BIOLOGIA
Bios-życie, Logos-nauka >> Biologia
Biologia - nauka o życiu i funkcjonowaniu organizmów żywych.
Karol Lineus - zaliczył jako pierwszy człowieka do zwierząt 1835r.
Jean Baptiste de Monet Lamarck - wprowadził pojęcie Biologii jako pierwszy.
VITA - dynamiczny stan organizmów przejawiający się ich zdolnością do:
- tworzenia i odtwarzania określonych struktur
- wzrost i rozwój-filogeneza (rozwój rodowy)
Od momentu pojawienia się organizmów na ziemi do czasów obecnych.
Filogeneza - rozwój populacji, np. kształtowanie się ssaków z gadów człekokształtnych
-rozwój osobniczy-ontogeneza (życie wewnątrzmaciczne i życie zewnątrzmaciczne)
ONTOGENEZA - rozwój osobniczy od momentu zapłodnienia do śmierci.
(zapłodnienie, zygota, okres embrionalny, płód)
--Od narodzin do końca 1 miesiąca życia, --okres niemowlęcy od 2 miesiąca do 1 roku
--Okres poniemowlęcy, --dziecięcy (przedszkolny) --późno dziecięcy (szkolny)
--dojrzewania (menarche-miesiączka) (polucja-wytrysk)
--okres młodzieńczy –okres pełnej dorosłości i stabilizacji życiowej.
--okres starzenia się (od 60 roku życia)
-okres starości (późna starość)
--śmierć (montis, letalizm)
PRZEJAWEM ŻYCIA SĄ CZYNNOŚCI ŻYCIOWE:
-respiracja- oddychanie.
-odżywianie- pobieranie pokarmu.
-wydalanie- najważniejszy organ wydalniczy i filtracyjny-nerki.
-wydalanie moczu ostatecznego-mikcja.
-pobudliwość - zdolność do odbierania bodźców wiąże się z funkcjonalnym układem
Nerwowym, hormonalnym.
-adaptacja do zmieniających się warunków środowisk życiowych.
-ciągły ruch.
-rozmnażanie-dotyczy całej populacji.
Organizmy żywe stanowią układy otwarte co oznacza że wymieniają materie i energie z otoczeniem przeprowadzając podstawowe procesy życiowe.
Życie powstało w procesie biogenezy a w dalszych ciągach ewolucji powstała wspólnota organizmów żywych z licznymi gatunkami o rozmaitych formach.
CECHY SPECYFICZNE DLA ORGANIZMÓW ŻYWYCH:
-podobny schemat budowy komórkowej.
-własny metabolizm (anabolizm, katabolizm)
-zdolność do samo powielania się i dziedziczenia cech (jest to możliwe dzięki kwasowi DNA-deoksyrybonukleinowy)
-utrzymanie homeostazy (równowagi biologicznej)
-ewolucja-(działa na wszystkie organizmy)
-oddziaływania międzypopulacyjne i międzyosobnicze(pozytywne, neutralne, negatywne)
-wielopoziomowa struktura w której można wyróżnić następujące poziomy (poziom makrocząsteczek i ich kompleksów) (poziom organelli komórkowych czyli jądra komórkowego, mitochondriów, lizosomów)
(poziom komórkowy) (poziom tkanek) (poziomów organów-narządów) (poziom układów) (poziom całych organów wielokórkowych)
-występowanie wybranych zw. Organicznych (sacharydy, białka, tłuszcze czyli lipidy)
-występowanie zw. nieorganicznych.
W FUNKCJONOWANIU ŻYWEJ MATERII MOŻNA WYRÓŻNIĆ 3 PODSTAWOWE POZIOMY KTÓRE TWORZĄ UKŁAD HIERARCHICZNY:
-poziom komórkowy (organelle komórkowe +całe komórki)
-poziom organizmalny(tkanki, organy, układy i całe organizmy wielokomórkowe)
-poziom ponadorganizmalny (populacje, biocenozy, biotopy w biosferze-sfera życia)
WIRUSY
WIRUSY (nm=1 10-9) - są mniejsze od bakterii (um 1 10-6) – nie są komórkami tylko tworami stojącymi na pograniczu materii ożywionej i nieożywionej a ich dualizmu sprowadza się do faktu że poza organizmem swojego żywiciela nie wykazują żadnych cech życia a ich aktywność życiowa rozpoczyna się w momencie wniknięcia do organizmu gospodarza w którym żyją pasożytniczo jego kosztem.
Większość wirusów pozostaje w organizmie swojego gospodarza przez całe życie, dlatego używamy dziś pojęcia: żyjący z wirusem HIV, żółtaczką typu C,
VARICELLA - ospa, półpasiec, wirusy z racji swojego pasożytnictwa charakteryzują się uproszczoną budową tzw. Wnętrze stanowi jeden z kwasów nukleinowych- DNA lub RNA.
Jeżeli DNA- to grupa wirusów nazywa się DENOWIRA.
Jeżeli RNA- to grupa nazywa się RETROWIRA.
Na zewnątrz wirusa występuje otoczka białkowa zwana KAPSYDEN (elementy tłuszczowe lub cukrowe mogą występować)
Współczesna medycyna dysponuje tylko lekami wirusosomatycznymi które po wprowadzeniu do organizmu hamują namnażanie wirusów wnikając w cykl życiowy natomiast nie działają wirusobójczo.
Wirusy w zależności od gospodarza dzielą się na 3 grupy:
- wirusy roślinne-mozaika tytoniowa wirus sługowatości pomidorów.
-wirusy zwierzęce-wścieklizna (RADIES)wirus nosówki.
-wirusy ludzkie- grupa, przeziębienia, ospa wietrzna, AIDS- WZW (A, B, C, D) odra, różyczka, świnka.
Zdecydowana większość wirusów podlega mutacji czyli zmianie swojej struktury co utrudnia stworzenie swoistego antidotum.
HIV- human immunodeficiency virus.
Ludzki wirus upośledzenia odporności.
Zakażenie HIV- nie zarażenie !!
U pierwszych pacjentów pojawiły się nietypowe jednostki chorobowe (nietypowe zapalenie płuc)
AIDS- acquired immune deficiency syndrome. Zespół nabytego upośledzenia odporności.
ODKRYWCAMI HIV jest 2 naukowców którzy odkryli wirusa niezależnie od siebie. 1983r.
(LUCK MONTAGNIER)> nazwa LAV !!
1984r. wirus odkryty przez ROBERTA GALLO. HTLV3.
1986r. wprowadzenie nazwy HIV.
W 1985r. prof. Zofia Kuratoska jako pierwsza uswiadomiła społeczeństwu tolerancję i akceptacje wobec osób żyjących z HIV, zakładała z Markiem Kotańskim domy dla chorych na AIDS.
HIV- może zarazić matka dziecko, seks, przez krew.
W 1988r. określono charakter pandemiczny.
W Polsce 10 tys.- z HIV.
Od 25-30 tys. (możliwe)
40 mln chorych na świecie.
WIRUS HIV należy do rodziny wirusów powolnych i od momentu wniknięcia do wejścia w stan pełno objawowy może minąć nawet do 10-15 lat ponadto atakuje układ odpornościowy który broni nas przed różnymi patogenami.
WIRUS po dostaniu się do organizmu człowieka próbuje napotkać na tzw. Komórki permisywne (zezwalające na wniknięcie) głównie limfocyty CO4.
BUDOWA WIRUSA HIV
Średnica wirusa HIV (100 nm)
Wnętrze zwane genomem składa się z podwójnej nici kwasu RNA gdyż wirus zaliczany jest do retrowirusów oprócz tego w genomie występują geny regulacyjne i strukturalne decydujące o cyklu życiowym wirusa i 3 istotne enzymy: odwrotna transkryptaza, zwana REWERTAZĄ. Integraza, proteza.
Na zewnątrz występuje otoczka glikolipidoproteinowa a najważniejszym białkiem otoczki jest białko Gp 160, czyli glikoproteina które odgrywa decydujący rolę w rozkładaniu HIV z otoczki.
CYKL ŻYCIOWY WIRUSA:
Etapy cyklu życiowego HIV:
-wniknięcie do organizmu człowieka (napotkanie komórki permisywnej, przyłączenie się wirusa do tej komórki-niezbędnym warunkiem jest relacja pomiędzy receptorem a koreceptorem)
-połączenie wirusa z błoną komórkową i rozbieranie HIV z otoczki przy udziale Gp 160.
- przechodzenie wirusa do wnętrza komórki gospodarza.
-odwrotna transkrypcja (zamiana wirusowego RNA na DNA prowirusowa przy udziale enzymu rewentaży.)
-integracja-wbudowanie DNA prowirusa do komórki gospodarza (enzym integraza)
-proces transkrypcji i translacji czyli produkowania wirusowego RNA i wirusowych białek.
-przycinanie wytworzonych białek wirusowych przy pomocy enzymu proteazy.
-pączkowanie wirusa czyli jego wzrastanie.
-powstanie postaci ostatecznej zwanej wirionem.
PŁYNY USTROJOWE O WYSOKIM MIANIE WIRUSA HIV:
Krew, także menstruacyjna, limfa, sperma, płyn przedejakulacyjny, plemniki, śluzy pochwowomaciczne, płyn mózgowo-rdzeniowy,mleko kobiece oraz wszelkie wydzieliny ciała z krwią, krwiomocz, ropomocz.
PŁYNY O NISKIM MIANIE WIRUSA HIV:
Ślina, śluz z jamy nosowej, fizjologiczny mocz tzw. Jałowy, pot, łzy, woskowina uszna, masy kałowe.
3 DROGI ZAKAŻENIA HIV:
- droga ryzykownych kontaktów seksualnych. Kontakt z nieznanym partnerem, kontakt bez zabezpieczenia barierowego, seks zbiorowy, (triolisin-trójkąt) pluralizm seksualny, (układ 4 i więcej)
Najwyższe ryzyko-vaginalny kontakt i analny.
Dyscypliny podstawowe w Biologii i medycynie:
Morfologia (gr. morphe – kształt, budowa zewnętrzna )
Anatomia (gr. anatome – rozcinać, budowa wewnętrzna)
Fizjologia (gr. Physis – czynność komórek, tkanek, narządów i układów)
Patologia – nauka o chorobie
Cytologia – nauka o komórkach
Histologia – nauka o tkankach
Organografia – nauka o narządach
Parazytologia – nauka o pasożytach
Ekologia – Łączność człowieka lub organizmu z ich środowiskiem
Higiena 9gr. Higienos – leczniczy, przynoszący zdrowie), szeroko rozumiane zapobieganie chorobom, np. Salityzacja – częste wietrzenie pomieszczeń.
Embriologia – nauka o życiu płodowym
Mikrobiologia lekarska – wpływ chorobotwórczych patogenów
Onkologia – choroby nowotwórcze ( niekontrolowany proces podziału komórek)
Immunologia – odporność organizmu
Dyscypliny kliniczne medycyny (specjalizacje): Leczenie wybranych jednostek chorobowych :
Neonatologia – Choroby noworodków i niemowląt
Pediatria – Choroby dzieci
Geriatria – Choroby seniorów
Chirurgia : - Miękka – Zabiegi jamy brzusznej i klatki piersiowej
- Twarda( kostna, ortopedia) – Związana z układem kostnym
-Urazowa –Traumatologia (złamania, skręcenia, zwichnięcia)
Neurochirurgia – Urazy czaszki (mózgowo-czaszkowe)
-Plastyczna, oparzeniowa -Naczyniowa – Związana z usuwaniem żylaków
Ginekologia – Choroby układu rozrodczego kobiet
Położnictwo – Opieka nad kobietą w trakcie ciąży, porodu, połogu
Andrologia – Problemy płodności mężczyzn
Seksuologia – Wszelkie aspekty życia seksualnego ludzi
Dermatologia – Choroby skóry
Wenerologia – Choroby weneryczne, nie choroby STI S
Endokrynologia – Choroby układu hormonalnego (tarczyca, przysadka mózgowa)
Okulistyka – wzrok, problemy niedowidzących i niewidomych – tyflopedagogika
Laryngologia – Krtań, gardło, uszy, jama nosowa, w pedagogice odpowiednikiem jest surdopedagogika.
Interna – Choroby wewnętrzne:
Kardiologia – Choroby serca
Angiologia – Choroby żył i tętnic
- Pulmonologia – Choroby płuc
Hepatologia – Choroby wątroby
Enterologia - Choroby jelit
Gastrologia- Choroby żołądka
Proktologia – Choroby odbytu
Nefrologia – Choroby nerek
Urologia – Choroyby moczowodu, pęcherza moczowego, cewki moczowej
Hypertensjologia – Choroby nadciśnieniowe
Diabetologia – Cukrzyca
Hematologia – Choroby krwi, białaczka
Reumatologia – Choroby stawów
Radiologia:
Leczenie różnorodnymi promieniami
Diagnostyka medyczna RTG, EKG
Alergologia – Alergie, astma oskrzelowa
HORMONY
- Hormon wzrostu (somatotropina) -Głównym działaniem hormonu wzrostu, w którym pośredniczą somatomedyny jest
pobudzanie wzrostu masy ciała i wzrost, będące wynikiem pobudzenia chondrogenezy i osteogenezy w chrząstkach
wzrostowych kości. U człowieka nieprawidłowo wysokie wydzielanie hormonu wzrostu prowadzi do
wystąpienia schorzeń. W wypadku, gdy ma ono miejsce przed zakończeniem wzrostu kośćca, prowadzi do gigantyzmu,
który charakteryzuje się nadmiernym wzrostem. U osób dorosłych prowadzi do akromegalii, czyli mineralizacji i
zrośnięcia się kości długich.
- Prolaktyna (hormon peptydowy) – Hormon ten stymuluje rozwój gruczołów mlecznych i tworzenie się mleka. Jej
nadmiar powoduje hiperprolaktynemię, czyli zaburzenia w cyklu
menstruacyjnym (zespół galactorrhoea, amenorrhoea secundaria lub dysmenorrhoea) - wtórny brak miesiączki - nadmierne owłosienie u kobiet - mlekotok - powiększenie gruczołu piersiowego (u obu płci) - niemoc płciowa u mężczyzn - czasami nawet oligospermia lub azoospermia - bóle głowy i zaburzenia widzenia w przypadku gdy podłożem hiperprolaktynemii jest guz przysadki mózgowej.
Niedobór prolaktyny prowadzi do problemów z karmieniem piersią.
- Melatonina - Melatonina działa korzystnie na większość parametrów snu. Niedobór melatoniny w organizmie prowadzi do zaburzeń snu oraz opóźnienia rozwoju płciowego. Natomiast jej nadmiar powoduje senność i znużenie, przedwczesny rozwój płciowy.
- Tymozyna- Ma działanie przeciwnowotworowe, pełni istotną rolę w zwalczaniu chorób autoimmunologicznych. Niedobór prowadzi do obniżnia liczby limfocytów we krwi, natomiast nadmiar prowadzi do odwapnienia kości.
-Hormony tarczycy - Tyroksyna - pobudza procesy utleniania w tkankach, pobudza rozpad tłuszczów do kwasów tłuszczowych i glicerolu, wzmaga wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego i jej zużycie przez komórki. Nadmiar prowadzi do nadczynności tarczycy, której objawami są choroba Gravesa – Basedowa, wytrzeszcz oczu, nadpobudliwość, nerwowość, zwiększona męczliwość mięśni, tachyarytmia. Niedobór obniża podstawowy poziom przemiany materii, i zmniejsza aktywność psychomotoryczną.
K. - Adrenalina - przygotowuje organizm do działania (ataku lub ucieczki) oraz poprawia sprawność umysłu. Jej nadmiar powoduje zaburzenia metabolizmu glukozy. Niedobór prowadzi do choroby kretynizmu u dzieci.
-Noradrenalina- zwęża naczynia obwodowe, natomiast rozszerza naczynia wieńcowe w sercu. Niedobór objawia się chronicznym brakiem energii i patologiczną sennością.
- Progesteron – Ułatwia owulację, cykliczne zmiany w nabłonku jajowodów. Niedobór powoduje nawet zanik miesiączki, natomiast nadmiar objawia się nadmiernym owłosieniem, łojotokiem.
-Estrogen- Odpowiada za dojrzewanie płciowe dziewcząt. Nadmiar może prowadzić do nowotworów jajników, natomiast niedobór jest powszechny u kobiet po menopauzie, ponieważ ich jajniki przestają syntetyzować te hormony. Niedobory występują też u młodych kobiet i są przyczyną licznych chorób metabolicznych.
M. -Androgeny – Określają i regulują męskie funkcje płciowe. Nadmiar powoduje nadmierny trądzik, owłosienie, łojotok. Niedobór powoduje zaburzenia funkcji seksualnych.
- Testosteron- Zwiększa libido, ukierunkowuje popęd płciowy ku płci żeńskiej.
UKŁADY
Układ krążenia.
Układ krwionośny zamknięty i limfatyczny otwarty.
-Układ krwionośny – Serce i pięć typów naczyń krwionośnych (żyły- veny, tętnice – arterie wyprowadzające krew, naczynia kapilarne – włosowate, naczynia zatokowe, naczynia jamiste, w kobiecie łechtaczka, w mężczyźnie penis, dobre krążenie, sztywność).
- Układ limfatyczny – obronny, odpornościowy, chłonny, immunologiczny, zal. Naczynia chłonne różnej wielkości, kapilarne, średnie i duże, węzły chłonne 300-1200 u dorosłego, duże pnie limfatyczne, które łącza się z odpowiednimi żyłami w kątach żylnych. Dodatkowo do układu limfatycznego zalicza się narządy limfatyczne tj. śledziona, migdały podniebienne, grasica.
14. Układ pokarmowy.
Zaczyna się jamą ustną, a kończy defekacją, układ trawienny, trzy grupy trawienia: wątroba, trzustka, ślinianki -3.
15. Układ oddechowy.
Górne i dolne drogi oddechowe. Górne: jama nosowa, gardło dolne, krtań, tchawica, 2 oskrzela, 2 płuca.
16. Układ moczowy.
Wydalniczy. Nerki 1min / 1 (200 ml krwi ), drogi wyprowadza mocz, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa, różnią się w zależności od płci. U K. krótkie 3-5 cm przekrój owalny, służy tylko do wydalania moczu ( mikcja ), u M. 17-20 cm, przekrój podłużny, służy do oddawania moczu i wydalania spermy ( ejakulacja ) poprzedzona erekcją penisa. ( 150-400ml).
17.Układ kostny ( szkieletowy ).
Dorosły – 206 oddzielnych kości, dziecko 356. Wiele kości ulega zrośnięciu, podzielony na część osiowo-czaszkową, kręgosłup, część obręczowa – miednica, kości kończyn górnych i dolnych.
18. Układ mięśniowy.
450 mięśni, biologiczne silniki wykonujące prace mechaniczną ( miologia – nauka o mięśniach, osteologia – kości = układ ruchu.
19. Układ rozrodczy kobiet.
Podzielony na dwie części: narządy zewnętrzne nazywane sromem niewieścim – wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczkę oddziela błona dziewicza ( otwór), hymen.
Narządy wewnętrzne: pochwa, wagina, macica, jajowody, dwa jajniki.
20. Układ płciowy mężczyzn.
Narządy zewnętrzne – członek zewnętrzny – penis (phallus – prącie).
W budowie wewnętrznej penisa wyróżniamy nast. Części:
Korzeń z podstawą, trzon, żołądź okrywana napletkiem, wędzidełko, wewnątrz- ciała gąbczaste, moszna (worek mosznowy) – ochrania jądra, jądro lewe jest większe i niżej położone. Narządy wewnętrzne: jądra, najądrze, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, ciała jamiste copwera – gr. Opuszkowo- cewkowe, gr. Krokowy, mięsień łonowo- guziczny, przewody wytryskowe, odbyt.
1.Zarys budowy morfologicznej człowieka.
...
pedagog107