Senat w okresie królewskim
Członkami byli pater familias stojący na czele rodów(tylko wybrani przez króla).Pierwotnie liczył 100członków potem 300. Miał glos doradczy, zatwierdzał uchwały zgromadzeń kurialnych(auctoritas patrum), troszczył się o przestrzeganie zasad moralnych, wybierał co 5dni zastepcę króla. Miał prawo mianowania urzędników.
Klasy społeczne wg reformy Sergiusza Juliusza
Społ. Podzielone na 5klas ze względu na cenzus majatkowy a każda z nich na centurie.1kl-obywatele posiadający 20jugerów ziemi 100000asów(80centurii),2-min.15j lub 75000-100000a(20centurii),3-min.10j lub min.50000a(20 centurii),4-min.5j lub 25000a(20cen), 5-min.2j lub 11000a(30c), i dodatkowo 18 centurii złożonych z najbogatszych.
Optymaci- optowali za utrzymaniem dotychczasowego ustroju w stanie niezmiennym, zachowując swój stan posiadania. Popularowie- postulowali daleko idące reformy społeczne w republice.Przeprowadzili reformy agrarne.
Reformy Grakchów: przeprowadzili reformy rolne. Jej teoretyczne zalozenia zostaly nakreślone w lex sempronia agraria. W 133 r. Tyberiusz Semproniusz Grakchus jako trybun ludowy wniósł projekt ograniczenia własności ziemi publicznej (ager publicus) do 1000 jugerów (250 ha) i przydzielenia skonfiskowanej ziemi ubogim i bezrolnym chłopom. W 123 r. p.n.e. reformę podjął jego młodszy brat Gajusz Semproniusz Grakchus. Odnowił on ustawę agrarną (lex agraria) i powierzył ekwitom prawo sądzenie nadużyć w prowincjach (lex iudicaria), aby pozyskać ich dla swych planów. Ustalil on rówiez zasady taniej sprzedazy zboza, a nawet darmowego rozdawnictwa.
Wyżsi urzedznicy republikańscy: dyktator, konsul i pretor.
Dyktator- urzednik nadzwyczajny, powoływany jedynie w sytuacji zagrozenia. Podejmowal samodzielnie decyzje. Kadencja nie dłużej niż 6miesiecy. Wybierany spośród konsulow. Jego wladza okreslona była mianem imperium maius. Wladza militarna,uprawnienia cywilne, administracyjne, sadownicze, prawo do orszaku.
Konsul- kadencja 1rok. Urząd sprawowalo jednoczesnie 2 konsuli. Wybor na zgr. centurialnym. Wladza okreslana mianem imperium. Wladza wojskowa, cywilna, sadownicza. Czasami mogli mieć wladze policyjna. Prawo zwoływania zgr. Ludowych i posiedzen senatu. Kolegialność-każdy z nich posiadal pelnie władzy i mogl ja wykonywac bez konsultowania się z drugim.
Pretor- wladza sadownicza, wojskowa, administracyjna, cywilna.. kadencja 1rok. Prawo przewodzenia wyborczym zgr. Ludowym przy wyborach niższym urzędników. Pod nieobecnosc konsulow mogl zwoływać posiedzenie senatu. Wydawal edykt.
Niżsi urzednicy republikańscy: kwestor, cenzor, edyl.
Quaestores- I stopien kariery politycznej. Prowadzenie procesow przeciwko oskarżonym o popełnienie morderstwa, trzymanie pieczy nad kasa panstwa, opieka nad tekstami ustaw i uchwal, piecza nad akweduktami lub administracja w wojsku. Quaestor osteinsis-nadzorownie rozładunku towarow w Ostii; odpowiedzialni przed konsulami.
Censores- 2 wybieranych co 5lat na okres 1,5roku na zgr. centurialnych. Jeden z nich był zawsze plebejuszem. Spisywali ludność, troszczyli się o morale spoleczenstwa, o przestrzeganie zwyczajow, wydawali edykty,. układali i przegladali liste senatorow.
Aediles- piecza nad bezpieczeństwem na targowiskach, ulicach i placach miejskich, wladza policyjna i sadownicza, sprawdzanie miar i wag, zakazywali gier hazardowych, organizowali gry, zabawy i występy.Wydawali edykty.
Trybuni ludowi- wybierani przez zgr. Plebejskie. Ochrona plebejuszy przed nadużyciami władzy ze strony najważniejszych urzędników. Mogli występować z oskarżeniami przeciwko byłym urzednikom za popełnione czyny w czasie sprawowania przez nich urzedu. Mogli proponowac na zgr. Plebejskich projekty ustaw i skazywac obywateli na kary pieniężne.
Senat w okresie republiki- organ doradczy i decyzyjny. Zostawali nimi byli konsulowie, trybuni wojskowi i inni. Podejmowali decyzje w sprawie kultu państwowego, finansow publicznych, poboru do wojska, wypowiedzenia wojny, administrowania Italia i prowincjami. Ustalanie kalendarza, zapewnienie wpływów do kasy państwowej, wladza wojskowa(mianowanie dowódców wojskowych).senatorowie byli zobowiązani do brania udzialu w posiedzeniach senatu. Mieli prawo przyjmowania i wysylania posłów.
Comitia curiata(kurialne)- mialo istotna role w podejmowaniu najwazniejszych decyzji dla panstwa, np. ogłoszenie wojny czy pokoju, tworzenie prawa, wybor najwyższych urzędników. Przed nimi dokonywane były najważniejsze akty prawne i testamenty. Mialy uprawnienia sakralne.zwolywane przez urzędników posiadających imperium.brali w nim udzial tylko patrycjusze
Comitia centuriata-charakter polityczny i wojskowy.Brali w nich udzial także plebejusze.uprawnienia w zakresie podejmowania ustaw, sprawowania wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, dokonywania wyboru urzednikow wyższych. uprawnienia religijno-sakralne.
Comitia tributa- podstawa było miejsce zamieszkania. Prawo dokonywania wyboru niższych urzędników, uprawnienia ustawodawcze. Prawo nakładania kar pieniężnych. Były zwoływane przez konsula lub pretora. Zbieralo się na forum. Glosowanie odbywalo się wewnątrz poszczegolych tribus a potem glosowalo poszczególne tribus.
Zgromadzenia plebejskie(Consilia plebis) wybor urzędników plebejskich, tworzenie prawa, prawo do sprawowania wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych mniejsze wagi. Zwoływal je i prowadzil trybun ludowy.
Organizacja kancelarii cesarskich: kancelaria była urzedem bezpośrednio wspierającym wykonywanie władzy przez cesarza. Zajmowala się przygotowywaniem czynności cesarza prywatnych i publicznych. Urzednicy kancelarii mianowani byli przez cesarza. Kancelaria dzielila się na 7 departamentow:finanse publiczne panstwa, oficjalna korespondencja cesarza, listy i prosby osob prywatnych,przygotowywanie projektow konsytucji cesarskich i ich archiwizowanie, sprawy biezace cesarza.
Podzial terytorialny Italii: brak jednolitej administracji. Rzym zachowal forme miasta-panstwa. Inne zasady rzadzenia obowiązywały w Italii a inne w prowincjach. Miasta w Italii powiazane były przymierzami. Podstawowa wartością było utrzymanie pokoju. W III w. p.n.e. miasta położone wokół Rzymu zaczeto włączać administracyjnie do Rzymu lub zachowali czesciowo autonomie. Takie miejscowości to municypia. Istanial tam urząd dyktatora. Utworzono urząd duowirow. Funkcjonowal senat lub curai. Innym typem kolonizacji były coloniae. Mogly być tworzone z obywateli rzymskich wywozonych z Rzymu lub z mieszkańców Lacjum. Kolonie posiadaly organizacje na wzor Rzymu. Tereny podbite lezace poza Italia nazywane były prowincjami. Nia posiadaly one wlasnej autonomii. Na ich czele stal pierwotnie konsul lub pretor piastujący uzrad w Rzymie. Pozniej sprawowalija ex-konsulowie lub ex-pretor.
Praefecti- wybierani spośród ekwitow. Praefecti saturni- sprawowanie pieczy nad kasa panstwowa, praefectus urbi- reprezentowal cesarza w sparwach bezpieczeństwa w miescie, miał niewielkie uprawnienia jurysdykcyjne, miał prawo wyzwalania niewolnikow, sprawowal kontrole nad bankierami i ich czynosciami, praefectus vigilum- zorganizowanie systemu gaszenia pożarów w Rzymie i zapewnienie bezpieczeństwa miasta w nocy, praefectus annonae- dostawy żywności do Rzymu, kontrola rynku zbozowego, praefectus aegypti- zarządzał Egiptem w imieniu cesarza, prafecti castrorum- dowodzenie legionami w Egipcie, praefectus pretorio- bezpieczeństwo osobiste cesarza, dowodzil wojskami w Italii, uprawnienia sadownicze.
Podzial terytorialny w cesarstwie: podzial na Italie i prowincje. Mieszkancy Italii byli zwolnieni z placenia podatku gruntowego.prowincje podzielono na senackie i cesarskie. Senackie były starymi prowincjami republikańskimi, bezpiecznymi i spokojnymi. W tych drugich ze względu na lokalny opor stacjonowaly legiony.na czele p. senackich stali propraetores a cesarskich-proconsules. Obowiązywała 5-letnia przerwa miedzy piastowaniem urzędów. Kadencja trwala rok. Następowała urbanizacja prowincji.
Comites do nich zaliczani byli niżsi urzednicy należący do personelu pomocniczego.w dominacie stali się wysokimi urzednikami cywilnymi i wojskowymi.
Źródła prawa rzymskiego Okres archaiczny Od założenia Rzymu (753p.n.e) do 2połowy III w.p.n.e. (264p.n.e. – I wojny punickiej)
Zwyczaj- powtarzany, są to zaakceptowane normy lub zachowania. Zwyczaj w prawie rzymskim kształtował się w wyniku niezmienności i ciągłości jakiegoś postępowania. Do rangi normy prawnej był podnoszony wówczas, gdy został uznany dobrowolnie przez większość społeczeństwa za konieczny (opinio necessitatis) i był stosowany przez dłuższy czas (frequens usus) w sposób niezmieniony.
Ustawy królewskie- zwane inaczej leges regiae lub też, od twórcy zbioru, ius Papirianum, stanowiły prawa wydawane przez kolejnych królów rzymskich, choć obecnie uważa się, że zostały spisane na początku republiki i tylko dla większej powagi nazwane ustawami królewskimi.
Ustawa XII tablic - Uchwalona w latach 451 p.n.e.-450 p.n.e. ustawa XII tablic stała się pierwszą ustawą dotyczącą prawa prywatnego. Jest to consensus (zgoda) miedzy patrycjuszami (wyzej urodzeni),a plebejuszami. Tekst ustaw został spisany na spiżowych tablicach i wystawiony na forum Romanum, które spłonęły w czasie najazdu Gallów w 390 p.n.e.
Leges i plebiscita
Uchwały zgromadzeń ludowych, zwane leges, obowiązywały wszystkich obywateli rzymskich. Projekt ustawy wnosił tzw. magistratus (konsul, pretor lub dyktator), którą następnie przegłosowywano (jawnie, później tajnie). Do roku 339 p.n.e. (lex Publilia Philonis) uchwalona ustawa wymagała zatwierdzenia senatu. Składała się z trzech części:
· praescriptio – zawierającą imię wnioskodawcy, datę zebrania się zgromadzenia ludowego itp.
· rogatio – zawierającą treść ustawy
· sanctio – zawierające sankcje na wypadek złamania treści ustawy
Uchwaloną ustawę – lex – nazywano imieniem wnioskodawcy:
· lex Poetelia 326 p.n.e.
· lex Ogulnia 300 p.n.e.
· lex Hortensia 287 p.n.e.
...
Wilotta