wykład 2 pojęcie kultury.doc

WYKŁAD II

POJĘCIE KULTURY

n       Etymologia słowa „kultura”

n       Znaczenia terminu kultura w naukach społecznych

n       Antropologiczne rozumienie kultury 

n       Tworzywo kultury

n       Podstawowe cechy informacji kulturowych

n       Samoświadomość kulturowa 

Etymologia słowa kultura                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     

n       Słowo kultura pochodzi od łacińskiego wyrazu colere oznaczającego zamieszkiwanie, uprawę, opiekę albo cześć oddawaną bóstwu. Początkowo słowo to oznaczało głównie uprawę lub hodowlę. Rzymski filozof Cyceron pisał o filozofii jako „kulturze ducha”.  Pojęcie kultury, tym samym, stało się metaforą i oznaczało dbałość o rozwój duchowy, pielęgnowanie zalet charakteru i ducha. 

n       Pojęcie kultury należy do najbardziej abstrakcyjnych konstrukcji pojęciowych w naukach społecznych. Należy pamiętać, że terminy tego rodzaju nie mają charakteru czysto opisowego – nie są pojęciową fotografią  rzeczywistości. Posługując się nimi, staramy się raczej podkreślić, uwydatnić pewne trwałe i rozpowszechnione cechy świata społecznego, na które natykamy się prowadząc obserwacje empiryczne. 

n       W czasach nowożytnych termin kultura upowszechnili niemieccy myśliciele, przede wszystkim działający w czasach Oświecenia Johan von Herder. Uznał on, że

·         Każdy lud (Volk) ma własną duchowość (geist) tworzącą organiczna całość, na którą składają się  wartości, wierzenia, tradycje, język.

·         Można je zrozumieć jedynie z perspektywy danej kultury wziętej jako całość.

·         Wspólna ludziom natura realizuje się w mnogości ludzkich duchowości (Volk) a nie powszechnych prawach rozumu.

Znaczenia terminu kultura w naukach społecznych

n       Kultura jako sztuka i literatura (czyli to, czym się zajmuje ministerstwo kultury)

n       Kultura jako szczególny sposób życia danej grupy społecznej (kultura Indian Navaho, kultura przestępcza, kultura szlachecka itp.)

n       Kultura jako intelektualny, duchowy i estetyczny rozwój jednostki bądź społeczeństwa (stąd „człowiek kulturalny” to ktoś, kto dba o intelektualną, estetyczną i etyczną stronę swego życia)

n       Kultura jako całokształt materialnych i duchowych wytworów człowieka  

Antropologiczne rozumienie kultury

Antropologowie posługują się wieloma definicjami kultury. Wciąż najbardziej znaną jest definicja uniwersalistyczna, która zaproponował przed ponad stu laty Edward Taylor:  Kultura lub cywilizacja w najszerszym rozumieniu etnograficznym jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje i wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.

W antropologii powstało również swoiste antropologiczne rozumienie kultury. Za jego twórcę uważa się amerykańskiego antropologa Franza Boasa. Przyjął on, że

n       istnieje wielu różnych, ale równych sobie  kultur

n       Kultury podlegają procesom zmian historycznych, które nie muszą mieć związku z postępem

n       Każda kultura jest specyficzną duchową całością

n       Kultura określa działania żyjących w niej ludzi

n       Antropologiczne ujęcie kultury ma charakter opisowy

Antropologowie, w zależności od celów badawczych zawężają  znacznie pojęcia kultury.
 

Definicja behawioralna (Linton)

Kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i rezultatów zachowań, których elementy są wspólne członkom danego społeczeństwa i przekazywane w jego obrębie

Definicja semiologiczna (Geertz)

Kultura odnosi się do wzoru znaczeń ucieleśnionego w symbolach, przekazywanego z pokolenia na pokolenie, systemu odziedziczonych wyobrażeń wyrażonych w symbolicznych formach, dzięki którym ludzie przekazują, utrwalają i rozwijają swoją wiedzę o życiu i swój do niego stosunek 

Tworzywo kultury

Kultura składa się z wielu różnych treści i form. Pośród nich na szczególną uwagę zasłgują:

·         Język

·         Wyobrażenia symboliczne

·         Normy

·         Wartości

Język naturalny jest koniecznym, chociaż nie wystarczającym warunkiem istnienia kultury ludzkiej. Język pozwala na przekazywanie ogromnej ilości, skomplikowanych informacji. Dzięki językowi utrwalamy wiedzę i tworzymy nowe idee. Zauważono dawno, że symbole i znaki konwencjonalne mają strukturę relacyjną. Oznacza to, że każdy znak i symbol składa się z dwu elementów: 1. elementu znaczącego (łac. Signans) i elementu znaczonego (łac. Signatum). Elementem znaczącym jest znak lub symbol w jego zmysłowo uchwytnej (wizualnej lub dźwiękowej) postaci. Element znaczony to przedmiot, do którego znak lub symbol jest odnoszony. Przedmiotem tym może pojęcie, idea, obiekt materialny. Mimo podobieństw znaki i symbole różnią się od siebie pod pewnymi istotnymi względami. 

n       Cechy symboli

1.       Wieloznaczność

2.       Wartościowanie

3.       Emocjonalność

4.       Podobieństwo elementów znaczących i znaczonych  

n       Cechy znaków konwencjonalnych:

1.       Jednoznaczność

2.       Neutralność aksjologiczna

3.       Brak zabarwienia emocjonalnego

4.       Arbitralność relacji elementu znaczącego i znaczonego   

Normy i wartości

·         Normy społeczne to reguły określające, jakie zachowania są dopuszczalne, jakie natomiast zakazane

·         Normy społeczne występują w postaci kodeksów prawnych lub nieformalnie, jako zwyczaje, zasady dobrego wychowania, etykiety  itp.

·         Stopień podzielania norm społecznych w grupie społecznej jest zróżnicowany. Niektóre z norm obowiązują niemal uniwersalnie, inne obowiązują  jedynie członków określonych grup społecznych

·         W praktyce ludzie nie zawsze stosują się do norm, niekiedy muszą improwizować i sami decydować o swym zachowaniu

o        Wartości to cele, które w danym społeczeństwie uznaje się za warte zrealizowania w oparciu o przyjęte normy społeczne

o        Wartości hierarchizuje się

o        Podobnie jak w przypadku norm, hierarchie wartości są w różnym stopniu podzielane przez członków społeczeństwa

o        Wartości są podstawą  formowania ideałów kulturowych. Bohaterowie uosabiają wartości przyjęte w danym społeczeństwie

Cechy informacji kulturowej

2.       Przekazywane poprzez socjalizację  

3.       Utrwalanie w pamięci

4.       odtwarzanie i naśladowanie

5.       Wytwarzanie

6.       Dobór (selekcja informacji przez ludzi)  

7.       Współzależność (informacje są od siebie zależne)

Samoświadomość kulturowa

Jednym z najbardziej interesujących zjawisk obserwowanych we współczesnym świecie jest wzrost samoświadomości kulturowej rozmaitych grup plemiennych i etnicznych. Wiele społeczności, które do nie tak dawno temu nie zdawały sobie sprawy z posiadania „własnej kultury” obecnie z dumą podkreślają swą odrębną tożsamość kulturową. Zjawisko to ma kilka przyczyn. Jedną z nich – co może brzmieć paradoksalnie – są procesy modernizacji. Podłożem wzrostu samoświadomości kulturowej jest bowiem piśmienność, dostęp do technologii informatycznych, tworzenie prawnych ram dla istnienia grup plemiennych i etnicznych zarówno w granicach poszczególnych państw, jak też  na forum międzynarodowym. Wzrost samoświadomości kulturowej służy zarówno potrzebom ekonomicznym, jak również politycznym i moralnym.

Lista terminów naukowych

- kultura

- cechy kultury

- symbol

...