Fizjonomia i układy urbanistyczne nowego budownictwa mieszkaniowego jako element kształtowania warunków mieszkaniowych (na wybranych przykładach w Łodzi) - www.sse.geo.uni.lodz.pl.pdf - Osiedla - m.joasia

Katarzyna Milewska-Osiecka

1. FIZJONOMIA I UKŁADY URBANISTYCZNE NOWEGO

BUDOWNICTWA MIESZKANIOWEGO JAKO ELEMENT

KSZTAŁTOWANIA WARUNKÓW MIESZKANIOWYCH

(NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH W ŁODZI)

1.1. Uwagi wstpne

Obraz rodowiska zamieszkania w zdecydowanej wikszoci miast Polski

mona sprowadzi do modelu osiedla. Negatywne oceny dotyczce tego

modelu zaczły pojawia si dopiero wówczas, gdy zyskał status jedynej

obowizujcej doktryny dla zabudowy wielomieszkaniowej, stajc si

dominujc form zamieszkania. W latach 70. XX w. ujednoliceniu uległa

forma budynków i schemat ich rozplanowania (budynki wolno stojce,

typowe, o wysokoci od piciu do jedenastu kondygnacji, ze wspóln klatk

schodow, o poprzecznym układzie konstrukcyjnym oraz z elewacjami,

których jedynym wyró nikiem architektonicznym był balkon lub loggia)

(Rokicki, 1986). Forsowanie ujednoliconych form zabudowy, redukujcej do

minimum obiekty o indywidualnych rozwizaniach, krytykowane było nie

tylko za wzgldów wizualnych. W ich rezultacie wyłoniło si zjawisko

niemal całkowitego rozpadu wizi społecznych na terenie jednostki

mieszkaniowej. Jedn z najbardziej racych konsekwencji tego stanu rzeczy

był wzrost przestpczoci (por. Raport Komitetu …, 1977). Dehumanizacja

zabudowy mieszkaniowej, osłabienie kontaktów midzyludzkich, wzrost

zagroenia spowodowały znaczce pogorszenie warunków mieszkaniowych.

Wejcie Polski w okres transformacji ustrojowej spowodowało zasadnicze

zmiany w warunkach funkcjonowania budownictwa mieszkaniowego i roli

mieszkania. W miejsce spółdzielczych form budownictwa, które nie były

w stanie oferowa mieszkania jako dobra społecznego na warunkach z lat

siedemdziesitych i osiemdziesitych wkroczyli prywatni inwestorzy

oferuj cy mieszkania na sprzeda b d wynajem na zasadach rynkowych.

Mieszkalnictwo realizowane w ostatnich latach zaczło przybiera bardzo

zrónicowane formy. Osiedla domków jednorodzinnych to zarówno skupiska

Katarzyna Milewska-Osiecka

domków szeregowych, wolnostojcych, jak i dzielnice willowe w miastach,

czy rezydencjonalne na terenach podmiejskich. Budownictwo wielorodzinne

to z kolei ogromne zrónicowanie gabarytów i fizjonomii oraz układów

urbanistycznych (por. Biderman, 1998).

Mieszkanie pełni dwie wane funkcje: zapewnia ochron przed kontakta-

mi zarówno zewntrznymi, jak i wewntrz rodziny, wówczas gdy nie s one

podane oraz umoliwia kontakty wewntrzne i pozarodzinne, wtedy gdy s

one podane. Mona zatem powiedzie, e pozwala na zaspokojenie dwóch

przeciwstawnych potrzeb: intymnoci i kontaktów społecznych.

Kontakt z ludmi zaley m.in. od charakteru zabudowy, w jakiej mieszkaj

ludzie. Fizycznie jest on znacznie łatwiejszy w bloku mieszkalnym ni

w osiedlu domków jednorodzinnych, gdzie nasilenie czstotliwoci kon-

taktów sprzyja nawizywaniu wikszej liczby interakcji. O poczucie

niezalenoci znacznie łatwiej jest natomiast w osiedlu domków jedno-

rodzinnych. W zabudowie blokowej wysoka czstotliwo kontaktów

w pewnym stopniu to utrudnia. W zabudowie tej nisze jest take poczucie

bezpieczestwa. Zdarza si tam przecitnie wicej włama i napadów

rabunkowych ni w osiedlach domków jednorodzinnych. Zapewnieniu

wspomnianych wyej psychologicznych warunków ycia i rozwoju,

stanowicych cz wartoci społecznych miejsca zamieszkania, słuy

kształtowanie „strefy przychylnej społecznie” dla mieszkaca. Jest to takie

rodowisko mieszkalne, które zaspokaja potrzeby intymnoci i indywidual-

noci ycia jednostki w zbiorowisku oraz stwarza dogodne warunki do

rozwoju akceptowanych przez jednostk form ycia społecznego i bliskich

usług (liwiska-Ładziska, 1992). Uznanie miejsca zamieszkania za stref

przychyln społecznie zaley w znacznym stopniu od fizycznego wygldu

tego miejsca, sposobu i zasigu funkcjonowania instytucji i organizacji

działajcych na danym terenie oraz od stosunków midzy ludmi współ-

uytkujcymi ten teren.

1.2. „Oswajanie” przestrzeni oraz izolacja – układy kompozycyjne

i grodzenie posesji

W okresie powojennym w Polsce podstaw projektowania zespołów

mieszkaniowych była teoria osiedla. Nie ulegała ona znacznym zmianom

i nie przeciwstawiono jej adnych przekonywujcych koncepcji teoretycz-

nych. Brak było ostatecznych rozstrzygni w zakresie kształtowania

zespołów mieszkaniowych jako pełnowarto ciowego rodowiska ycia

człowieka. Pojawiały si nawizania do teorii jednostki ssiedzkiej, jako

podstawowej formy organizacji mieszkalnictwa w miastach. Jej wizja

stanowiła syntez nastpujcych załoe przestrzennych:

Fizjonomia i układy urbanistyczne nowego budownictwa...

− odrbnoci (izolacji przestrzennej),

− zielonego otoczenia,

− wyposaenia w urzdzenia społeczne,

− odpowiedniego kształtu przestrzeni kontaktów midzyludzkich

(Wojtkun, 2004). Poszukiwania w obrbie tych kryteriów zaowocowały

powstaniem na terenie Polski (oraz Niemiec) idei osiedla społecznego (jednej

z trzech zasadniczych form organizacji mieszkalnictwa w miastach obok

jednostki ssiedzkiej Perry’ego charakterystycznej dla krajów anglojzycz-

nych, skandynawskich i Holandii oraz radzieckich koncepcji społecznej

organizacji bytu ). Program socjalistycznej przebudowy kraju zakładał

tworzenie moliwie jednakowych warunków mieszkaniowych dla wszystkich

obywateli. Wizała si z tym konieczno podjcia przez pastwo działa

o charakterze normatywnym i umasowienie budownictwa. Zmiany poli-

tyczne i społeczno-ekonomiczne jakie nastpiły w latach 1949−1955

spowodowały odrzucenie koncepcji osiedla społecznego i wejcie w ycie

pojcia bloku budowlanego, charakterystycznego dla okresu realizmu

socjalistycznego. W jego ramach rozpoczto produkcj maksymalnej liczby

mieszka. Póniejszy powrót do osiedla społecznego odbył si ju w mocno

ograniczonym zakresie. Powstajce zespoły mieszkaniowe cechowała dua

rónorodno rozwiza, jednak z dominacj realizacji osiedli dorównu-

jcych swoj skal dzielnicom miejskim. Dominowały układy kompozycyjne

odzwierciedlajce grzebieniowe 1 , liniowe 2 lub meandrowe 3 typy zabudowy

(Gzell, Wejchert, 2003). Powstajce zespoły mieszkaniowe były przykładem

monotonii funkcjonalnej z ubóstwem form architektonicznych, brakiem

zieleni i usług. Stanowiły zaprzeczenie idei, której podstaw jest bogactwo

układów przestrzennych i łatwo kontaktów społecznych. Powstajce mega-

-zespoły mieszkaniowe sprzyjały powstawaniu narusze zasad współycia

ssiedzkiego, zachowa chuligaskich, spadkowi wzajemnej rozpoznawal-

noci i wzrostowi poczucia zagroenia. Główn przyczyn takiego stanu

rzeczy była zbyt dua skala przedsiwzi inwestycyjnych z nieczytelnym,

przeskalowanym układem zabudowy uniemoliwiajcym okrelenie granic

przestrzennych własnego „siedliska”. Zespoły mieszkaniowe powinny

bowiem nosi cechy „przestrzeni integralnych”, którym odpowiadałyby

w sposób jednoznaczny i wyłczny okrelone całoci społeczne (Wallis,

1990). „Przestrze integralna” powinna by zawsze czytelnie wyodrbniona

z otoczenia. Jej charakter powinien polega na ł czeniu w syntetyczn cało

1 Zespół budynków wzajemnie równoległych lub prawie równoległych, sytuowa-

nych najczciej wzdłu osi północ−południe.

2 Długie pojedyncze budynki lub zespoły budynków redniej długoci formowane

w linie proste, łamane lub krzywe czsto równolegle powielane.

3 Zespół długich, przełamanych pod ktem prostym budynków.

Katarzyna Milewska-Osiecka

podstawowych wartoci 4 grup społecznych. Dziki powyszemu odznacza

si ona stałoci swoich podstawowych struktur, funkcji i kształtów na

zasadzie podporzdkowania ich strukturom oraz funkcjom grupy j

tworzcej, przez co zyskuje prawo do nazwania jej przestrzeni społeczn

(Cichy-Pazder, 1998).

Obecnie w odniesieniu do budownictwa mieszkaniowego dominujce

wydaj si by dwa zjawiska, czsto wystpujce równolegle: tworzenie

niewielkich, wyodrbnionych z otoczenia układów kompozycyjnych zabudo-

wy mieszkaniowej oraz powstawanie osiedli grodzonych (gated communi-

ties).

Według opinii ekspertów ze stowarzyszenia programu „Secured by

Design” prawidłowo zaprojektowane osiedla czy zespoły budynków

mieszkaniowych s równie bezpieczne jak ogrodzone. Badania socjologiczne

potwierdzaj, e liczba rodzin zamieszkujcych wyodrbniony zespół

osiedlowy decyduje o charakterze zwizków midzyludzkich. W grupie do

20 rodzin utrzymuj si kontakty towarzyskie, pomidzy 20 do 150

rodzinami przechodz one w kontakty ssiedzkie, za powyej 150 rodzin

maj znamiona jedynie kontaktów formalnych (Chmielewski, 2001). Majc

to na uwadze celowe jest odpowiednie projektowanie zabudowy mieszka-

niowej. Według zasad przyjtych w programie „Secured by Design” reali-

zowane zespoły mieszkaniowe powinny by na tyle niewielkie by

mieszkacy znali si z widzenia. Budynki powinny by zlokalizowane tak, e

z okien jest rozległy widok na wikszo terenu osiedla, nie ma na nim

adnych zasłon (wysokich murków czy krzewów o wysokoci powyej 60

cm), a same budynki maj moliwie proste bryły, bez załama tworzcych

zaułki.

Nowe standardy przestrzenno-architektoniczne, obejmujce zarówno

same bryły budynku, jak i ich usytuowanie na działce budowlanej, czy

elementy małej architektury pozwalaj na tworzenie swoistych „osiedli

w osiedlu”, małych enklaw zarówno na terenach czciowo ju zabudo-

wanych, jak i w pocztkowym stadium zagospodarowywania. Budynki

lokalizuje si tak by tworzyły gniazdowy typ zabudowy. Bloki otaczaj

w nim wntrze o cechach uytkowych odmiennych od przestrzeni poza

gniazdem ( Podstawy gospodarki …, 2005). Poszczególne budynki sytuuje si

tak wzgldem siebie by tworzyły mini podwórka (kształt litery C, czasami

cz ciowo domkni ty z czwartej strony) lub takie sytuowanie budynków

wzgldem siebie, aby osign analogiczny efekt. Pozwala to na stworzenie

ródblokowego podwórka (z placami zabaw, skwerami, miejscami parkingo-

wymi) (fot. 1, rys. 1).

4 W szczególnoci wartoci ideologicznych, wiatopogldowych, religijnych,

prestiowych, estetycznych, zawodowych, klasowych, narodowych, etycznych

i innych.

Fizjonomia i układy urbanistyczne nowego budownictwa...

Fot. 1. Bloki mieszkalne WTBS przy ul. Jagienki 5/7(A), 9/11(B)

ródło: www.wtbs.pl

Otoczenie jest zagospodarowane trawnikami z niskopiennymi krzewami,

drogami dojazdowymi do klatek schodowych, chodnikami i parkingami.

Powstała w ten sposób przestrze ma by łatwiejsza do oswojenia przez

mieszkaców, pozwala na tworzenie pewnego rodzaju wspólnot loka-

torskich, powodowa wiksz dbało o otoczenie. Doskonał ilustracj

moe stanowi tu „osiedle Sienkiewicza” na Widzewie, na którym budynki

wznoszone przez RSM „Bawełna” ssiaduj z obiektami realizowanymi

przez deweloperów czy TBS (Milewska, Ogrodowczyk, 2006). Wznoszona

tam zabudowa o układzie blokowym i gniazdowym dobrze stymuluje rozwój

wizi midzyludzkich. Ronie równie społeczna identyfikacja z okrelonym

miejscem zamieszkania. Warunkiem jest, spełniona w tym przypadku, nie

zwikszona nadmiernie wysoko budynków ( Podstawy gospodarki ..., 2005).

Nowe budynki mieszkaniowe s take wprowadzane jako dopełnienie

struktury przestrzennej wielkich osiedli mieszkaniowych powstałych

w latach szedziesitych, siedemdziesitych czy osiemdziesitych.

W korzystny sposób wpływaj na kształtowanie układu urbanistycznego

osiedli, przełamujc zabudow typu grzbietowego i liniowego, charakte-

ryzujc si monotoni i schematyzmem ( Podstawy gospodarki …, 2005)

(rys. 2).

Obecnie wznoszone osiedla cechuje zdecydowanie mniejsza skala ni

w latach szedziesitych−osiemdziesitych XX w. Dotyczy to zarówno

liczby budowanych obiektów, jak i gabarytów budynków, które s znacznie

mniejsze, bardziej dostosowane do ludzkiej skali. Przykład moe stanowi

osiedle SM „Ogniwo” w rejonie ulic Łukowej, Beczkowej, Zespołowej

(rys. 3), które tworz budynki 8-, 11- i 12-mieszkaniowe, uzupełnione

obiektami gospodarczymi.

Czytelne załoenia urbanistyczne widoczne s niestety tylko w przypadku

realizacji inwestycji na terenach wczeniej niezainwestowanych. W central-

Fizjonomia i układy urbanistyczne nowego budownictwa mieszkaniowego jako element kształtowania warunków mieszkaniowych (na wybranych przykładach w Łodzi) - www.sse.geo.uni.lodz.pl.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: