Encyklopedia Łodzi 1.pdf

ISSN 1731-092X

I L U S T R O W A N A

H I S T O R I I Ł O D Z I

. • 1423 – 2008

O K R E S P R A D Z I E J Ó W

I R E D N I O W I E C Z A

zeszyt

nr 1

LSTOPAD

I LUSTROWANA

ENCYKLOPEDIA

HISTORII ŁODZI

2008

LSTOPAD

2008

I LUSTROWANA

ENCYKLOPEDIA

HISTORII ŁODZI

LSTOPAD

2008

ZBIERZ KOLEKCJ !

I LUSTROWANA

ENCYKLOPEDIA

HISTORII ŁODZI

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

. t 1423 – 2008

zeszyt

nr 3

zeszyt

nr 4

ZBIERZ KOLEKCJ !

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

zeszyt

nr 2

III

ZBIERZ KOLEKCJ !

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

NR I / 1 LUSTROWANA ENCYKLOPEDA HSTORI ŁODZI

ZBIERZ KOLEKCJ !

CO MIESI C

NOWY ZESZYT!

III

III I

D A

O Z U X U

NR I / 1 LUSTROWANA ENCYKLOPEDA HSTORI ŁODZI

NR I / 1

LUSTROWANA

ENCYKLOPEDA

HSTORI

E N C Y K L O P E D I A

O K R E S P R A D Z I E J Ó W

III I

D A

O Z U X U

III I

D A

O Z U X U

zeszyt

III I

D A

O Z U X U

zeszyt

III

ŁODZI

spis treści

• DO CZYTELNIKÓW •

Łódź nie jest kojarzona z odległą tradycją historyczną,

nie posiada zabytków z zamierzchłych wieków, ale ma

długą historię, która w ostatnich latach odkrywana

jest na nowo i wzbudza zainteresowanie mieszkań-

ców naszego miasta. W roku 2008 obchodziliśmy

585. rocznicę uzyskania praw miejskich i z tej właśnie

okazji zrodził się w redakcji misięcznika „Piotrkowska

104” pomysł opracowania w formie zeszytów histo-

rycznych dziejów Łodzi od jej zarania we wczesnym

średniowieczu aż po współczesność. I chociaż wielu

autorów podaje, że przez kilka wieków nic się w Ło-

dzi nie działo, że milczą o niej źródła historyczne, to

jednak nagromadziło się sporo rozproszonych mate-

riałów wartych zaprezentowania w przystępny sposób

z uwzględnieniem materiałów źródłowych oraz wyko-

rzystaniem dostępnej ikonograﬁ i.

Łódź poszukuje swojej tożsamości i tradycji histo-

rycznej, która budzi w ostatnich latach coraz większe

zainteresowanie. Można nawet zaryzykować stwier-

dzenie, że nasze miasto niejako „odzyskuje” swoją

historią – tę sprzed wielu wieków, a także z okresu

ostatnich stuleci. kiedy to z rolniczej mieściny prze-

kształciła się w przemysłową metropolię. Przewodni-

kiem po dziejach naszego miasta, które często poda-

wane są dość hermetycznym językiem, ma być właśnie

Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi edytowana

w formie comiesięcznych zeszytów edukacyjnych

pod szyldem miesięcznika UMŁ „Piotrkowska 104”.

W pierwszym numerze przedstawiamy ogólne wia-

domości o mieście ważne z pozycji jego historii oraz

pradzieje i okres średniowieczny terenów Łodzi.

Zapraszamy do lektury i kolekcjonowania całej

serii – specjalne zszywki pozwalają wpiąć poszczegól-

ne części do segregatora, a naklejka posłuży za jego

okładkę. Mamy nadzieję, że nasze wydawnictwo przy-

bliży w interesujący i przystępny sposób łódzkie dzie-

je Czytelnikom „Piotrkowskiej 104”, a także uczniom

łódzkich szkół, do których traﬁ część nakładu.

Arkadiusz Grzegorczyk

Redaktor naczelny

• Łódź – informacje ogólne

• Warunki naturalne

• Pradzieje obszaru Łodzi

• Geneza nazwy Łódź

• Łódź w dobie średniowiecza

• Szlaki i miasta wokół Łodzi

• Pierwsza wzmianka o Łodzi

• Dokumenty lokacyjne miasta

• Życie rolniczego miasta

• Legenda Janusza

Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi

Suplement historyczny

miesięcznika „Piotrkowska 104”

ISSN 1731-092X

Wy d a w c a : Urząd Miasta Łodzi

Biuro Analiz Medialnych i Wydawnictw

90-926 Łódź, ul. Piotrkowska 104

Koncepcja, redakcja, opracowanie

Arkadiusz Grzegorczyk

Projekt graﬁ czny i skład

Paweł Kawiński

Zdjęcia: Archiwum UMŁ, Paweł Kawiński,

Hanna Zubrzycka-Kolińska

NR I / 1

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

PERIODYZACJA DZIEJÓW ŁODZI

• wieś monrasza – założona ok. XII-XIII wieku n.e.

• wieś biskupia – ok. XIV wieku (pierwszy zapis – 1332 r.)

• miasto feudalne – pocz. XV wieku (lokacja – 1414 i 1423 r.)

• 1423 – 1806 – we władaniu biskupów włocławskich

• 1793 – 1806 – pod zaborem pruskim

(po sekularyzacji dóbr kościelnych

od 1806 r. miasto rządowe)

• 1807 – 1815 – w granicach Księstwa Warszawskiego

• od 1815 roku – wchdzi w skład Królestwa Polskiego

• 1830 – 1863 – pod administracją polsko-rosyjską

• 1863 – 1914 – w adminstracji rosyjskiej

• 1914 – 1918 – głównie pod okupacją niemiecką

• 1918 – 1939 – drugie co do wielkości miasto II RP

• 1939 – 1945 – pod okupacją niemiecką

ŹRÓDŁA BIBLIOGRAFICZNE

Pierwszą pozycją jest wydana w styczniu 1853

roku książka Oscara Flatta „Opis miasta Łodzi

pod względem historycznym, statystycznym

i przemysłowym”. Stanowi do dziś nieocenione

źródło fundamentalnych wiadomości o wcze-

snych okresach istnienia miasta. Następne zna-

czące w historii naszego miasta pozycje to: Jana

Karola Kochanowskiego rozprawa z roku 1907,

pt. „Szkice i drobiazgi”, opublikowana w „Biblio-

tece Warszawskiej” oraz ks. Stanisława Muzne-

rowskiego: „Przyczynki do monograﬁ i Łodzi”,

z roku 1922, a także Andrzeja Zanda „Narodziny

Łodzi nowoczesnej” i inne prace tegoż autora.

Z nowszych pozycji należy wymienić: „Ulicę

Piotrkowską” Anny Rynkowskiej oraz monogra-

ﬁ ę „Łódź – dzieje miasta” , tom I, pod red. Ry-

szarda Rosina (PWN 1980), która pozostaje

najpełniejszym źródłem wiedzy o naszym mie-

ście. Ponadto korzystaliśmy z licznych artykułów

i publikacji: Witolda Kowalskiego, Franciszka

Lewandowskiego i Wacława Pawlaka niestrudzo-

nych badaczy łódzkich dziejów.

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

NR I / 2

PLAC WOLNOSCI

BĄBLE

Łódź – informacje ogólne

Łódź

pow. 294,4 km 2

51°51’45”

• Najwyższe jego wzniesienia – 282,9 m n.p.m.

koło wsi Dąbrowa, na północo-wschód od Łodzi oraz

288 m n.p.m, w kulminacji Pagórków Tuszyńskich

– stanowią zarazem najwyższe punkty w całym pasie

Nizin Środkowopolskich. Z tej m.in. racji cały ten te-

ren określany był dawniej mianem Wyżyny Łódzkiej.

W odniesieniu do północnego fragmentu ostrogi wy-

żynnej, w obrębie którego leżą północno-wschodnie

dzielnice Łodzi, przyjęła się nazwa Wzniesienia Łódz-

kie. Łódź położona jest zatem na styku dwu regionów

w streﬁ e przejściowej pomiędzy nizinami i równinami

południowej Wielkopolski a wzniesieniami południo-

wego Mazowsza i dalej wyżynami północnej Mało-

polski. Położenie takie nie pozostało bez wpływu na

rozwój procesów osadniczych i gospodarczych na ob-

szarze obecnego miasta.

51°41’15”

19°20’31” 19°37’04”

• LUDNOŚĆ ŁODZI

W 2007/2008 ROKU 753,2 TYS. •

• POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE • Łódź położona

jest w centrum kraju, w odległości zaledwie ok. 30 km

na południe od geometrycznego środka Polski znajdu-

jącego się w pobliżu Piątku.

• Obszar administracyjny współczesnej Łodzi,

o powierzchni 294,4 km 2 , znajduje się pomiędzy

51°41’15” a 51°51’45” szerokości geograﬁ cznej

północnej oraz pomiędzy 19°20’31” i 19°37’04”

długości geograﬁ cznej wschodniej.

• Odległość pomiędzy najdalej na północ wysunię-

tym fragmentem terytorium miasta leżącym na krań-

cu Lasu Łagiewnickiego koło wsi Skotniki a skrajnym

punktem południowym w Rudzie Pabianickiej wyno-

si 19,3 km, rozciągłość równoleżnikowa, wyznaczona

przez skrajne punkty w rejonie Kochanówki na za-

chodzie i w sąsiedztwie z Andrzejowem na wschodzie

– 18,6 km. Obszar administracyjny Łodzi daje się

wpisać w prostokąt o kształcie bardzo zbliżonym do

kwadratu, którego środek geometryczny znajduje się

u zbiegu ulic Narutowicza i Tramwajowej.

• POWIERZCHNIA W TYS. KM 2 •

stan w dniu 31.XII.2007 r.

• Pod względem ﬁ zyczno-geograﬁ cznym region

łódzki stanowi krainę przejściową pomiędzy wyżyna-

mi Polski południowej a nizinami Polski środkowej.

Łódzki półwysep wyżynny jest najdalej na północ wy-

suniętym zwartym obszarem o wysokościach powyżej

200 m n.p.m.

OGÓLNA:

294,4

• Bałuty

78,9

• Górna

71,9

• Polesie

46,0

• Śródmieście

6,8

• Widzew

90,8

NR I / 3

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

Warunki naturalne

Las Łagiewnicki,

największy miejski

obszar leśny

w Europie

(pow. 1200 ha.)

• PUSZCZA ŁÓDZKA • Obszar obecnej Łodzi był

w przeszłości bardzo silnie zalesiony. W pierwszej po-

łowie XVII w., a więc w okresie największej w czasach

przedprzemysłowych prosperity gospodarczej, wskaź-

nik lesistości tego terenu wynosił blisko 70%. Las po-

krywający powierzchnię dzisiejszej Łodzi przyjmował

wszystkie możliwe postacie, od suchego boru po pod-

mokłe łęgi i olesy. Lasy i parki leśne na pierwotnych

siedliskach zajmują powierzchnię 1460 ha, tj. 6,8%

obszaru Łodzi. W dwóch przypadkach – rezerwatu

Polesia Konstantynowskiego oraz Lasu Łagiewnickie-

go – zachowały one w znacznej mierze, przynajmniej

w zakresie drzewostanu, cechy zbliżone do natural-

nych, dawniej tutaj występujących zbiorowisk leśnych.

Z map pruskich z przełomu XVIII i XIX w. wy-

nika, że las był dominującym elementem pokrycia

terenu Łodzi. Największy stopień zalesienia, rzę-

du 85-90%, występował w północno-wschodniej

i wschodniej części obszaru, najmniejszy zaś, w grani-

cach 55 – 60%, w części południowo-zachodniej.

W zależności od warunków kształtowały się od-

powiednie rodzaje zbiorowisk leśnych. Na obszarze

Łodzi występowała ich zmienność różnorodność – od

borów poprzez grądy do łęgów i olesów – w miarę

przechodzenia od wyżej położonych, suchszych miejsc

do siedlisk niższych, bardziej wilgotnych i wręcz pod-

mokłych.

Dominującą formacją leśną na obszarze Łodzi

był przypuszczalnie bór mieszany, podobny do tego,

jaki zachował się w kompleksie łagiewnickim, choć

bardziej urozmaicony. W streﬁ e Wzniesień Łódzkich

bór mieszany charakteryzował się bardzo zróżnico-

wanym drzewostanem, zarówno liściastym, jak i igla-

stym. Jeśli chodzi o roślinność niedrzewiastą, łąkową

i bagienną, to występowała ona na obszarze Łodzi na

bardzo niewielkich przestrzeniach. Wydaje się przy

tym, że większość łąk uwidocznionych na dawnych

mapach i planach była pochodzenia antropicznego,

tzn. że została wydarta dawnym podmokłym lasom.

Stosunkowo najwięcej łąk wykazywały nizinne po-

łudniowo-zachodnie części obszaru, w dolinie Neru

oraz w ujściowych odcinkach dolin Jasieni, Olechówki

i Karolewki. Z bogatą szatą leśną wiązało się niewąt-

pliwie bogactwo fauny. Stare nazwy miejscowe lasów

i osiedli – Niedźwiedź, Turowiec, Żubardź – zdają

się wskazywać, że nie brakowało tu niegdyś i najgrub-

szej zwierzyny. Powszechne były z pewnością jelenie,

sarny i dziki oraz lisy, zające i wszelki drobiazg leśny,

skoro spotyka się je do dzisiaj w okolicznych lasach.

W związku z tym były tu też zapewne zwierzęta

drapieżne – wilki, rysie i in. Pospolite musiały być

także zwierzęta futerkowe: kuny, łasice, tchórze itp.

Z XVII w. pochodzą informacje o pieńkach pszczel-

nych w lasach, jak również o tym, że w stawach bisku-

pich „pstrągi bywały”. Biorąc pod uwagę fakt, że były

to stawy przepływowe, powstałe w wyniku spiętrze-

nia wody groblami młyńskimi, należy przypuszczać,

że pstrągi były naturalnym składnikiem fauny miej-

scowych rzeczek. Daje to świadectwo o ich czystości

i znacznym spadku.

W odróżnieniu od ﬂ ory, fauna leśna uległa przy-

puszczalnie szybszemu wytrzebieniu. Ze sprawozdań

władz miejskich z 1822 r. wynika, że na ówczesnym

obszarze miasta „polowanie chociaż w borach i zaro-

ślach, przecież nie jest bardzo znaczne”. Z opisu lasów

miejskich z 1861 r. dowiadujemy się natomiast, że

„W lasach tutejszych gruba zwierzyna, to jest dziki

i sarny, nie znajdują się, są tylko w polach lub w lesie

zające i kuropatwy, zwierząt zaś i ptaków drapieżnych,

oprócz w porze zimowej rzadko widzianych wilków,

lisów tudzież jastrzębi wcale tu nie masz” . Nie było

już również leśnych barci z pszczołami, ani wód za-

sobnych w ryby. W pozostałych lasach dzisiejszego

obszaru Łodzi, a zwłaszcza w dwu największych ich

kompleksach, tj. łagiewnickim oraz wiskicko-andre-

spolskim, sytuacja przedstawiała się zapewne nieco

lepiej. Stąd przypuszczalnie wspomniane wyżej wilki

i lisy podchodziły jeszcze w drugiej połowie XIX w.

pod duże już wówczas miasto. Były to jednak ostatnie

mateczniki względnie naturalnej przyrody na teryto-

rium dzisiejszej Wielkiej Łodzi.

Park na Zdrowiu

Unikatowy, ścisły rezerwat Polesie Konstantynowskie

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

NR I / 4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: