oczywisty sposób z postępu naukowo-technologicznego, natomiast dialektyka globalizacji wyraża się w jednoczesnym występowaniu zjawisk lub procesów o przeciwstawnym charakterze. Zestawia się je w następujące pary:

·         globalizacja – fragmentyzacja

·         integracja – dezintegracja

·         globalizacja – regionalizacja

·         homogenizacja – dyferencjacja

·         globalność – lokalność

              Jednak obie te cechy (kompresja czasu i dialektyczność) nie są dystynktywne dla globalizacji. Aby skompresować czas i przestrzeń, ludzie podejmują wysiłki od zarania dziejów, zaś o dialektyce mówi się przynajmniej od czasów Sokratesa.

Wśród dystynktywnych cech globalizacji można wymienić następujące zjawiska:

1.     powstanie globalnego rynku finansowego

2.     zinstytucjonalizowanie handlu międzynarodowego

3.     macdonaldyzacja

4.     gwałtowny wzrost przepływów zagranicznych inwestycji bezpośrednich

5.     zdominowanie ekonomii globalnej przez korporacje trans narodowe

6.     geograficzna dysjunkcja łańcucha wartości dodanej w skali globalnej

7.     powstanie ekonomii opartej na wiedzy

8.     wykształcenie się czwartego sektora ekonomii

9.     redefinicja znaczenie państwa

Powstanie globalnego rynku finansowego (1)

Zanikanie barier najwyraźniej widać przy okazji analizy przepływów kapitałowych. Współczesne rynki finansowe są najbardziej zglobalizowaną formą działalności gospodarczej. Działają autonomicznie i są w dużej mierze oderwane od strefy realnej. Dzięki praktycznie nieograniczonej możliwości przekazywania i magazynowania danych w skali globalnej transferowanie kapitałów z jednego krańca świata na drugi przez 24 godziny na dobę nie stanowi żadnego problemu. Obok oczywistych korzyści należy także zwrócić uwagę na potencjalne niebezpieczeństwo zawarte w takim systemie: kierunek i wielkość globalnych przepływów kapitałowych może ulegać gwałtownym zmianom, co nieuchronnie prowadzi do destabilizacji gospodarczej w skali globalnej – jest to tak zwany efekt domina.

Zinstytucjonalizowanie handlu międzynarodowego (2)

Wymiana międzynarodowa uległa prawie całkowitej instytucjonalizacji. Do Światowej Organizacji Handlu (World Trade Organisation, WTO) należały w 2002 roku 144 kraje, a kolejne 30 negocjowało swoje członkostwo, czyli praktycznie tylko 18 krajów było poza strukturami tej organizacji[7]. WTO jest „...jedyną organizacją zajmującą się zasadami handlu międzynarodowego na poziomie globalnym. Sednem jej działania są umowy wynegocjowane i podpisane przez przedstawicieli znakomitej większości narodów świata i ratyfikowane przez ich parlamenty. Celem natomiast jest ułatwienie prowadzenia działalności gospodarczej przez producentów dóbr i usług oraz przez eksporterów i importerów”[8]. Oprócz WTO, na międzynarodowe stosunki gospodarcze silnie wpływają dwie inne organizacje

- Międzynarodowy Bank Odbudowy i rozwoju MBOR, popularnie zwany Bankiem Światowym

- Międzynarodowy Fundusz Światowy

Obie te instytucje są w istocie agendami Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Macdonaldyzacja (3)

Macdonalizacja jest to globalna unifikacja potrzeb w stosunku do pewnych towarów i usług. Dotyczy to głównie przemysłów elektronicznego, samochodowego i spożywczego.

Wg George’a Ritzera można wyodrębnić 4 wyznaczniki macdonalizacji:

·         efektywność przejścia z jednego do drugiego,

·         kalkulacyjność tej efektywności,

·         przewidywalność,

·         manipulacyjność.

Macdonalizacja nie stałaby się tak dominujący elementem współczesnego świata, jeżeli nie miałaby cech pozytywnych i atrakcyjnych. Do tych cech zaliczamy:

- towary i usługi są znacznie dostępniejsze dal wszystkich

- asortyment i jakość towarów i usług wzrosły

- towary i usługi są bardziej ze standaryzowane

- w zmieniającym się świecie środowisko zmacdonaldyzowane oferuje stabilność

- wszyscy traktowani są podobnie bez względu an płeć, wiek czy kolor skóry

- łatwiej jest wprowadzać innowacje

- rozszerzył się zakres wolności człowieka

- kwantyfikacja pozwala na porównywanie cen towarów i usług i wybór opcji optymalnej dla klienta.

Gwałtowny wzrost przepływów zagranicznych inwestycji bezpośrednich (4)

Kolejną specyficzną cechą globalizacji jest skokowy wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Handel międzynarodowy jest jednym z istotnych czynników generujących wzrost gospodarczy. Twierdzenie to ma swoje uzasadnienie teoretyczne, jak również zostało potwierdzone przez rzeczywistość gospodarczą. Natomiast funkcja ZIBów nie została jeszcze do końca zdefiniowana ani przez teorię, ani przez empirię. Jeśli więc ZIBy miałyby wypierać handel międzynarodowy, to mogłoby to być zjawiskiem negatywnym. Jednak – jak wykazują obserwacje rynku – w  realnym świecie eksport i ZIBy  są wzajemnie skorelowane : wzrost jednego powoduje wzrost drugiego , a spadek jednego pociąga za sobą spadek drugiego, choć relacja ta nie ma charakteru jednoznacznie liniowego.

Zdominowanie ekonomii globalnej przez korporacje transnarodowe (5)

Głównym aktorem globalizacji są korporacje transnarodowe, KTNy ( angielskie: Trans-National Corporation, TNCs ). Przymiotnik „transnarodowy” – w odróżnieniu od „ międzynarodowy” – wskazuje na to , iż pojawiła się nowa jakość. Można ją sklasyfikować dzięki wskaźnikowi transnacjonalizacji. Istnieje wskaźnik transnacjonalizacji w odniesieniu zarówno do korporacji, jak i do całych gospodarek narodowych.

Korporacyjny wskaźnik transnacjonalizacji jest średnią trzech wartości:

- stosunku kapitału zagranicznego korporacji do jej całego kapitału,

- stosunku zagranicznej sprzedaży korporacji do jej całej sprzedaży,

- stosunku zatrudnienia za granicą do jej całego zatrudnienia.

Jakie wartości wskaźnik ten osiągnął w 1998 roku dla 16 największych KTNów wskazuje tabela 1.1

Tabela 1.1

Wartość korporacyjnego wskaźnika transnacjonalizacji dla największych KTNów , w 1998 roku.