1
1. Korzenie psychologii
Nauka o duszy Platona i Arystotelesa
Platon
Dusza- 2 funkcje: biologiczna i poznawcza
Biologiczna – dusza to czynnik życia, bez duszy ciało jest martwe, dusza niezbędna dla ruchu. Istota duszy – to co samo wprowadza się w ruch. Dusza jest realna lecz niematerialna
Poznawcza- dusza poznaje właściwości wspólne zmysłów, podobieństwa, tożsamość. Dusza poznaje za pomocą ciała: bezpośrednio lub pośrednio. W poznaniu istotne jest poznanie idei, nie rzeczy. Idee są znane, chociaż ciało nie styka się z nimi.
Dusza zaspokaja potrzebę nieśmiertelności.
Części duszy: rozumna, zmysłowa, impulsywna
Tezy Platona – dualizm duszy i ciała:
1. Dusza jest nieśmiertelna
2. Dusza jest oddzielna, jednak zespala się z ciałem w człowieku. Zespolenie nie jest dla duszy niezbędne.
3. Dusza jest doskonalsza od ciała (dusza jest rozumna, poznająca idee, jest źródłem prawdy.
Arystoteles
Szersze ujęcie duszy.
Świat składa się z formy i materii.
Forma – pojęcie organizacji. Formą jest dusza, jest energią organicznego ciała. Zarówno dusza jak i ciało są organiczne, czyli stanowią substancję – hylemorfizm (dusza i ciało muszą współistnieć razem, nie osobno. Dusza jest czynnikiem życia organicznego.
Dusza jest zasadą życia
Trzy formy/funkcje duszy:
1. Roślinna (najniższa) - powoduje odżywianie i wzrost
2. Zwierzęca (wyższy szczebel) – zdolna do spostrzegania, posiada uczucia i popędy, dąży do przyjemności i unika przykrości
3. Myśląca, rozumna, przynależna człowiekowi, dąży do poznania bytu i dobra. Dusza kieruje wolą człowieka i dlatego staje się wolna. Dusza myśląca zawiera duszę roślinną i zwierzęcą.
Rozum: praktyczny (kieruje się wolą) i teoretyczny (poznaje)
Rozum: bierny i czynny
Bierny – receptywność poznania, tworzy pojęcia z wyobrażeń zmysłowych, pełni funkcję poznawczą
Czynny – związany z samorzutnością duszy, wprawia w ruch czyny. Rozum bierny jest pierwszą przyczyną samorzutnych poczynań. Nie dzieli losu duszy i ciała, jest niezniszczalny, ma naturą boską, dowartościowuje ciało pierwiastkiem boskim.
Dusza jest mikrokosmosem, Bóg makrokosmosem. Bóg i dusza – formy samoistne.
Trzy poziomy aktywności:
1. Procesy wegetatywne: rośliny
2. Procesy motoryczne: zwierzęta
3. Świadomość: człowiek
Arystoteles tłumaczył przebieg złożonych procesów psychicznych. Zwracał uwgę na aktywność człowieka:
Przyczyny sprawcze - zdarzenia, czynności
Przyczyny reaktywne – zachowanie celowe
Czynniki aktywizujące - tkwią w człowieku aktywizują od wewnątrz
W materialnym ciele jakaś niematerialna substancja steruje człowiekiem od wewnątrz (człowiek żyjący w człowieku i kierujący nim, może żyć samodzielnie – teoria hommulusa)
Arystoteles uznawał spoleczną naturę czlowieka
Metafora maszyny
metafora maszyny - Najstarsza i najpopularniejsza metafora organizacyjna. Zapoczątkowała ją teoria naukowego zarządzania przedstawiona przez Taylora (1911). Taylor w swoich pracach chciał w logiczny sposób udowodnić możliwość stworzenia perfekcyjnej maszyny produkcyjnej, będącej konstrukcją złożoną z ludzi i środków wytwórczych. Praca Taylora była szeroko krytykowana przez następne 50 lat, ale jego idee miały głęboki wpływ na organizacje i zarządzanie i na sposób w jaki mówimy o życiu organizacji.
Poglądy filozofów:
J. Lock – przełom XVII/XVIII w. Żył w latach 1632-1704. Jest jednym z głównych przedstawicieli angielskiego empiryzmu (podstawową rolę w poznaniu pełni doświadczenie). W centrum jego filozofii znajduje się teoria poznania. Każdy człowiek wg Locke`a posiada w swoim umyśle określone przedstawienia, nazywa je ideami. Pochodzą one wyłącznie z doświadczenia.
Doświadczenie:
- zewnętrzne – poznawanie świata fizycznego na podstawie nauk przyrodniczych
- wewnętrzne – poznawanie siebie samego
Psychologia – jedyną nauką zajmującą się doświadczeniem bezpośrednio, inne – pośrednio
Analiza świadomości jako podstawa zainteresowań psychologów
Kartezjusz - I połowa XVII w. Autror dzieła Cogito ergo sum (myślę, więc jestem)
Założenia:
- fundamentu wiedzy należy szukać w podmiocie, nie przedmiocie, świadomym ruchu, a nie w materii
- świat myśli jest nam bliższy niż materia
- z myśli wywodzi istnienie jaźń (jeśli jest myśl, to musi być istota)
- dusza to jaźń myśląca, istnieje niezależnie od ciała, przymiotem duszy jest myślenie, czyli świadomość i wszystkie funkcje duszy i ciała
- duszę posiada wyłącznie człowiek
Dualizm duszy i ciała: jeśli dusza traci życie to traci łączność z ciałem
Dusza – substancja myśląca
Ciało – substancja rozciągła (pozbawiona przymiotów duszy)
W człowieku łączą się te dwie substancje. Są od siebie niezależne, nie wpływają na siebie, ale ciało może wpłynąć na zmianę kierunku tego co dzieje się z duszą i odwrotnie.
Brak wpływu czynników materialnych na zjawiska psychiczne
Kartezjusz miał znaczący wpływ na rozwój psychologii naukowej.
J. Stuart Mill – XIX w. – filozofia zdrowego rozsądku. Chciał zrezygnować z jednostronności empiryzmu. Krytykował pojęcie przyczynowości (jej podstawą jest subiektywność. Powszechnie istnieje przekonanie o przypadkowości, ale wynika ono z przyzwyczajenia. Istnieje postęp wiedzy i to co nieznane, może zostać poznane.
- Nie przyjmował żadnego dominującego prawa
- Krytykował pojęcie substancji
- Bronił twierdzenia, że źródłem poznania jest doświadczenie
- Obraz świata wynika z ilości odbieranych wrażeń
- Materia – stała możliwość odbierania wrażeń
- Umysł – stała możliwość przeżyć
- Umysł, jaźń, dusza oznaczają jedynie przeżycia człowieka
- Odrzuca intuicję
3 odmiany empiryzmu:
- genetyczny
- epistemologiczny
- metodologiczny
F. Brentano – psychologia aktów – psychologia powinna zajmować się aktami psychicznymi (skierowaniem świadomości na zjawisko lub przedmiot = akt intencjonalny
- metoda badań – introspekcja – analiza ukierunkowania świadomości na przedmiot
- obserwacja siebie obecnie i w przeszłości
- obserwacja innych i ich doświadczeń
- analiza ekspresji mowy, gestów, zachowań
- obserwacja istot anormalnych
- porównanie zjawisk z punktu widzenia różnych kultur i cywilizacji
- przeciwnik badań eksperymentalnych.
- istotne to co typowe dla wielu ludzi, nie dla jednostki.
- psychologia jest w stanie rozwiązać problemy filozofii
Wpływ rozwoju nauk przyrodniczych na psychologię
- wpływ biologów
- Darwin – „O pochodzeniu gatunków”. Opis jednostki, ale i jej relacji ze środowiskiem. Teoria zmienności środowiska: adaptacja do zmiennego środowiska, organizmy podlegają ewolucji, dziedziczenie cech umożliwiających przetrwanie
- psychologia porównawcza – badania porównawcze psychiki ludzi i zwierząt
- psychologia rozwojowa – badania nad rozwojem psychiki
- psychologia różnic indywidualnych – badania osobników przystosowanych i nieprzystosowanych
- psychologia ekologiczna – badanie nad znaczeniem dziedziczności
- G.T Fechner- zajmował się fizjologią organów zmysłowych.
2 paradygmaty:
1. Przyczyna-skutek – każde zdarzenia skutkiem zdarzenia je poprzedzającego.
2. Struktura-funkcja - każde zdarzenie funkcją danej struktury
Prawo psychologiczne, określające zależność między siłą bodźców działających na organy zmysłowe człowieka a intensywnością wywołanego przez nie wrażenia. Im większy jest przyrost siły bodźca, tym siła wrażenia jest mniejsza.
Psychofizyka: zewnętrzna – opiera się na fizyce, wewnętrzna – anatomia, fizjologia układu nerwowego)
- Pawłow – uczeń Sierzanowa. Zajmował się fizjologią, odruchami i nabywaniem odruchów. Analiza procesów mózgu (pobudzanie i hamowanie, badania nad reaktywnością jednostki. Najbardziej radykalna forma psychologii – fizjologizacja
- Sierzanow – zjawiska psychiczne interpretowane przez system odruchów. Odruch (wrażliwość, ruch). Związany z sygnałami sensoryczno-czuciowymi. Psychika = interpretator docierających sygnałów. Metody Sierzanowa – silnie obiektywne. Połączenie psychologii i filozofii. Odnosił się do układu nerwowego: odruchu, reakcji
Herbert Spencer – wyraźny wpływ Darwina (psychologia – badania relacji jednostka – środowisko)
- rejestrowanie i analizowanie warunków adaptacyjnych organizmów
- badania nawyków i zmian nawyków ze zmianą środowiska
- rejestrowanie i analizowanie zjawisk zachowania
- przystosowanie do środowiska ułatwia świadomość.
- spostrzeganie, wyobrażenia, pamięć, wola są formami przystosowania organizmu do środowiska(dzięki nim utrzymujemy równowagę między sobą a światem zewnętrznym.
- badania porównawczo-rozwojowe (człowiek nie rodzi się z pustą świadomością, ale pewne asocjacje dziedziczy po przodkach.
Spencer – ojcem psychologii ewolucyjnej
- Galton – stworzył program eugeniki (poprawy natury ludzkiej). Badał ludzi genialnych, zapoczątkował i rozwinąl ruch testów w psychologii. Opracował skalę ludzi genialnych i rozkłady poziome inteligencji tzw. Krzywa Galtona. Testy: dźwignia Galtona, gwizdek Galtona, test kolorów = włóczek. Galton odkrył różnicę w liniach papilarnych, opracował metodę korelacji.
- Abraham Maslow – koncepcja/piramida potrzeb
Od dołu: biologiczne
bezpieczeństwa
przynależności i miłości
afilacji
poznawcze
estetyczne
samorealizacji (niewielki procent osób)
Potrzeby dzielimy na 2 grupy: homeostatyczne (potrzeby równowagi: od biologicznych do afilacji, tzw. Zaspokajające = niższego rzędu)
hetero statyczne (od poznawczych do samorealizacji; zaspokajanie niesie za sobą potrzebą dalszego zaspokajania. Wyższego rzędu
Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu uniemożliwia realizację wyższych (hierarchiczny charakter)
„chora psychologia” – zajmowanie się chorymi a nie zdrowymi.
Samoaktualizery – zaspokajają wszystkie potrzeby włącznie z samorealizacją (osoby spełnione, usatysfakcjonowane życiem, nie nawiązują wielu relacji z ludźmi ale o wysokim poziomie. Ważne dla nich są doświadczenia mistyczne.
- Obuchowski – dystans osobisty. Podział potrzeb:
POWSZECHNE INDYWIDUALNE
- fizjologiczne - nawykowe
- orientacyjne poznawcza, - chorobowe
kontakt - odrębności
sensu życia
- seksualne
- dystansu psychicznego
Zaspokajanie potrzeb seksualnych nie jest niezbędne do życia, ale jest warunkiem trwania gatunku)
POTRZEBY FIZJOLOGICZNE:
Potrzeba pokarmowa (może być substytutem innych potrzeb).
Potrzeba tlenu – anoksja - brak tlenu czasowa dezorganizacja osobowości: euforia i bezkrytycyzm
Potrzeba snu – insomia - zaburzenia somatyczne odwracalne (max 70 godz.) – agnozja sensoryczna, powyżej 100 godz. Trudności z koncentracją, drażliwość,
Potrzeba bodźców i informacji: brak – skupienie na przeszłości, lub poszukiwanie różnych form aktywności
POTRZEBY ORIENTACYJNE:
Potrzeba kontaktu emocjonalnego (symbioza z matką – syntonia), potem rodzina, nauczycielka, itd.
Potrzeba sensu życia (od pytań dzieci, skąd się wziąłem itd.)
- faza identyfikacji (przyjmowanie sposobu myślenia grupy
- faza kosmiczna (różne drogi wyboru, chaos)
- faza dojrzała (sensu życia)
- wpływ medycyny, lekarzy
- Hipokrates, Galen (związek temperamentu z osobowością)
- Mesmeryzm (od Mesmera XVIII/XIX w.) – samopoczucie zależne od fluidów przechodzących przez ciało
- Magnetyzm – wpływ prądów przenikających ciało na psychikę. Stosował terapię.
- Zainteresowanie hipnozą – nieodczuwanie bólu. Rozwój psychologii motywacji i poznawczej
- Rozwinięcie teorii monoideizmu – psychika ludzka opanowana jedną ideą
-
Świadomość wymaga szerszego podejścia, jest czymś więcej niż intelekt
(Wpływ innych
nauk: informatyki, lingwistyki, farmakologii, socjologii, ekonomii, matematyki, fizyki)
W. Dilthey – psychologia kulturowo-historyczna. Psychologia nie powinna zajmować się introspekcją. Trzeba zająć się historią, przemianami. W historii najwięcej wiedzy o człowieku i klucz do psychologii. Psychologia powinna być analityczna i opisowa. Nie może być nauką eksperymentalną, ale rozumiejącą.
2. Początki psychologii jako nauki
Strukturalizm
Indywidualna psychologia eksperymentalna. Wundt zakłada laboratorium w Lipsku w r. 1879. Bada odruchy i reakcje.. Indywidualna psychologia eksperymentalna to tzw. introspekcja (obserwacja siebie lub przygotowanie obserwacji siebie przez obserwatora). Psychologia powinna zajmować się procesami świadomości. Treści świadomości mają charakter poglądowy, mamy dostęp do treści przez oglądanie doświadczeń. Na podstawie danych ze świadomości możemy wywnioskować dane z innych dziedzin. To co jest dane bezpośrednio to tzw. atomy psychiczne = atomizm.
Bezpośrednio dane są wrażenia. Wrażenia to atomy psychiczne. Atomy wyodrębnia się przez analizę zjawisk. Psychologia ma badać powiązania pomiędzy wrażeniami, formułowaniem rekonstrukcji procesów psychicznych, poczynając od najmniejszych atomów. (Aktualistyczna koncepcja psychologii). Dusza jest psychicznym dzianiem się.
Psychologia intelektualistyczna – analiza zjawisk intelektu.
Wundt przyjmował zasadę paralelizmu psychofizycznego (procesy psychologiczne i fizjologiczne dzieją się jednocześnie). Dochodzi do łączenia badań empirycznych (przyrodoznawstwo = subiektywizm) z empiryczną psychologią (obiektywizm).
- Zwolennicy Wundta stwierdzili, że należy sprowadzić procesy psychiczne do fizjologicznych
- Wrażenie jest czymś pierwotnym, doświadczamy ich pod wpływem podniet, z nich powstają spostrzeżenia, wyobrażenie i apercepcja(aktywność wewnętrzna, zabarwiona aktami woli, przygotowuję świadomoścć do odbioru podniety, a organizm do konkretnego przeżycia.
- Wundt przez niektórych był uznawany za woluntarystę. (woluntaryzm zakłada, że wola i uwaga pozwalają kojarzyć elementy w określony sposób nie mechaniczny, ale zgodny ze stanem świadomości). Jego szkoła ma charakter antymechanistyczny (kojarzone elementy są czymś więcej niż sumą elementów składowych = przeciwieństwo teorii atomistycznej)
Psychologia historyczno-kulturowa. Dzieje i historia człowieka ma charakter psychologiczny. Historia pokazuje w jaki sposób akt psychologiczny ludzi powoduje scalenie elementów i tworzenie jakościowo nowych produktów (teoria syntezy)
Ektopsychologia - dusza narodów, psychologia ludowa (analiza wytworów ludowych, kultury języka.) Wundt napisał 10 tomów psychologii ludów
Introspekcja jako pierwsza metoda badań psychicznych
Introspekcja, samoobserwacja, kierowanie uwagi ku własnym przeżyciom, badanie ich, analizowanie, obserwacja własnych procesów świadomości w celu poznania ich przebiegu oraz wysnucia naukowych wniosków. Zmodyfikowana w szkole wurzburskiej w eksperymentalną introspekcję wyczerpującą (badanego wprowadza się w określone warunki, badany ma przeżywać pewne zjawiska, opisywać je wyczerpująco i bardzo szczegółowo badającemu. Eksperymentator wybierał problemy mogące wywołać autentyczne myślenie. Badanie w krótkim czasie, aby wrażenia nie zatarły się w pamięci. Myślenie jest bardzo trudne łatwiej sądzić.)
Szkoła wuirzburska – założyciel Oskar Kulpe (uczeń Wundta)
- wątpili , czy należy badać wyższe procesy psychiczne przez psychologię historyczno-kulturową
- myślenie należy badać w aspekcie języka, a nie na podstawie mowy jednostek
- krytyka charakteru oglądowego treści świadomości (brak miejsca na czyste myślenie, wszystko ma znaczenie symboliczne)
- sprowadzenie procesu poznawczego do prostych wrażeń (postęp w nauce, dzięki postępowi w metodologii badań), wyodrębniła się psychologia myślenia
- zmodyfikowano metodę introspekcji (brak wymagań myślenia, tylko opis bodźców)
- myślenie może mieć charakter czysty bez dodatków zmysłowo-wyobrażeniowych, kwestionowanie asocjacjonizmu
Psychologia postaci- Gestalt
Przyjmuje się, że teoria Gestalt zainicjowana została w 1912 roku wraz z publikacją autorstwa Maxa Wertheimera (1880-1943) na temat iluzji wywoływanej przez dwa oddalone od siebie i mrugające na przemian światła. Choć stanowiły one dwa odrębne obiekty postrzegane były jako jeden poruszający się obiekt. Zjawisko to nazwane zostało w pracy Wertheimera efektem phi (ang. phi-phenomenon). Prace bada...
basiuluszek