Wykład VI
Socjalizacja i tożsamość
n Pojęcia enkulturacji i socjalizacji
n Osobowość i kultura
n Osobowość podstawowa i statusowa
n Habitus
n Narzędzia socjalizacji
n Tożsamość społeczna/kulturowa
o Enkulturacja/socjalizacja
Kultura jest warunkiem socjalizacji człowieka. Proces uczenia się przez dzieci swej własnej kultury nazywamy enkulturacją Socjalizacja to z kolei proces przyswajania przez człowieka norm i zasad umożliwiających mu życie w społeczeństwie.
Socjalizacja pierwotna i wtórna
n Socjalizacja pierwotna to przypadający na okres wczesnego dzieciństwa proces nabywania norm, zasad i wiedzy niezbędnych do życia w społeczeństwie. Środowiskiem społecznym socjalizacji pierwotnej jest rodzina
n Socjalizacja wtórna to przypadający na dalsze okresy życia proces nabywania norm, zasad, wiedzy niezbędnych do życia w określonych grupach społecznych. Socjalizacja wtórna odbywa się poprzez wyspecjalizowane instytucje: szkoły, miejsce pracy, instytucje i związki wyznaniowe
o Osobowość i kultura
W klasycznym studium Dojrzewanie na Samoa antropolog Margaret Mead przedstawiła proces socjalizacji dziewcząt na polinezyjskiej wyspie Samoa. Swoboda seksualna prze ślubem i brak rywalizacji powoduje, że samoańskie dziewczęta nie przeżywają napięć związanych z dojrzewaniem i stosunkowo łatwo przyjmują role społeczne dorosłych ludzi. Osobowość młodej Samoanki wydaje się zatem bardziej zrównoważona i wewnętrznie spójna niż w przypadku młodych Amerykanek. W późniejszym czasie analizy Mead zostały poddane krytyce. Analizując społeczność Samoa antropolog Derek Freeman zauważył z jednej strony istnienie silnego konformizmu, drugiej zaś alienację i anomię.
Osobowość podstawowa i osobowość statusowa (Linton i Kardiner)
Psycholog Kardiner i antropolog Ralph Linton wprowadzili pojęcia osobowości podstawowej i osobowości statutowej
n Osobowość podstawowa to układ cech i dyspozycji psychicznych właściwy osobom należącym do danego społeczeństwa
n Osobowość statusowa to zespół cech i dyspozycji psychicznych właściwych ludziom posiadającym określony status społeczny
o Habitus (Pierre Bourdieu)
Francuski socjolog Pierre Bourdieu posłużył się do opisania społecznych cech jednostki pojęciem habitusu.
n Habitus to zespół względnie trwałych, nieuświadomionych lub nie w pełni uświadomionych dyspozycji do określonego sposobu poruszania się, działania społecznego, mówienia i myślenia
n Habitus odzwierciedla warunki społeczne, w jakich jest nabywany
o Narzędzia socjalizacji
n Język
n Intencjonalność
n Narracje
n Tradycja
n Pismo
Podstawowym narzędziem socjalizacji jest język. To język wprowadza nas w świat społeczny. Dzięki językowi stajemy się też istotami intencjonalnymi, czyli świadomie przypisującymi innym i sobie intencji, cele, plany. Intencjonalność umożliwia nam przyjmowanie ról społecznych innych ludzi i rozumienie norm społecznych. Język w ogromnym stopniu kształtuje intencjonalność. Przyjmowanie ról innych jest podstawą międzypokoleniowego przekazu kulturowego. W społeczeństwach nie posiadających pisma ważną rolę w socjalizacji odgrywają opowieści (narracje mityczne) oraz rytuały przejścia. W każdym społeczeństwie pojawia się problem zmiany statusu społecznego w związku z dorastaniem. Mechanizmem zmiany statusu są tzw. rytuały przejścia. Inicjacja jest swego rodzaju sprawdzianem dojrzałości młodych ludzi i przygotowuje ich do podjęcia ról dorosłych ludzi. Inicjacja jest jednym z ważnych mechanizmów kształtowania tożsamości społecznej człowieka.
Innym narzędziem socjalizacji jest tradycja, czyli suma wiedzy, sposobów działania, wierzeń, obyczajów, symboli przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Tradycja to aktywny stosunek współczesnych do spuścizny kulturowej, wskazujący te elementy kultury przeszłości, które warto zachować dla następnych pokoleń. Amerykański antropolog i badacz społeczności wiejskich Robert Redfield wprowadził rozróżnienie na tradycje duże i tradycje małe. Tradycja duża to postać pamięci zbiorowej przeważnie świadomie opracowywanej przez elity, instytucje oświatowe, religijne, muzealne. Tradycja mała to przekaz odbywający się w środowisku domowym. W każdym społeczeństwie wyróżnić przeto można tradycję publiczną pielęgnowaną oficjalnie i narzucaną przez instytucje władzy państwowej oraz pamięć zindywidualizowaną lub obejmującą wąski krąg rodzinny.
o Tożsamość społeczna/kulturowa
Amerykański psycholog i antropolog Erik Erikson analizował tożsamość jako poczucie subiektywnej ciągłości w czasie oparte na pamięci biograficznej
§ Tożsamość rozwija się przez całe życie jednostki. Składają się na nią wartości i normy przyjmowane przez jednostkę w trakcie życia, tożsamość opiera się na poczuciu przynależności do grupy społecznej.
§ Tożsamość jednostki powstaje w toku jej interakcji z innymi ludźmi
§ Tożsamość społeczna/kulturowa to cechy społeczne jednostek wynikające z relacji z innymi ludźmi
§ Cechami składającymi się na tożsamość społeczną/kulturową są m.in. płeć, wiek, rasa, etniczność, religia, klasa społeczna.
Możemy analitycznie wyróżnić dwa aspekty tożsamości społeczno-kulturowej: Samoidentyfikację i kategoryzację społeczną. Samoidentyfikacja to tożsamość, którą przypisujemy sobie w różnych kontekstach sami. Kategoryzacja społeczna to tożsamość nadawana nam przez instytucje, takie jak państwo. Samoidentyfikacja powstaje jako skutek rozmaitych relacji i interakcji społecznych, w jakie wchodzimy z innymi ludźmi w życiu codziennym. Kategoryzacja to tożsamość ujawniająca się głównie w naszych relacjach z instytucjami.
Lista terminów naukowych
· Socjalizacja
· Socjalizacja pierwotna
· Socjalizacja wtórna
· Enkulturacja
· Osobowość podstawowa i statusowa
· Rytuał przejścia
· Tradycja
· Tożsamość społeczna/kulturowa
Mini egzamin
· Co to jest enkulturacja?
· Na czym polega różnica między socjalizacją pierwotną a wtórną?
· Na czym polega różnica między osobowością podstawową a statusową?
· Wyjaśnij pojęcie habitusu
· Omów rolę rytuału przejścia w społeczeństwa niepiśmiennych
1
goffu