wts3.doc

Hans L.Zetterberg, O niektórych sposobach systematyzacji twierdzeń socjologicznych, W: „Studia Socjologiczne”, 1961 nr 3.

Głównym zadaniem socjologii teoretycznej jest wykrywanie nowych twierdzeń, ale wprowadzenie jakiegoś porządku do starych twierdzeń jest równie istotne.

1.Typologia twierdzeń:

Gdy mamy jakieś twierdzenie i pytamy:

*czy to jest prawda? – Empiryczne dane

*co ono mówi? - Wartość informacyjna

Ustalenia – Twierdzenia poparte przez dane empiryczne

Hipotezy – Twierdzenia wymagające dalszego uzasadnienia

Im więcej różnych sytuacji ,w których twierdzenie może okazać się fałszywe ,tym większa jego wartość informacyjna. Im większa wartość informacyjna twierdzenia tym większa jest różnorodność zdarzeń, które ono może wyjaśniać.

Należy podporządkować wielką ilości twierdzeń o niskiej wartości informacyjnej nielicznym twierdzeniom o wysokiej wartości informacyjnej.

Gdy pytamy, co dane twierdzenie mówi, to chcemy wiedzieć:

1.      Jakie twierdzenia o niskiej wartości informacyjnej z niego wynikają?

2.   Z jakich twierdzeń o wyższej wartości informacyjnej dane twierdzenie wynika.

Twierdzenia Pospolite ­­– twierdzenie o niskiej wartości informacyjnej, jest ich bardzo mało.

Twierdzenia Teoretyczne – nieliczne o wysokiej wartości informacyjnej.

Dane - Ustalenia pospolite, czyli twierdzenia poparte przez dane empiryczne, ale o niskiej wartości informacyjnej.

Prawa – ustalenia teoretyczne, czyli twierdzenia poparte przez dane empiryczne o wysokiej wartości empirycznej.

Socjologia powinna tworzyć prawa, powinna przekształcać hipotezy pospolite w teoretyczne bez uprzedniego maksymalnego zwiększania popierającego je materiału emipirycznego.

2. Niektóre rodzaje związków przyczynowych:

W praktyce problemem jest to, że istnieje cały szereg możliwych zależności przyczynowych. Każde twierdzenie łączy czynnik determinujący(zmienną niezależną) i następstwo(zmienną zależną), ale rodzaj zależności pomiędzy tymi zmiennymi jest często niejasny.

§         Odwracalna: jeżeli x to y i jeżeli y to x.

Nieodwracalna: jeżeli x to y, lecz stąd że y nie wynika nic na temat x.

§         Deterministyczna: jeżeli x to zawsze y

Stochastyczna: jeżeli x, to prawdopodobnie y(o wiele częstsze)

§         Może dotyczyć następstwa: jeżeli x to potem y

Może dotyczyć współwystępowania: jeżeli x to również y

§         Może dotyczyć warunku wystarczającego: jeżeli x to y, niezależnie od czegokolwiek innego(rzadkie w socjologii)

Uwarunkowanie obecnością innych czynników: jeżeli x, to y, lecz tylko jeśli z.

§         Może dotyczyć warunku niezbędnego: jeżeli i tylko jeżeli x, to y

Może dotyczyć warunku zastępowalnego: jeżeli x to y, ale również jeżeli z to y.(Bardzo częste w socjologii)

Każde twierdzenie możemy scharakteryzować z punktu widzenia przedstawionej wyżej listy cech. Jednak w socjologii konieczne jest wprowadzenie jeszcze jednego rodzaju zależności- WZAJEMNA WSPÓŁZALEŻNOŚĆ.

∆x to mały wzrost zmiennej x

∆y to mały wzrost zmiennej y

Jeżeli i tylko, jeżeli x zmienia się od x1 do x2(a x2=x+∆x) to y zmienia się od y1 do y2+∆y, następnie zawsze i tylko, gdy y zmienia się od y1 do y2(a y2=y1+∆y) to x zmienia się od x2 do x2 +∆x.

Wzajemna współzależność- drobny wzrost wartości jednej zmiennej powoduje drobny wzrost wielkości drugiej zmiennej i następnie wzrost wielkości drugiej zmiennej umożliwia dalszy wzrost wielkości pierwszej zmiennej, który z kolei wpływa na drugą.

Ale: jednorazowa ogromna zmiana wielkości jednej zmiennej nie spowoduje ogromnej zmiany wielkości drugiej zmiennej.

Gdy wszystkie twierdzenia są tego samego rodzaju to nie mamy problemu, natomiast, gdy występują różne rodzaje zależności, to musimy postępować ostrożnie.

3. Od twierdzeń pospolitych do twierdzeń teoretycznych.

Zaczynamy od ustalenia, czy twierdzenia pospolite stwierdzają ten sam rodzaj zależności przyczynowej, co twierdzenia teoretyczne. A dokładniej czy dwa lub więcej twierdzeń pospolitych są charakteryzowane przez te same rodzaje zależności. Następnie przechodzimy do analizy terminów, występujących w twierdzeniach pospolitych, które oznaczają czynniki determinujące i następstwa. Gdy terminy te mają wspólne elementy, to możemy sformułować twierdzenia teoretyczne.

Gdy mamy do czynienia z twierdzeniami teoretycznymi, to odnoszą się one do dowolnego miejsca i dowolnego czasu. Przy tworzeniu twierdzeń teoretycznych, ważne jest sprawne posługiwanie się aparatem pojęciowym.

4. Od twierdzeń teoretycznych, do twierdzeń pospolitych.

Proces ten umożliwia przejście z poziomu abstrakcji, dojście do konkretnych przypadków.

Jeżeli przyjęliśmy, że rozważane twierdzenie teoretyczne stwierdziło zależność nieodwracalną, stochastyczną, polegającą na współwystępowaniu i dotyczącą warunku wystarczającego, to jego konsekwencje stwierdzają ten sam rodzaj zależności.

5. Modele stosowane przy porządkowaniu twierdzeń.

Badacze mogą porządkować twierdzenia:

- wplatają w tok wykładu i tylko kontekst akcentuje twierdzenie

- drukują twierdzenia kursywą

- wyróżniają je przy pomocy różnych środków graficznych, np. odstępów.

- przedstawiają je w postaci listy pod specjalnym nagłówkiem

- wprowadzają numerację albo imiona własne

(nie ma żadnych jednolitych reguł)

Problem porządkowania twierdzeń pojawia się wtedy, gdy było ich więcej niż 2 lub 3.

Sposoby porządkowania twierdzeń:   

1)     Inwentarz czynników determinujących:

Wszystkie czynniki, które wpływają na dane zjawiska przedstawia się systematycznie w postaci listy czynników determinujących.

Przykładowo Davis i Blade wysunęli twierdzenia, dotyczące czynników, które wpływają na stopień przyrostu naturalnego w społeczeństwie. Czynniki te można podzielić na 3 kategorie:

- wpływające na prawdopodobieństwo stosunków seksualnych

- na prawdopodobieństwo zapłodnienia

- na prawdopodobieństwo przeżycia

Każda z tych kategorii jest dalej uszczegółowiana tak, aby umożliwić formułowanie konkretnych twierdzeń.

W tym przypadku czynniki determinujące różnią się i są zmienną niezależną, natomiast skutkiem( zmienną zależną) jest zawsze przyrost naturalny.

2)     Inwentarz następstw:

Jest to lista twierdzeń, w których czynnik determinujący jest stale ten sam, lecz zmienne zależne są różne.

Przykład: artykuł M. Janowitza dotyczący następstw ruchliwości społecznej. Autor wyróżnia dwie kategorie twierdzeń:

- dotyczące następstw ważnych dla grup pierwotnych

- dotyczące następstw ważnych dla grup wtórnych

3)     Łańcuch twierdzeń:

Gdy mamy do czynienia z pewną liczbą twierdzeń, które dotyczą następstwa zdarzeń i w których to, co występuje jako skutek w 1 twierdzeniu, jest czynnikiem determinującym w drugim, to możemy uporządkować je w postaci łańcucha.

Przykład: Terenie Hopkins, który badał małe grupy, zwracając szczególną uwagę na cztery aspekty:

- wiedzę osobnika o potrzebach i postawach innych

- prestiż osobnika

- autorytet osobnika

- centralność pozycji osobnika w grupie

Gdy przeanalizujemy te twierdzenia o zależności między tymi zmiennymi, to zauważymy, że mamy tu do czynienia z twierdzeniami dotyczącymi następstwa zdarzeń.

Nie każdy łańcuch staje się kołem. Możliwe są wszelkie rodzaje wzorów geometrycznych. Tego rodzaju operacje są najbardziej użyteczne, gdy mamy do czynienia ze złożonymi typami zależności przyczynowych typu następczego. Mniej pewna jest ich użyteczność wtedy, gdy zależności przyczynowe są innego rodzaju.

4)     Matryce twierdzeń:

Dana jest pewna liczba czynników i wyszczególnia się wszystkie, zachodzące między nimi współzależności.

Przykład: Homens wyróżnia 3 zmienne: działalność, kontakt, uczucie. Rozpatruje je jako czynniki determinujące i jako skutki. W ten sposób otrzymuje matrycę:

Mamy, więc 6 możliwych współzależności między tymi zmiennymi. Okazuje się, że stanowią one 3 twierdzenia, dotyczące zależności odwracalnych, polegających na współwystępowaniu.

Gdy czytamy w poprzek matrycy twierdzeń, to otrzymujemy inwentarz skutków. Gdy czytamy w dół kolumny, to otrzymujemy inwentarz czynników wyznaczających.

W odróżnieniu od schematu łańcucha twierdzeń, użyteczność matrycy nie ogranicza się do twierdzeń opisujących następstwo.

5)     Modele aksjomatyczne z redukcją definicyjną:

Redukcji można dokonać bądź przez operowanie definicjami, bądź przez operowanie twierdzeniami. Zwykle dokonuje się jednego i drugiego jednocześnie.

Przykład definicyjnej redukcji listy twierdzeń: A. Rose analiza różnych rodzajów zbiorów społecznych.

Redukcję twierdzeń rozpoczynamy od analizy podstawowych terminów: grupy, masy, publiczność, tłumy. Zwracamy uwagę na występowanie w definicji pojęcia „roli” oraz „przywódcy”. Następnie możemy dokonać klasyfikacji wg tych 2 kryteriów:

Porównujemy to z pierwszymi twierdzeniami i możemy je zredukować, zwracając uwagę na istnienie czy brak przywódcy czy określonych ról. Aksjomatyzacja nie tylko porządkuje istniejące twierdzenia, ale i nasuwa nowe, zawarte już w istniejących.

6)     Modele aksjomatyczne z redukcją twierdzeń:

Można dokonać redukcji, łącząc twierdzenia z innymi twierdzeniami. Z początkowej listy(inwentarza lub matrycy)twierdzeń wybiera się pewną ich ilość jako postulaty. Postulaty te wybiera się w taki sposób, żeby wszystkie inne twierdzenia można było z nich wyprowadzić i żeby żaden postulat nie dawał się wyprowadzić z innych postulatów. Ogólnie dąży się do używania możliwie niewielkiej liczby postulatów.

Próby aksjomatyzacji często rodzą nowe twierdzenia, które nie były explicite wymienione w pierwszym zbiorze twierdzeń. Niektóre z tych dodatkowych twierdzeń mogą być nowe, inne mogą być dobrze znane z osobna, ale nie w ich związku z innymi twierdzeniami. Aksjomatyzacja uwidacznia wszystkie idee, zawarte implicite w danych sformułowaniach.

Zalecane jest aby teoretyk porządkował swe twierdzenia w sposób aksjomatyczny: zmusza go to do sformułowania swych założeń, uwyraźnia jego rozumowanie, przypomina mu pominięte konsekwencje.

Ralf Dahrendorf, Teoria konfliktu w społeczeństwie przemysłowym

1.Dwa oblicza społeczeństwa

Są dwa odmienne sposoby widzenia społeczeństwa, które przewijają się od zawsze w filozofii społecznej. Można widzieć je w kategoriach integracji albo w kategoriach przymusu i siły. We współczesnej socjologii należy więc wyróżnić dwie meta-teorie:

-Integracyjna teoria społeczeństwa ujmuje strukturę społeczna jako funkcjonalnie zintegrowany system utrzymywany w równowadze przez pewne ustalone i powtarzające się procesy

założenia:

1.      każde społeczeństwo jest względnie trwałą, stabilną strukturą elementów

2.      każde społeczeństwo jest dobrze zintegrowaną strukturą elementów

3.      każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny, tzn. przyczynia się do utrzymania społeczeństwa jako systemu

4.      każda istniejąca struktura społeczna opiera się na zgodnym podzielaniu przez jej członków wartości

-         koercyjna teoria społeczeństwa postrzega strukturę społeczna jako formę organizacji utrzymywanej przez siłę i przymus i ciągle wybiegającej poza siebie w tym sensie, że kształtowane przez nią siły utrzymują ja w niekończącym się procesie zmiany.

założenia:

1.      każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany - zmiana jest wszechobecna

2.      w każdym społeczeństwie w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt – konflikt społeczny jest wszechobecny

3.      każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany

4.      każdy element opiera się na przymusie stosowanym przez jednych członków w stosunku do innych

Te teorie się wykluczają , ale w socjologii jest tak, że niektóre problemy można wyjaśnić w oparciu tylko o jedną teorię, inne w oparciu o drugą , występują też zagadnienia, w stosunku do których obie teorie wydaja się odpowiednie.

Obie teorie są tylko zespołem założeń przyjętych dla celów analizy naukowej i nie roszczą sobie praw do zasadności filozoficznej.

Według Dahrendorfa w kontekście socjologicznym żaden z tych modeli nie może być przyjęty jako jedynie słuszny lub jedynie stosowalny. Stanowią one raczej uzupełniające się niż alternatywne aspekty zarówno struktury społeczeństw globalnych, jak i każdego elementu tej struktury. Oba modele są słuszne i uzyteczne dla analizy socjologicznej.Ale Dahrendorf w swojej teorii konfliktu wykorzystuje oczywiście kategorie pojawiające się w teorii koercyjnej.

2. Władza i zwierzchnictwo

Z punktu widzenia teorii koercyjnej nie dobrowolna współpraca i nie ogólna zgoda, ale narzucony przymus pozwala na uzyskanie spójności organizacji społecznej – oznacza to zróżnicowaną dystrybucję władzy i zwierzchnictwa.

Podstawowa teza tej pracy Dahrendorfa: Zróżnicowanie dystrybucji władzy zwierzchniej jest czynnikiem determinującym stały konflikt społeczny. Konflikt ten jest typu zbliżonego do konfliktu klasowego  w tradycyjnym-Marksowskim –znaczeniu.

Strukturalnym źródłem tego konfliktu jest układ ról społecznych i związanych z nimi oczekiwań dotyczących dominacji i podległości. Identyfikacja różnie wyposażonych ról w hierarchii  zwierzchnictwa jest podstawowym zadaniem przy analizie konfliktu, wszystkie pozostałe etapy analizy wynikają, w sensie pojęciowym i empirycznym, z badania rozkładu władzy i zwierzchnictwa.

Związek będziemy nazywać związkiem opartym na panowaniu o tyle, o ile jego członkowie w wyniku istniejącego porządku podlegają stosunkom władzy zwierzchniej max Web...