Maria Ossowska: Rycerze w średniowieczu

[w:] Ethos rycerski i jego odmiany

Rekonstrukcje na podstawie francuskich tzw.: romans courtois (powieści dwornych) oraz na pieśniach z rodzaju chansons de gestes (opowieści o sławnych bojach toczonych przez rycerzy Karola Wielkiego) – głownie w wieku XII.

IDEAŁ RYCERZA:

    W zasadzie dobrze urodzony (mógł być pasowany za wybitne osiągnięcia w walce); później przywilej ten można było nabyć; posiadanie efektownego drzewa genealogicznego było mile widziane.

    Musiał promieniować wdziękiem i urodą. Strój świadczący o zamiłowaniu do złota i kosztowności.

    Musiał być silny. (Zbroja ważyła około 60 – 80 kilo) Krążyły legendy o dokonaniach każdego z młodości. Znaczenie siły umniejszał stopniowy rozwój techniki.

    Powinien cały czas być zaprzątnięty swoją sławą. Sława wymaga ustawicznego podtrzymywania, ciągłej próby. Jakość i pozycja zależy od liczby rycerzy pokonanych. Zasada: Nie ma co spełniać dobrych uczynków, jeżeli się nie chce, by były znane.

    Brak odwagi jest jednym z najcięższych przewinień.

    Wierność i lojalność – dwie podstawowe cnoty. Solidarność – nawet pomiędzy wrogami, jeżeli jednak należeli do tej samej elity.

    Hojność – jako nierozłączny atrybut szlacheckiego urodzenia. „Mniejszym złem ruina niż ogłoszenie skąpcem.”

    Bezwzględna wierność w zobowiązaniach podjętych w stosunku do równych sobie – czynienie dziwnych ślubów, które obowiązywały wbrew wszelkim regułom rozsądku. Obowiązek pomsty za każdą uczynioną sobie czy krewnym rzekomą bądź autentyczną zniewagę. Obowiązywało prawo odpowiedzialności rodowej.

Biskup Fulbert z Chartres (1020 r.) obowiązki rycerza (w stosunku do swojego pana) w sześciu punktach.

Nie może dopuścić do:

1.    Żadnej krzywdy na ciele pana, jeżeli przysięgał mu wierność.

2.    Do żadnej straty na jego posiadłości

3.    Do żadnego uszczerbku na jego honorze

4.    Do uszczerbku w stanie posiadania

5.    Do ograniczenia jego swobody działania i możności działania

6.    Musiał wiernie służyć radą swojemu panu, którego we wszystkim obowiązywała zasada wzajemności.

Felonia              - sprzeciwienie się zasadą seniora; «niewypełnienie zobowiązań lennych w stosunkach między seniorem a wasalem, pociągające za sobą według prawa feudalnego utratę lenna w razie winy wasala lub – zwierzchnictwa lennego w razie winy seniora»

‹fr. félonie›; szczególne rola kobiety.

    Król w opowieściach średniowiecznych nie był jednostką szczególni bohaterską; zawsze szukał oparcia w jakimś dzielnym rycerzu.

    Rycerz miał obowiązek wdzięczności do tego, kto go pasował oraz musiał zajmować się jakąś wdową lub sierotą. (Forma opieki nad słabszym w ogóle)

Warunki obowiązujące kogoś, kto chce należeć do rycerzy:

    Musi się modlić, unikać grzech pychy i podłości

    Bronić kościoła, wdowy i sieroty, opiekować się ludnością

    Waleczny, lojalny i uczciwy

    Obowiązuje go wojna tylko w słusznej sprawie

    Wielki podróżnik szukający udziału w turniejach, walczący dla damy swojego serca.

    Musi wszędzie szukać wyróżnień unikając wszelkiej skazy

    Musi kochać swego pana i chronić jego własności

    Być hojnym i sprawiedliwym

    Szukać towarzystwa walecznych i uczyć się od nich jak dokonywać czynów wielkich

    O chwale rycerza nie decyduje zwycięstwo, tylko jak walczył (przede wszystkim szacunek dla przeciwnika i humanitaryzm)

    Zabicie wroga nieuzbrojonego okrywało rycerza hańbą; tak samo ugodzenie w plecy

    Rycerzowi w zbroi nie wolno się było cofać

    Koń – posiadał swoje imię, bezgranicznie wierny swojemu panu, bierze w pełni świadom udział w walce.

    Specyficzne więzi łączące rycerza ze swoją zbroją i z jego mieczem.

    „Bić się i kochać” – hasło rycerza średniowiecza

    Być zakochanym – należało do obowiązków rycerza; należało zachowywać podziały klasowe; wzdychanie na odległość było raczej przypadkowe; na ogół jest to miłość skonsumowana, zazwyczaj z cudzą żoną.

Miłość musiała być obustronnie wierna, przezwyciężająca nie byle trudności i długotrwałe rozstania; modne było wystawianie miłości na próbę.

Kobiety nie cieszyły się szczególnym powodzeniem w pieśniach bohaterskich. Kult kobiety traktować należy raczej jako zabawę; kobieta otrzymuje „kopniaka wzwyż”

Bicie żon było pospolite aż do łamania im nosów. Za zdradę małżeńską stosowano kary – aż do spalenia na stosie włącznie (… a dla mężczyzny był to punkt honoru).

Kult kobiet (w pieśniach) był najczęściej inspirowany (finansowany) przez same kobiety. Adoracja zazwyczaj utrzymywała się w największych zamkach ß stąd znacząca rola minstrelów[1]

Andreas Capellanus: Kunszt miłości dwornej

Chodzi o miłość do osoby bliskiej zmierzającej do pełnego zadośćuczynienia. Bardzo szczegółowa stratyfikacja społeczna (osiem rodzajów dialogów) – znaczący wpływ na rodzaj erotyki. Powstaje pewien kodeks moralno-obyczajowy:

♥         Miłość jest formą walki

♥         Kobiety mają pewną moc nad mężczyznami (traktowaną z przymrużeniem oka)

♥         Nie wolno się im przeciwstawiać, ale wolno je oszukiwać

♥         Pieniądz w miłości jest konieczny i szeroki gest w jego użytkowaniu

♥         Nie ma mowy o świętości rodziny

♥         Miłość między małżonkami nie stanowi usprawiedliwienia dla uchylania się miłości poza nią

♥         Miłość nieustannie musi być połączona z zazdrością (czy druga osoba jest jeszcze wierna ?)

Kościół zawsze starał się pozyskać rycerstwo dla swoich celów.

Grzeszne czyny z punktu widzenia kościoła dawały się łatwo odpokutować poprzez wstąpienie pod koniec żywota do klasztoru. Można to było także uzyskać poprzez ubranie zmarłego w habit mnisi (forma oszukania Boga).

Oficjalnie potępiano cudzołóstwo, ale wszystkie sympatie były po stronie kochanków.

    „Niebywała dawka udawania była konieczna, by utrzymać fikcję rycerskiego ideału w życiu codziennym” 

ß stąd ogólna krytyka rycerstwa; szczególnie ze strony chłopstwa: nie bronią ich, składają przysięgi, których nie dotrzymują; są rozpustni i biją żony; okradają kościoły; są nieukami; nieuczciwi w pojedynkach; mają zbyt bogate życie emocjonalne (schną z tęsknoty, tracą zmysły)

Rozkwit opowieści dwornych przypada na XII wiek.

Od XIV wieku ideologia rycerska traktowana jest z przymrużeniem oka.

1313 r. – wynalezienie prochu; przekształcenie technik walki; dewaluacja znaczenia rycerstwa i konnicy; wzrost znaczenia piechoty i łucznictwa.

    Najgorszy dla rycerza był zarzut tchórzostwa

    W opowieściach rycerskich opis bitew obejmuje tylko walkę możnych

Smok jako reprezentant całkiem realnych dzikich zwierząt zagrażających wówczas człowiekowi. Jednak najczęściej był to wytwór całkowicie skonstruowany.

Smok kumulował w sobie wszelkie zło, żeby rycerz w braku innych wrogów miał z kim walczyć.

    Wojowanie i czerpanie zysków z ziem jako podstawa egzystencji rycerza

    Pojedynek jako jedna z form wymierzania sprawiedliwości bez udziału urzędników państwowych.

Margaret Mead:

13 typów kultur, w zależności czy dominuje w nich współdziałanie czy współzawodnictwo:

Kulturę rycerską możemy zakwalifikować jako tę, która jest oparta na współzawodnictwie (inne to: współpracujące i indywidualistyczne)

We współzawodnictwie kładzie się główny nacisk na cel, a nie na współzawodniczących. 

Ethos grupy – indywidualistyczny – dążenie do osiągnięcia własnego celu bez zwracania uwagi na innych; nie jest w tym  zawarta żadna desperacja, żadna myśl o jakiejkolwiek bezwzględności w stosunku do innych.

              Przedkładanie własnych spraw prestiżowych nad interes ogólny; troski o obraz własny nad zwycięstwo czy klęskę poddanych.

Podejście funkcjonalistyczne:  normy zaakceptowane w danym społeczeństwie służą zawsze jakimś rozsądnym potrzebom.  ( …elementarna potrzeba przetrwania…)