Jack London - Odszczepieniec.rtf

Jack London — Odszczepieniec

Oto wstaję do pracy. Modlę się w pokorze:

Spraw, abym się nie lenił, dobry Panie Boże,

Abym jeśli przed nocą zemrzeć mi wypadnie,

Pozostawił robotę skończoną przykładnie.

Jeżeli nie wstaniesz natychmiast, nie dostaniesz ani kęsa!

Pogróżka nie odniosła skutku. Chłopiec czepiał się snu uporczywie, walcząc o chwilę niepamięci – jak marzyciel broni swego marzenia. Lekko zaciśniętymi rękoma wymachiwał kurczowo w powietrzu. Słabe te razy wymierzone były przeciw matce, lecz ona z dawno już widać nabytą wprawą unikała ich, nie przestając gwałtownie potrząsać ramieniem syna.

– Zostaw mnie!

Krzyk ten dobywał się zrazu przytłumiony z otchłani snu, potem szybko wzbijał się w skargę, następnie wybuchał z wojowniczą pasją i wreszcie zamierzał przechodząc w niewyraźny skowyt. Był to głos zwierzęcia, krzyk istoty umęczonej, pełen bezgranicznej udręki i protestu.

Lecz matka nie zwracała na to uwagi. Była to kobieta o smutnych oczach i znużonej twarzy; przywykła do tego obowiązku i spełniała go co dzień, przez całe życie.

Schwyciła kołdrę i usiłowała ją ściągnąć, ale chłopak zaprzestał wymachiwań pięściami i rozpaczliwie przywarł do kołdry. Zwinięty w kłębek w nogach łóżka, był jeszcze przykryty. Wtedy próbowała zwlec pościel na podłogę. Opierał się dalej. Wreszcie mocno się wsparła, że zaś była cięższa od syna, bety ruszyły wraz z chłopcem, który czepiał się ich instynktownie, chroniąc się przed chłodem przejmującym go do szpiku kości.

Gdy zawisł na krawędzi łóżka, zdawało się, że nieuchronnie runie głową naprzód. Oprzytomniał jednak. Wyprostował się i przez chwilę chwiał się niepokojąco. Nagle uderzył stopami o podłogę. W tej samej chwili matka chwyciła go za ramiona i potrząsnęła. Zaczął znowu grzmocić pięściami, teraz już celniej i mocniej. Równocześnie otworzył oczy. Matka puściła. Obudził się.

– Dobra jest! – mruknął.

Spiesznie wyniosła lampę pozostawiając go w mroku.

– Zapiszą cię – przestrzegała odchodząc.

Nie przeszkadzała mu ciemność. Odziawszy się przeszedł do kuchni. Chód tego szczupłego, drobnego chłopca był niezwykle ciężki. Nogi wlokły się za nim, co wydawało się nieprawdopodobne, tak były cienkie i kościste. Przysunął do stołu dziurawe krzesło.

– Johnny! – ofuknęła go matka.

Zerwał się i bez słowa podszedł do zlewu. Zlew był zatłuszczony i plugawy. Z otworu buchał przykry zapach. Johnny nie zwracał na to uwagi. Że zlew cuchnie, było objawem naturalnym – tak jak to, że mydło jest umazane pomyjami i źle się pieni. Toteż niewiele zadawał sobie z nim trudu. Kilka chluśnięć zimną wodą z kranu dopełniło mycia. Zębów nie czyścił. Szczoteczki do zębów nie widział nigdy i nie przypuszczał, że na świecie mogą istnieć stworzenia zajmujące się takimi głupstwami.

– Mógłbyś przecież umyć się przynajmniej raz na dzień bez przypominania – gderała matka.

Przytrzymując nadtłuczoną pokrywę na dzbanku z kawą, napełniła dwa kubki. Johnny nie odpowiedział ani słowa, był to bowiem stały spór między nimi, jedna ze spraw, w których matka była twarda jak kamień. Raz na dzień – przymusowe mycie twarzy. Wycierał się zatłuszczonym, wilgotnym, brudnym i podartym ręcznikiem, którego nitki osiadały mu na twarzy.

– Jakżebym chciała, byśmy nie mieszkali tak daleko – rzekła siadając do stołu. – Robię, co mogę. Wiesz o tym, ale jeden dolar mniej za mieszkanie – to znaczna oszczędność, a przy tym tutaj mamy więcej miejsca. Sam wiesz.

Nie zważał na te słowa. Słyszał je już nieraz. Zakres myśli matki był ograniczony – stale powtarzała, jak to źle, że mieszkają tak daleko od fabryki.

– Jeden dolar to znaczy więcej żarcia – stwierdził poważnie Johnny. – Wolę chodzić i mieć żarcie.

Jadł z pośpiechem, prawie nie gryząc chleba, i spłukiwał kawą na pół przeżute kęsy. Bo ta gorąca, zamulona ciecz nosiła miano kawy. Johnny wierzył, że to jest kawa – i to doskonała. Było to jedno z nielicznych złudzeń życiowych, jakie mu zostały. Prawdziwej kawy nie pił nigdy w życiu.

Jako omastę miał na chlebie kawałeczek zimnej wieprzowiny. Matka nalała mu drugi kubek kawy. A że zjadł swoją porcję, począł oglądać się, czy nie dostanie więcej. Podchwyciła jego pytające spojrzenie.

– Johnny, nie bądź żarłokiem! – zgromiła go. – Dostałeś swoją część; twoi bracia i siostry są mniejsi od ciebie.

Johnny nie odpowiedział; nie był skory do rozmowy. Przestał też oglądać się łapczywie za dodatkową porcją. Nie skarżył się; cierpliwość jego była tak straszliwa, jak straszliwa szkoła, którą przeszedł. Dopił swoją kawę, otarł usta wierzchem dłoni i gotował się do odejścia.

– Zaczekaj chwilę – rzekła matka pośpiesznie. – Myślę, że można odkroić ci z bochenka kawałek, maleńki kawałek.

Manewrowała jak kuglarz. Udając, że kroi kromkę dla niego, schowała bochenek wraz z oddzielną skibką chleba do skrzynki i podała mu jeden ze swoich kawałków. Sądziła, że go oszukała, ale zauważył jej podstęp. Mimo to wziął chleb bez wstydu. Był głęboko przekonany, iż matka z powody chronicznej choroby niewiele może już jeść.

Spostrzegła, że syn żuje chleb na sucho, i nachyliła się, by mu wlać kawy ze swego kubka.

– Coś dzisiaj niedobrze z moim żołądkiem – tłumaczyła się.

Odległy gwizd, przeciągły i przejmujący, zerwał ich oboje na nogi. Kobieta spojrzała na blaszany budzik na półce. Strzałki wskazywały pół do szóstej. Świat fabryczny dopiero teraz się budził. Narzuciła chustę na ramiona, głowę zaś nakryła staromodnym kapeluszem, spłowiałym i niekształtnym.

– Musimy pędzić – rzekła przykręcając knot lampy i dmuchając w szkło.

Po omacku zeszli na dół. Było jasno i chłodno; Johnnym wstrząsnął dreszcz przy pierwszym zetknięciu ze świeżym powietrzem. Gwiazdy nie zbladły jeszcze na niebie, miasto było pogrążone w ciemnościach. Syn i matka szli powłócząc nogami. Obca im była ambicja, by lekko stawiać stopy.

Po kwadransie milczącego marszu kobieta skręciła w prawo.

– A nie spóźnij się – rzuciła ostatnią przestrogę, ginąc w pomroce.

Nic nie odpowiedział krocząc wytrwale swą drogą. W dzielnicy fabrycznej co chwila otwierały się jakieś drzwi. Johnny niebawem zmieszał się z tłumem śpieszącym w mroku. W chwili gdy mijał bramę fabryki, rozległ się powtórny gwizd syreny. Johnny spojrzał ku wschodowi. Skroś poszarpany szczytami domostw horyzont zaczynał się przesączać blady brzask. Tyle zobaczył ze światła dziennego, zanim odwrócił się do niego plecami, by przyłączyć się do towarzyszy pracy.

Zajął swoje miejsce przy jednej z wielu maszyn ustawionych w długie szeregi. Przed nim stała skrzynia napełniona małymi szpulkami, nad którą szybko obracały się większe. Nawijał na nie przędzę juty. Robota była prosta, wymagała jedynie pośpiechu. Małe szpulki odwijały się tak szybko, tyle dużych szpul miał do obsłużenia, że nie było czasu na próżnowanie.

Johnny pracował jak automat. Gdy nić kończyła się, używał lewej ręki jako hamulca, zatrzymywał dużą szpulę i chwytał palcami, dużym i wskazującym, wolny koniec nici. Jednocześnie prawą ręką brał luźny koniec nici ze szpuleczki. Wszystkie te ruchy obie ręce wykonywały równocześnie i sprawnie. Następnie błyskawicznie zawiązywał węzeł tkacki i puszczał szpulę. Węzły tkackie – to nic trudnego. Johnny chwalił się kiedyś, że potrafiłby je wiązać nawet przez sen. W istocie, zdarzało mu się to niekiedy: mozolił się przez całe wieki – w jedną tylko noc – wiążąc bez końca owe supełki.

Niektórzy z chłopców marnowali czas i niszczyli maszyny, zaniedbując wstawić na miejsce szpulki, kiedy się opróżniały. Pilnował tego nadzorca. Właśnie przyłapał sąsiada Johnny'ego na tej szacherce i wytargał go za uszy.

– Spójrz tam, na Johnny'ego, czemu nie robisz tak jak on? – powiedział z gniewem nadzorca.

U Johnny'ego szpulki kręciły się jak wicher; lecz on ani nie drgnął słysząc tę pochwałę. Był czas... ale to dawno temu... bardzo dawno. Jego apatyczna twarz pozostawała bez wyrazu, gdy słyszał, że go stawiano za wzór. Był doskonałym robotnikiem. Wiedział o tym. Powtarzano mu to tak często, że pochwały nie wywierały już na nim wrażenia. Z doskonałego robotnika Johnny zmienił się w doskonałą maszynę. Jeśli robota szła nie sporo – była to, jak w maszynie, wina materiału. Johnny nie mógł popełnić błędu: byłoby to tak, jak gdyby doskonała sztanca wykrawała niedoskonałe gwoździe.

Nic w tym zresztą dziwnego. Nigdy jeszcze nie zdarzyła się przerwa w jego zażyłym obcowaniu z maszynami. Były niemal cząstką jego samego, a w każdym razie urodził się wśród nich. Przed dwunastu laty powstało drobne zamieszanie w sali warsztatów tkackich, w tej właśnie fabryce. Matka Johnny'ego zemdlała. Położono ją na podłodze wśród wrzawy huczących maszyn. Odwołano od krosien dwie starsze niewiasty. Pomagał też majster. Po upływie kilku minut sala warsztatowa mieściła

O jedną istotę więcej, niż weszło ich przez bramę. Był to Johnny, urodzony wśród zgiełku i warkotu maszyn, wchłaniający z pierwszym oddechem parne powietrze zgęszczone od fruwających w nim strzępków przędzy. Pierwszego dnia zakaszlał usiłując oswobodzić płuca od owego nalotu; i z tego powodu kaszlał stale.

Chłopak sąsiadujący z Johnny'm popłakiwał pociągając nosem. Twarz wykrzywiała mu konwulsyjnie nienawiść do dozorcy groźnie spoglądającego ku niemu z daleka, ale już wszystkie szpulki wirowały jak należy. Chłopiec miotał pod adresem owych szpulek straszliwe przekleństwa, lecz nie było ich słychać już na odległość sześciu kroków, gdyż rozbijały się o zgiełk sali niby o ścianę.

Johnny'ego nic to wszystko nie obchodziło. Miał swoisty sposób przyjmowania otaczających go zjawisk. Zresztą fakty, które się wciąż powtarzają, stają się nudne, on zaś wielokrotnie był świadkiem takich scen. Stawianie oporu nadzorcy wydawało mu się czymś równie bezcelowym jak sprzeciwianie się maszynie. Maszyny są na to, by działały w pewien określony sposób i wykonywały pewne zadania; podobnie – nadzorca.

O godzinie jedenastej na sali powstało jakieś podniecenie i w jednej chwili – niby tajemną mocą – ogarnęło wszystkich obecnych. Jednonogi chłopiec, pracujący po drugiej stronie Johnny'ego, żwawo przeźliznął się po podłodze ku pustej skrzyni i schował się tam cały, razem ze swym szczudłem. Dyrektor fabryki zbliżał się w towarzystwie jakiegoś młodego człowieka. Gość był pięknie odziany, miał wykrochmaloną koszulę; według klasyfikacji Johnny'ego był to gentleman, a przy tym “inspektor".

Po drodze spogladał bystro na chłopców. Co chwila zatrzymywał się i zadawał pytania. Musiał przy tym krzyczeć na całe gardło; twarz wykrzywiała mu się pociesznie od wysiłku, by go słyszano. Przenikliwym okiem zauważył puste miejsce obok Johnnyego, nic jednak nie powiedział; Johnny widać również zwrócił jego uwagę i inspektor nagle przystanął. Ujął chłopca za ramię, bu go odciągnać nieco od maszyny, lecz puścił natychmiast, wydając okrzyk zdumienia.

– Okrutnie chudy – zaśmiał się z zakłopotaniem dyrektor.

– Patyki – rzekł inspektor. – Proszę spojrzeć na te nogi. Chłopak ma krzywicę; zaczątki, ale ma. Jeżeli nie skończy na padaczkę – to tylko dlatego, że go suchoty zmogą wcześniej.

Johnny słuchał nic nie rozumiejąc. A zresztą nie interesowały go przyszłe choroby. Grożąca mu choroba – i to poważniejsza – była tuż, w postaci inspektora.

– Słuchaj, chłopcze, musisz powiedzieć mi prawdę – mówił, a raczej wrzeszczał do ucha Johnny'ego inspektor. – Ile masz lat?

– Czternaście – skłamał Johnny z całej mocy swych płuc. Łgał tak głośno, że aż wybuchnął suchym kaszlem, który poruszył cały osad nagromadzony w nich od rana.

– Wygląda co najmniej na szesnaście – rzekł dyrektor.

– On zawsze był taki.

– Od jak dawna? – padło szybkie pytanie.

– Już od wielu lat. Wcale się nie starzeje.

– Ani młodnieje, prawda? Zapewne przez wszystkie owe lata pracował tutaj?

– Tak, z przerwami... ale to było dawno, zanim weszła w życie nowa ustawa – dodał pośpiesznie dyrektor.

– Maszyna nieczynna? – inspektor wskazał stojącą opodal Johnny'ego maszynę, w której na pół pełne szpulki fruwały jak szalone.

– Wygląda na to. – Dyrektor skinął na nadzorcę i krzyknął mu coś w samo ucho. – Maszyna ta nie działa – zameldował inspektorowi.

Przeszli dalej; Johnny wrócił do pracy – ucieszony, że nieszczęście go minęło. Ale kulawemu sąsiadowi nie powiodło się. Bystrooki inspektor wygrzebał go z paki. Chłopakowi wargi się trzęsły, miał wyraz twarzy człowieka, na którego spadła ciężka, nieodwracalna klęska. Nadzorca był zdumiony, jak gdyby widział chłopca po raz pierwszy, na obliczu zaś dyrektora malowały się zdziwienie i niezadowolenie.

– Ja go znam – rzekł inspektor. – Ma dwanaście lat. W tym roku wykreśliłem go już z trzech fabryk, ta będzie czwarta.

Zwrócił się do kaleki:

– Obiecałeś mi pod słowem honoru, że pójdziesz do szkoły.

Chłopak wybuchnął płaczem.

– Proszę pana inspektora, dwoje dzieci nam umarło, straszna bieda w domu.

– Czemu tak kaszlesz? – spytał inspektor, jakby oskarżał go o zbrodnię.

Chłopiec-kaleka odpowiedział tonem usprawiedliwienia:

– Nic mi nie jest. Zaziębiłem się tylko w zeszłym tygodniu, panie inspektorze. To wszystko.

Skończyło się na tym, że jednonogi chłopiec opuścił salę wraz z inspektorem w towarzystwie zaniepokojonego i protestującego dyrektora. Po czym wróciła monotonia. Minęło długie przedpołudnie i popołudnie jeszcze dłuższe; gwizd syreny oznajmił koniec roboty. Zmrok zapadł, nim Johnny po raz wtóry minął bramę fabryki. Słońce wspięło się po złocistej drabinie niebios, zalewając świat dobroczynnym ciepłem, po czym osunęło się w dół i zniknęło na zachodzie za spiętrzonymi dachami domostw.

Wieczerza była posiłkiem familijnym – jedynym, przy którym Johnny spotykał się z młodszym rodzeństwem. Spotkania te miały dla niego przeważnie charakter utarczek, gdyż on był bardzo stary, oni zaś – przerażająco młodzi. Okazywał zniecierpliwienie wobec ich zdumiewającej, nadmiernej dziecinności. Nie pojmował tego. Jego dzieciństwo było już zbyt odległe. Był już niejako starym nerwowym człowiekiem, którego drażniła owa – zgoła dla niego bezsensowna – burzliwość młodziutkich umysłów. Zadumał się gniewnie, pochylony nad jedzeniem; pewną pociechą była mu myśl, że i oni niezadługo będą musieli iść do pracy. To wypędzi im z głów wszystkie głupstwa i uczyni ich jak on poważnymi i statecznymi. Tak to zwyczajnie, po ludzku, Johnny siebie brał za miarę, którą przykładał do całego świata.

Podczas posiłku matka tłumaczyła mu różne sposoby, powtarzając w koło to samo, że ona stara się jak może, Johnny więc – ledwo skąpa kolacja się skończyła – z ulgą odsunął krzesło i wstał. Wahał się przez chwilę: położyć się spać czy wyjść przed bramę? Ostatecznie wybrał to drugie. Nie wędrował daleko. Przysiadł na progu, podwinąwszy nogi i pochyliwszy naprzód wąskie ramiona, łokciami wsparł się o kolana, dłońmi podtrzymując podbródek.

Siedząc tak nie myślał o niczym. Tylko odpoczywał. Jego umysł spał. Bracia i siostry wyszli z domu i wraz z innymi dziećmi hałaśliwie bawili się niedaleko. Latarnia elektryczna na rogu ulicy oświetlała ich wesołe figle. Johnny był drażliwym zrzędą, dzieci o tym wiedziały. Ale żyłka awanturnicza kusiła je, by mu się sprzeciwić. Ujęły się tedy za ręce i kołysząc się do taktu, zaczęły wykrzykiwać mu pod nosem różne niemądre, złośliwe wierszyki. Johnny zrazu obrzucał ich przekleństwami, które zasłyszał od majstrów. Lecz po chwili, uznając rzecz za zbyt błahą, pomny swej godności, pogrążył się w zaciętym milczeniu.

Brat jego – dziesięcioletni Will, najstarszy po nim z rodzeństwa – wodził rej w tym kółku. Johnny nie był zbyt czuły wobec brata. Jego życie od najwcześniejszych dni zatruwały ciągłe ustępstwa i poświęcenia dla Willa. Uważał młodszego brata za niewdzięcznego dłużnika. W latach – tak już odległych – gdy on, Johnny, mógł się bawić, ze znacznej części owego czasu ograbił go Will, którego trzeba było doglądać. Will wówczas był malutki, a matka, tak jak i teraz, spędzała całe dni w fabryce. Johnny musiał być Willowi zarazem i ojcem, i matką.

Widać było, że Will skorzystał z owych ustępstw i poświęceń. Był zdrów, krzepko zbudowany, wzrostem dorównywał bratu, a wagą nawet go przewyższał. Rzekłbyś: wszystkie soki żywotne spłynęły w żyły tego drugiego. Podobnie i usposobienie. Johnny był znużony, wyniszczony, apatyczny – młodszego brata rozsadzała bujna żywotność.

Irytujące śpiewanie stawało się coraz głośniejsze. Will w pląsach nacierał wciąż bliżej i pokazywał język. Johnny wyciągnął lewą rękę i chwycił chłopca za kark, wymierzając mu równocześnie silny cios kościstą pięścią. Pięść ta była rozpaczliwie chuda, że jednak potrafiła sprawić ból – świadczył o tym krzyk uderzonego. Reszta dziatwy wtórowała mu z przerażeniem, najmłodsza zaś siostrzyczka, Jenny, zemknęła do domu.

Johnny pchnął Willa, kopnął go w nogę, potem chwycił znowu, cisnął twarzą w błoto i wytarzał w nim kilkakrotnie. Wreszcie puścił. Wtem nadbiegła matka – jak blady huragan macierzyńskiego oburzenia.

– Czemuż mi on nie daje spokoju? – odparł Johnny, gdy go łajała. – Czy nie wie, że jestem zmęczony?

– Ja jestem taki duży jak ty! – wołał Will w objęciach matczynych; na twarzy miał maskę z łez, brudu i krwi. – Teraz jestem taki sam, a urosnę jeszcze większy, wtedy cię stłukę, zobaczysz.

– Powinieneś pracować, kiedyś taki duży – burknął Johnny. – Tego ci trzeba. Do roboty. Mama powinna posłać cię do roboty.

– Ależ on za młody – protestowała matka. – To jeszcze dziecko.

– Ja byłem młodszy, kiedy zacząłem pracować.

Johnny stał jeszcze chwilę, wahając się, czy mówić dalej o doznanych krzywdach, ale zagryzł usta gwałtownie, wykręcił się na pięcie i poczłapał do domu, by natychmiast położyć się do łóżka. Drzwi izby były otwarte – ze względu na ciepło płynące z kuchni. Rozbierając się po ciemku, słyszał, jak matka rozmawia z sąsiadką. Matka płakała, żałosne chlipanie przerywało jej słowa.

– Nie wiem, co się dzieje z Johnnym. Nigdy mu się to nie zdarzało; taki był z niego cierpliwy aniołek. I jest dalej zacnym chłopcem – dodała na jego obronę. – Pracuje rzetelnie, choć zaczął zbyt wcześnie, to prawda. Lecz to nie moja wina. Naprawdę, staram się, jak tylko mogę.

Chlipanie w kuchni nie ustawało. Powieki kleiły mu się do snu; mruknął jeszcze do siebie:

– Za to, żem pracował rzetelnie, możesz ręczyć, czym chcesz!

Nazajutrz rano, jak zwykle, matka wyrwała go z objęć snu. Potem – skąpe śniadanie, wędrówka w ciemnościach, blady błysk jutrzenki spoza dachów, gdy się odwracał tyłem do słońca, by zniknąć wśród murów fabrycznych. Był to jeszcze jeden dzień; wszystkie upływały tak samo.

A przecież bywała w jego życiu rozmaitość: na przykład gdy zmieniał zajęcie albo chorował. Kiedy miał sześć lat, był ojcem i matką dla Willa oraz młodszego rodzeństwa. W siódmym roku życia poszedł do fabryki nawijać szpulki. W ósmym – dostał się do innej fabryki. Nowa jego funkcja była nadzwyczaj prosta – siedział trzymając w ręce mały kijek i nadawał kierunek spływającej przed nim, niby strumień, masie sukna. Strumień ów wydobywał się z trzewiów maszyny, prześlizgiwał się po gorącym wałku i odpływał dalej. On zaś siedział wciąż na tym samym miejscu, z dala od światła dziennego, pod syczącym płomieniem gazowym, całkiem tak, jak gdyby sam stanowił tylko część maszynerii.

Czuł się wcale szczęśliwy przy tym nowym zajęciu, pomimo wilgoci i gorąca, cóż... był jeszcze młodziutki i doznawał marzeń z złud. Śniły mu się przedziwne rzeczy, kiedy doglądał owego dymiącego sukna spływającego nieskończoną strugą. Lecz przy tej robocie nie potrzebował wcale myśleć, marzył więc coraz mniej, a umysł jego tępiał i stawał się senny. Zarabiał wszakże dwa dolary tygodniowo; te dwa dolary stanowiły o różnicy między ostrym głodem a chronicznym niedojadaniem.

Ale gdy skończył dziewięć lat, stracił miłe zajęcie. Powodem tego była odra. Kiedy wyzdrowiał, trafiła mu się praca w hucie szklanej. Wynagrodzenie było tam lepsze, a robota wymagała zręczności. Płacono mu od sztuki; im szybciej się uwijał, tym większy przypadał mu zarobek. To było podnietą, dzięki której stał się świetnym robotnikiem.

Prostą wykonywał czynność: przytwierdzanie szklanych korków do buteleczek. I pasa miał kłębek szpagatu. Trzymał butelkę między kolanami, by mieć obie ręce wolne. Od owego siedzenia z korpusem wciąż zgiętym ku kolanom wąskie jego ramiona garbiły się, a piersi kurczyły co dzień przez dziesięć godzin. Nie sprzyjało to rozwojowi płuc, ale korkował trzysta tuzinów butelek dziennie.

Dyrektor był bardzo dumny i sprowadzał gości, by go oglądali przy pracy. W ciągu dziesięciu godzin trzysta tuzinów butelek przechodziło przez jego ręce. Osiągnął więc sprawność maszyny. Nie wykonywał najmniejszego zbytecznego ruchu. Każde poruszenie jego chudych rąk, każde drgnienie muskułów było szybkie i niezawodne. Pracował w najwyższym napięciu. Skutkiem tego stawał się coraz bardziej nerwowy. W nocy, przez sen, mięśnie jego kurczyły się, w dzień zaś ani chwili nie mógł dać im folgi i wypoczynku. Był wciąż niby nakręcony, a mięśnie drgały same. Pobladł przy tym, a kaszel dokuczał mu coraz dotkliwiej. W końcu w skurczonych piersiach wybuchło zapalenie płuc i Johnny stracił pracę w hucie szklanej.

Potem powrócił do fabryki, w której zaczął był karierę przy wirujących szpulkach. Tu czekał go awans. Dobry był z niego robotnik. Miał przejść zrazu do krochmalni, później – do “sali". Potem nie pozostawało nic prócz podnoszenia wydajności.

Maszyny działały obecnie szybciej niż wówczas, gdy po raz pierwszy przybył do fabryki, umysł zaś jego pracował powolniej. Jednak nie miewał już marzeń – choć za młodych lat marzył tak wiele. Raz nawet kochał się. Było to w owym czasie, gdy pracował przy suknie; zakochał się w córce dyrektora. Była to znacznie od niego starsza, dorosła już panna; widział ją z daleka, chyba ze sześć razy. Lecz co z tego? Na powierzchni sukna spływającego przed nim strugą Johnny widział promienną przyszłość: pokonywał olbrzymie trudności, wynajdywał przedziwne maszyny, by dojść następnie do władzy w fabryce; w końcu brał “ją" w ramiona i skromnie całował w czoło.

Ale to wszystko należało już do przeszłości – zanim stał się zbyt stary i znużony, by kochać. Ona zresztą wyszła za mąż i wyjechała, a umysł Johnny'ego począł zasypiać. Została mu jednak pamięć o owym epizodzie – niby o niezwykłym przeżyciu; nieraz ku niemu powracał myślą – jak to czynią ludzie wspominający czas, kiedy wierzyli w bajki. Johnny nigdy nie wierzył w dobre wróżki ani w świętego Mikołaja, ale wtedy wierzył niezachwianie w uśmiechniętą przyszłość, która w jego wyobraźni żeglowała na strumieniu dymiącego sukna.

Bardzo wcześnie został mężczyzną. Gdy w siódmym roku życia pobrał pierwszy zarobiony grosz – był już młodzieńcem. Wyrastało w nim jakieś poczucie niezależności i zmienił się jego stosunek do matki.

Jako człowiek zarabiający na chleb i spełniający w świecie swą robotę, czuł się w pewnej mierze równy matce. Męskość, dojrzała męskość – przyszła wówczas gdy Johnny poszedł na nocną zmianę do fabryki; chodził tam przez sześć miesięcy, a miał wtedy jedenaście lat. Żadne dziecko, które poznało pracę nocną, nie jest już dzieckiem.

Żywot Johnny'ego miał kilka wielkich dat. Jedną z nich był dzień, w którym matka kupiła trochę śliwek kalifornijskich. Inny fakt zdarzył się dwukrotnie: matka piekła ciasto. Były to wielkie przeżycia. Wspominał je tkliwie. W owym też czasie matka opowiadała mu o jakiejś przepysznej słodkiej potrawie, lepszej od ciasta, którą kiedyś miała przyrządzić, a którą nazywała “pływającą wyspą". Całymi latami Johnny oczekiwał chwili, gdy zasiądzie do stołu mając przed sobą ową “pływającą wyspę" – aż wreszcie oddalił tę myśl w krainę niedoścignionych marzeń.

Pewnego razu znalazł na chodniku dwudziestopięciocentową srebrną monetę. Było to również w jego życiu wydarzenie doniosłe, a przy tym – tragiczne. Ledwie spostrzegł pieniądz, zanim go jeszcze podniósł, wiedział, co było jego obowiązkiem. W domu, jak zwykle, brakowało żywności. Powinien więc był zanieść pieniądz do domu – tak jak oddawał swój zarobek każdego sobotniego wieczora. Sprawa była w tym wypadku jasna i całkiem prosta, ale Johnny nie wydawał nigdy centa ze swych pieniędzy i miał okrutną ochotę na cukierki, których kosztował jedynie przy uroczystych okazjach.

Nie usiłował nawet oszukać samego siebie. Wiedział, że to grzech, i zgrzeszył rozmyślnie, puszczając się na orgię: kupił za piętnaście centów lodowatego cukru. Dziesięć centów schował – na następną hulankę. Lecz że nie był przyzwyczajony do noszenia przy sobie pieniędzy, zgubił te dziesięć centów. Zdarzyło się to właśnie wtedy, gdy cierpiał męki wyrzutów sumienia, i fakt ten wydał mu się karą boską. Grozą przejmowało go uczucie srogiego, zagniewanego Boga; Bóg widział wszystko i Bóg ukarał go odbierając mu nawet pełnię radości spożycia owoców grzechu.

Ilekroć później wracał pamięcią do tego wypadku – zawsze wydawał mu się jedyną ciężką zbrodnią w jego życiu, na której wspomnienie budziła się w nim na nowo skrucha. Była to jedyna ciemna plama na jego przeszłości. Jednak do tych wyrzutów sumienia dołączał się zawsze pewien żal: Johnny nie był zadowolony z użytku, jaki uczynił z owych dwudziestu pięciu centów. Mógł był lepiej ich użyć; opierając się na późniejszym swym doświadczeniu co do boskiej rychliwości, byłby uprzedził Boga i wydał całe ćwierć dolara za jednym zamachem. Wracając tak wspomnieniami w przeszłość, w wyobraźni wydał owe pieniądze z tysiąc razy – za każdym razem korzystniej.

Jedno jeszcze miał wspomnienie, spłowiałe i przywiędłe, lecz wbite w pamięć raz na zawsze – straszliwymi ojcowskimi nogami. Była to raczej jakaś zmora, aniżeli oglądanie pamięcią konkretnego faktu.

Osobliwe to wspomnienie nigdy nie nawiedzało Johnny'ego w biały dzień, gdy był całkiem rozbudzony. Przychodziło nocą do jego wezgłowia – w chwili gdy tracił świadomość zapadając w sen. Budziło go zawsze, zmuszając do trwożnego czuwania, i przez chwilę, przy pierwszym chorobliwym wstrząsie, wydawało się chłopcu, że leży w nogach łóżka. W łóżku zaś znaczyły się niewyraźnie postacie rodziców. Johnny nie wiedział, jak wyglądał ojciec. Zachował bowiem jedno tylko związane z jego osobą wrażenie: to, że ów ojciec miał okrutne, niemiłosierne nogi.

Wcześniejsze jego wspomnienia więdły wraz z nim samym, późniejszych zaś nie miał. Wszystkie dni były jednakie. Wczoraj było to samo, co przed rokiem, tysiąc lat znaczyło tyleż, co jedna minuta. Nic się nigdy nie działo. Nie było wydarzeń, które by znaczyły bieg czasu. Czas nie płynął, stał w miejscu. Tylko maszyny wciąż były w ruchu, choć przecie nie dążyły nigdzie, mimo iż wirowały coraz szybciej.

Kiedy Johnny skończył czternaście lat, wzięto go do krochmalni. To było wielkie wydarzenie. Coś się nareszcie stało, co warto było zapamiętać, coś ważniejszego, niż nocny spoczynek. To rozpoczynało epokę. Była to fabryczna olimpiada, fakt, od którego liczy się czas. “Kiedy zaczynałem pracować w krochmalni" – albo: “Przed moim wstąpieniem do krochmalni" – były to zdania, które Johnny nieraz powtarzał.

Szesnastą rocznicę urodzin uczcił Johnny uroczyście – przejściem do sali krosien. Tu miał znowu podnietę w pracy, bo robota była akordowa. Pod tym względem przodował, gdyż fabryka urobiła z niego doskonałą maszynę. Po upływie trzech miesięcy pracował przy dwóch warsztatach, później przy trzech, wreszcie przy czterech.

Pod koniec drugiego roku pracy w warsztatach Johnny produkował znacznie większą ilość jardów sukna niż którykolwiek z pozostałych tkaczy, a przeszło dwa razy tyle, co mniej zdolni wśród robotników. W domu sprawy zaczęły się poprawiać, w miarę jak dosięgał pełni swej zdolności zarobkowania. Nie tak dalece jednak, by zwiększone dochody przewyższały potrzeby. Dzieci rosły i jadły więcej. Uczęszczały do szkół, a książki są drogie. ...