Kultura.doc

Barbara Szacka – Wstęp do socjologii

Rozdział III – Kultura

l. Kultura jako wyróżnik człowieka

§         Człowiek jest twórcą i uczestnikiem kultury

§         Kultura, której tworzenie umożliwia człowiekowi jego rozwinięty mózg , odróżnia go od zwierzęcia

§         Kultura oznacza wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywanie innym ludziom a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej

§         Prokultura – rezultat uczenia się oraz pozagenetyczny przekaz informacji

Charakterystyka kultury jako atrybutu człowieka

§         Kultura obejmuje całość życia człowieka:

- nie ma takich zachowań, czynności których nie regulowałaby kultura, np. jedzenie

- Co się je? Nie jemy wsyztkiego co nadaje się do spożycia, np. Francuzi jedzą żabie udka, Chińczyk uważa za jadalne mięso z psa, Żyd nie je wieprzowiny, zaś Hindus – wołowiny

- Jak się je? Różne sposoby przyrządzania posiłków, różna technika spożywania ( sztućce, pałeczki, palce)

- Biesiadnicy – kolejność podawania potraw, ustawienie biesiadników przy stole, zwyczaje: chleb z solą na powitanie, czarna polewka

§         Pojęcie tak rozumianej kultury nie ma charakteru wartościującego:

- kultura – nie tylko to co dobre i piękne ale wszystko to, co dziełem człowieka

- żaden człowiek nie jest bez kultury, co najwyżej jego kultura może nam się nie podobać

§         Kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym

- powstaje w wyniku kontaktów między osobnikami przekazującymi sobie różne informacje

- nie jest częścią kultury schowany i następnie wyrzucony rękopis

- zobiektyzowany system – coś zewnętrznego w stosunku do ludzi którzy go stworzyli

- proces tworzenia kultury – uwagę kieruje się na to jak ludzie w toku swego istnienia wynajdują nowe sposoby myślenia i działania w stosunkach wzajemnych i w stosunku do przyrody

§         Kultura narasta i przekształca się w czasie

- jest przekazywana z pokolenia na pokolenie

Treść kultury

§         Rozumienie kultury oznacza się jako zakwestionowanie przynależności do niej przedmiotów materialnych

§         Nie uczymy się butów, ale uczy się jak się je robi

§         Przedmioty – cennym źródłem informacji

§         Treść kultury – wzory sposobów odczuwania, reagowania i myślenia, wartości i wyrastające z nich normy a także sankcje skłaniające do ich przestrzegania

§         Wzory: idealne i realne:

§         Idealne: jak postępować w określonych sytuacjach ( smutek na pogrzebie, radość na weselu)

§         Realne: widoczne regularności zachowań ludzi, nie określają jak się zachowywać ale ujawniają jak się ludzie zachowują

§         Wzory mogą być jawne lub ukryte

§         Wzór jawny: to taki z którego istnienia członkowie danej grupy zadają sobie sprawę (ubieranie choinki na święta)

§         Wzór ukryty: to taki który realizujemy nie mając pojęcia, że zachowujemy się zgodnie z nim.

§         Wartości to dowolny przedmiot materialny lub idealny w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus. ( mieszkanie, zdrowie, samochód, miłość)

§         Wartości tworzą hierarchię

§         Wartości : uznawane , odczuwane, realizowane

§         Wartości uzna­wane to takie, o których człowiek wie, że powinny być dla niego atrak­cyjne i że powinien je cenić. W przypadku wartości uznawanych czło­wiek, akceptując je i dążąc do ich realizacji, może odczuwać pewien przy­mus zewnętrzny.

§         Wartości odczuwane to takie, które zostały głęboko wchłonięte i stały się częścią wewnętrznego świata człowieka, a dążenie do ich osiągnięcia odczuwane jest przez niego jako własna, nagląca potrzeba. Są to wartości zinternalizowane.

§         Wartościami realizowanymi mogą być zarówno wartości odczuwane, jak i uznawane Jednakże nie wszystkie wartości, których odczuwanie i uznawanie ludzie deklarują, są przez nich realizowane w praktyce życia codziennego. Niejedno przewidywanie zachowań ludzi oparte na zade­klarowanych przez nich podczas badań wartościach zawiodło całkowicie.

§         Częściej robimy coś ze względu na to, że tak wypada, czy też ze względu na to, że uważamy to za nasz obowiązek, niż dlatego, że mamy taką ochotę. Niekiedy zresztą robimy coś nawet wbrew ochocie. Oznacza to, że zrezygnowaliśmy z realizacji wartości od­czuwanej na rzecz realizacji wartości uznawanej.

§         Konieczność takich wyborów pojawia się nader często. Mówimy wów­czas, że mamy do czynienia z konfliktem wartości.

§         Norma to w potocznym mniemaniu jakaś reguła, jakiś prze­pis. Normy są to prawidła i reguły, wedle których grupa żyje. Normy wyrastają z wartości. Wiążą się z poczuciem powin­ności. Wiele norm przyswajają sobie ludzie spontanicznie w procesie wza­jemnego obcowania. Normy określają moralność, obyczaje, zwyczaje.

§         Sankcje. Sankcje to zarówno kary, jak i nagrody. Każda zbiorowość ma własny system kar i nagród, za pomocą których zachęca do pewnych zachowań uważanych za pożądane i zniechęca do innych, niepożąda­nych.

§         Kary i nagrody mogą mieć charakter formalny i nieformalny. Sank­cje formalne to takie, które są określane przez przepisy oraz kodeksy karne i których stosowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat ad­ministracyjny. To kara więzienia i nadawany za zasługi order. Sankcje nieformalne to w przypadku kary wyśmianie czy ostracyzm towarzyski, w przypadku zaś nagrody - pochwała bądź oznaki szacunku.

2. Wielość kultur i relatywizm kulturowy Wielość kultur i kryteria ich wyodrębniania

§        Poszczególne zbioro­wości ludzkie żyją na odmiennie ukształtowanych terenach, na ziemiach o rozmaitej glebie i w rozmaitych warunkach klimatycznych. Każda z tych zbiorowości zmuszona jest starać się o przetrwanie i rozwiązywać pod­stawowe problemy bytu człowieka, w tym jego bytu społecznego, w spo­sób dostosowany do warunków, w jakich przyszło jej żyć.

§        Kultury zbiorowości terytorialnych: izolowane plemiona

§        Kultury różnych zbiorowości zamieszkujących jednolite terytoria pod względem cech środowiska , np. górale karpaccy.

§        Kultury narodowe.

§         Kultury społeczeństw pierwotnych, rolniczych, przemysłowych.

§         Kultury średniowiecza, epoki renesansu, oświecenia.

§         Subkultura ( podkultura) pewien zespół regularności kulturowych występujących w dowolnej zbiorowości. (subkultura młodzieżowa, więzienną czy kibiców piłkarskich)

§         Kultura większości danego społeczeństwa jest określana mianem kultury dominującej.

Relatywizm Kulturowy

§         Inność kulturowa często postrzegana jest negatywnie.

§         Relatywizm kulturowy i jego odmiany:

§         Relatywizm kulturowy jako zasada metodologiczna: oznacza wymóg aby badacz opisując jakąś kulturę stosował perspektywę uczestnika danej kultury.

§         Relatywizm kulturowy jako element światopoglądu: polega za przekonaniu że wszystkie kultury są równe. Nie można ich mierzyć jedną miarą. ( tolerancja wobec wszelkich praktyk rozmaitych kultur)

§         Relatywizm Kulturowy jako relatywizm wartości : jest to pogląd, że nie ma wartości uniwersalnych, wszystkie są produktem określonych kultur.

Dziedziny kultury i kultura symboliczna

§         Podział na kulturę bytu, społeczną oraz kulturę symboliczną

§         Kultura bytu – częśc która odnosi się do relacji z naturą, produkcji, dystrybucji i konsumpcji dóbr oraz usług a także czynności ochronnych i obronnych

§         Kultura społeczna – treści kulturowe odnoszące się do stosunków między ludźmi.

§         Kultura symboliczna – to ta część kultury, która bliska jest temu co potocznie postrzegane jest jako kultura „po prostu” bez żadnego przymiotnika.

Kultura symboliczna

§         Kultura symboliczna obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokajaniem potrzeb ludzkich wykraczających poza podstawowe potrzeby człowieka, których zaspokajanie jest niezbędne dla przeżycia

§         Dziedzina kultury symbolicznej to dziedzina symboli. Symbole – niektóre znaki odznaczające się pewnymi szczególnymi cechami.

§         Najpowszechniejszym systemem znaków jest język

§         Dziedzina kultury symbolicznej to świat nauki, zabawy, religii.

Kultura jako przedmiot zainteresowania socjologii

§         Głównym przedmiotem zainteresowań socjologii jest kultura symboliczna

§         Systemy wartości i ich zróżnicowanie społeczne

§         Wyróżnić można dwie odmienne perspektywy: zróżnicowanie społeczne i perspektywa spójności grupy

§         Kultura w ujęciu socjologicznym bywa traktowana jako system komunikowania.

§         3 układy w których przekaz treści kultury symbolicznej odbywa się w odmienny sposób:

§         1. układ bezpośrednich i osobistych stosunków społecznych ( tworzenie kultury jest procesem spontanicznym)

§         2. układ ma do czynienia z przekazem bezpośrednim ale sprofesjonalizowanym, występuje wyraźny podział na twórców i odbiorców.

§         3. układ – mamy tutaj do czynienia z pośrednim kontaktem między twórcą a odbiorcą a przekaz treści kulturowych odbywa się przy użyciu takich środków jak druk radio telewizja.