Środowiskowe i osobowościowe uwarunkowania używania środków odurzających przez dzieci i młodzież.doc

Rozdział I

Środowiskowe i osobowościowe uwarunkowania używania środków odurzających przez dzieci i młodzież

1. Środowiskowe uwarunkowania używania środków odurzających przez dzieci i młodzież

1.1 Wpływ domu rodzinnego na używanie środków odurzających przez dzieci

Dom rodzinny jest miejscem, w którym człowiek poznaje system wartości moralnych i etycznych. Stanowi on, zatem istotny czyn­nik środowiskowy mogący wywierać wpływ na zachowanie dzieci i młodzieży, jeżeli chodzi o wykazywane przez nich przejawy patolog, jaką jest narkomania.

Należy więc zauważyć, że „atmosfera domu rodzinnego i samopo­czucie w rodzinie w okresie dorastania i lat szkolnych mogą świadczyć o przystosowaniu lub nie przystosowaniu do tego środowiska” (Cz. Cekiera, l985,s.123).

Z badań prowadzonych przez psychologów wynika, że powodem złego samopoczucia w rodzinie są często konflikty między rodzicami, brak któregoś z rodziców, jak również brak rodzeństwa. Przyczyną tego, że dzieci i młodzież coraz częściej sięgają po środki odurzające jest także nadmierny krytycyzm rodziców, poczucie osamotnienia, do znanej krzywdy i potrzeba kontaktu.

Współcześnie większość rodziców jest zajęta pracą zawodową, co wiąże się z tym, że coraz mniej uwagi poświęcają swoim dzieciom. Wspólne spędzanie czasu wolnego przez cale rodziny staje się rzadkością. Giną wartości życia rodzinnego. Młody człowiek potrzebuje wsparcia i pomocy w wielu sytuacjach. Być może w wielu przy­padkach szczera rozmowa rodziców z dzieckiem skutecznie przeciw­działałaby zażywaniu narkotyków. Takie sytuacje jednak zdarzają s się nie często.

Nadmierny rygoryzm i wymagania rodziców wobec dzieci spra­wiają, że często szukają one zapomnienia we własnym środowisku, gdzie często mają kontakt ze środkami odurzającymi.

Rodzice zbyt rzadko przestrzegają dzieci przed zagrożeniem dla zdrowia i życia, jakie niesie za sobą doraźne nawet zażywanie narkotyków.

Warto zauważyć, że dziecko wychowywane w rodzinie patologicz­nej jest narażone na kontakt z narkotykami, aniżeli wychowane w domu pełnym ciepła, miłości i wzajemnego zrozumienia, takim, w którym nie ma tematów „tabu”.

Konflikty pomiędzy członkami rodziny, alkoholizm i narkomania rodziców lub jednego z nich stanowią często przyczynę tego, że młodzi ludzie uciekają z rodzinnego domu, tułają się po kraju, są narażeni na kontakty z przygodnie poznanymi ludźmi. W wielu przypadkach są to jednostki patologiczne, które często poka­zują młodym ludziom rzekomo „lepszy świat”. Kreowanie postawy młodego człowieka  w  dużym stopniu zależy zatem od sytuacji, jaka panuje w rodzinnym domu / A. Jaworska, 1982, s.98/

1.1.1.              Struktura rodziny

Charakteryzując współczesną rodzinę należy zwrócić uwagę na następujące elementy:

rodzina jest małą naturalną grupą społeczną, składającą się z małżonków i ich dzieci, przy czym parą stanowiącą o pełności ro­dziny jest para małżeńska( H. Ziemska,1982,s. 457)

    rozbicie małżeństwa na skutek separacji, rozwodu czy też śmierci jednego z rodziców

    powoduje, że rodzina w swojej strukturze staje się niepełna.

Wśród członków rodziny istnieje lub powinny istnieć trwała więź uczuciowa, aby dzieci mogły w niej prawidłowo wzrastać. Stosunki wzajemne powinny mieć serdeczny i przyjazny charakter, jednak w wielu przypadkach tak nie jest, co w znacznej mierze przyczynia się do wejścia dzieci i młodzieży na drogę patologii społecznej.

Zaspokojenie potrzeb psychicznych i społecznych dzieci w rodzinie jest uwarunkowane wzajemną akceptacją i współdziała­niem członków rodziny, poszanowania praw i właściwie pojętej swo­body. Nie chodzi tutaj bynajmniej o wyznawanie hasła, że każdy robi, co chce, lecz o swobodę myśli, wyrażania własnych opinii, wybór przedmiotu zainteresowań czy też sposobu spędzania czasu wolnego od nauki i pracy.

Powszechnie wiadomo, że zakłócenie wzajemnych stosunków w ro­dzinie i pojawienie się jakiegokolwiek dystansu emocjonalnego, czy też nadmiernej koncentracji uczuciowej w stosunku do danego członka rodziny, w niekorzystny sposób wpływa na rozwój osobo­wości dzieci i młodzieży.

W sytuacji, kiedy na przykład dziecko odczuwa fakt, iż rodzi­ce otaczają większa troską czy też zainteresowaniem jego brata czy siostrę z racji faktu, że jest zdolniejsze, a nawet chore i wymagające opieki, czuje się gorsze. Pragnie zamanifestować swo­je istnienie poprzez różne, często niekorzystne dla jego rozwoju i zdrowia działania. Jednak wtedy tego nie rozumie. To rodzina powinna wytłumaczyć dziecku panujące w niej relacje, uświadomić, że jest kochane tak samo jak brat czy siostra tylko ono wymaga większej troski /J. Papież, 1994, s.65/.

Każda rodzina ma, jak twierdzi M. Ziemska własną „mikrokulturę” czyli świat wartości, uznawane i przyjęte przez jej członków nor­my postępowania, zwyczaje oraz obyczaje. Małżonkowie w budowaniu swoich rodzin często opierają się na wzorcach wyniesionych ze swojego rodzinnego domu, starając się wprowadzać do nich pewne nowe elementy. Warto zaznaczyć, że to właśnie konflikty między małżonkami w sferze wartości, jak również konflikty pokoleniowe (generation gap) związane z brakiem porozumienia między dziećmi i rodzi­cami mogą stanowić istotną przyczynę dezintegracji rodziny.

Rozbicie pary małżeńskiej stwarza dla dziecka różne trudności natury psychicznej i nierzadko wiąże się też z pogorszeniem wa­runków życia. Zakłócona zostaje też funkcja psychohigieniczna i powstaje zagrożenie dla zdrowia psychicznego członków rodziny i rozwoju osobowości dzieci. Rozbicie rodziny stanowi niewątpliwie szok dla dziecka i pozostawia trwały uraz, który może być tylko łagodzony.

Wielu badaczy wskazuje, że przeżycie, jakim jest rozbicie rodziny z różnych przyczyn, stwarza warunki sprzyjające aspołecznemu zachowaniu się wychowywanych w niej dzieci. Dzieje się tak nie tylko na skutek samego faktu rozłączenia z którymś z rodziców, ale także z poprzedzających rozwód stosunków międzyosobowych. W przypadku rozbicia rodziny „dom przestaje dostarczać dziecku poczucia bezpieczeństwa, jakie zapewniał mu dotychczas wzajemny związek emocjonalny rodziców, ich wzory osobowe oraz reprezentowany przez nich świat wartości” (H. Ziemska 1982, s.462).

W sytuacji, kiedy ten nie ustabilizowany, ale dynamiczny sys­tem rozbicia rodziny ulega dezintegracji i rozbicia, to wówczas dzieci i młodzież szukają oparcia poza domem. Należy podkreślić, że rodziny niepełne stanowią istotny problem społeczno- wychowawczy.

Badania wskazują, że w stosunku do stanu z 1970 roku uległa zmniejszeniu liczba rodzin wielodzietnych w Polsce o około 20%. W przypadku tego rodzaju rodzin trudno rodzicom poświęcić wie­le czasu każdemu z dzieci.

Jak już wspomniano, rozwód jest szokiem dla każdego dziecka, a jego dotychczasowy sposób widzenia świata jest zaburzony. W życiu dochodzi do sytuacji, kiedy rodzina zostaje ponownie skonstruowana, wówczas nierzadko dla dzieci pojawia się nowy problem związany z trudnościami w zaakceptowaniu człowieka, bądź co bądź obcego, który zajął miejsce należące uprzednio do matki lub ojca. Pojawia się dysharmonia ± dziecko usiłuje w jakiś sposób roz­ładować stres, nie zawsze jednak efekty tego postępowania mają pozytywne rezultaty. /K. Pospiszyl, 1981,s.303/.

Podobny problem mają rodziny zastępcze. Tutaj konstruuje się bowiem rodzinę złożoną z obcych sobie ludzi, którzy mają do speł­nienia szczególną rolę- zbudowanie więzi, które praktycznie nie istnieją. Istnieje tutaj konieczność wzbudzenia zaufania wśród podopiecznych, którzy zazwyczaj pochodzą z rodzin rozbitych i patologicznych i w większości przypadku trafiły do placówek opie­kuńczych z powodu odebrania rodzicom praw  rodzicielskich.

Te dzieci bardzo trudno aklimatyzują się w nowym środowisku, są nieufne lub wręcz boją się nowej sytuacji. W strukturze rodziny i jej wpływie na postawę dzieci i mło­dzieży wobec zagrożenia środkami odurzającymi ma również kolej­ność narodzin.

Badania wykazują, że rodzice w szczególny sposób faworyzują dzieci najmłodsze, natomiast starsze czują się zepchnięte na drugi plan, odtrącone” (M. Berko— Hass, 1985, s. 67).

Za niekorzystną dla właściwego rozwoju dzieci i młodzieży w rodzinie można uznać również dominowanie jednego z rodziców nad p pozostałymi członkami rodziny. Dziecko czuje się osaczone, boi się przyznać do błędów czy np. złych ocen w szkole, co nierzadko jest przyczyną załamań nerwowych dziecka, ucieczek z domu a nawet prób samobójczych.

Struktura rodziny jest tym czynnikiem, od którego zależy kształtowanie się postaw dziecka i jego odporności na zagrożenia pa­tologiczne środowiska zewnętrznego /B. Babińska, 1981, s.112/. Strukturę rodzin w Polsce, stanu z 2000 roku przedstawia tabela 1. Tabela 2 obrazuje rozwody w Polsce wg liczby małoletnich dzieci w małżeństwie  z grudnia 2000 roku.

Tab. 1. Struktura rodzin w Polsce (stan z roku 2000)