Dr Marcin Szulc.doc

Dr Marcin Szulc – wybrane problemy patologii społecznej .

Notatki z wykładów obowiązujące na egzaminie ( oprócz notatek, które nam zgrał – te 6 dokumentów, które macie na mailu prawdopodobnie ;P )
no i oczywiście + dwa pierwsze rozdziały z książki Ireny Pospiszyl – patologie społeczne, które są już streszczone na forum .

22.02

Definicja pojęcia patologii społecznej :
pathos – choroba (cierpienie)
logos – nauka
patologia – nauka o cierpieniu

Negatywne zjawisko społeczne (tradycja pozytywistyczna) :
1.naruszenie norm i wartości
2.destruktywność zachowania mierzona skalą potępienia społecznego
3.występowanie w większej zbiorowości
4.konieczność wykorzystania zbiorowej siły w celu przeciwstawienia się tego rodzaju problemom.

Wątpliwości...
subiektywizm opinii publicznej (co jest normą ? a co nie jest ? )
zależność od czasów ( Giordano Bruno, Marcin Luter)
punkt odniesienia (Greenpeace)


kto jest arbitrem oceny dobra i zła (pomieszanie kompetencji)
(autorytet i „sto zabobonów” ks. prof. Józefa Bocheńskiego – autorytet epistemiczny
i deontyczny)
nie wszystkie normy reguluje prawo
co jest kryterium dystynktywnym patologii społecznej (co odróżnia tę naukę od innych nauk)
masowość zjawiska – problem samobójstw
potępienie społeczne – wynika ze stereotypów społ. np. przekraczanie prędkości narusza normy, feminizm nie narusza norm

zależy od częstości ekspozycji w mediach


22.03

Wskaźnik normy i patologii wg Rosenhana i Seligmana
(warunek konieczny i wystarczający)
1.cierpienie
2.trudność w przystosowaniu
3.nieracjonalność i dziwaczność
4.wyrazistość i niekonwencjonalność
5.utrata kontroli
6.naruszenie ideałów i norm moralnych
7.dyskomfort obserwatora

Normę od patologii odróżnia funkcjonalność zachowania i zdolność osiągania celów.

Według współczesnych trendów :
patologią społeczną jest ogół przypadków śmierci, obniżenia poziomu moralnego, pogorszenia samopoczucia i strat moralnych spowodowanych naruszeniem reguł prakseologicznych, moralnych i prawnych oraz postępowaniem autodestruktywnym.
(Malec, 1986 za Pospiszyl, 2008)


Relatywizm versus rygoryzm moralny
rygoryzm moralny
- prawa naturalne niepodlegające negocjacji
rygoryzm moralny
- równoprawność istnienia wielości systemów norm
immoralizm
- odrzucenie jakiejkolwiek moralności

Argumenty rygorystów :
relatywizm :
prowadzi do kwestionowania wszystkich wartości i norm (obniżenie znaczenia norm)
rodzi poczucie pustki (podważa cele życiowe)
instrumentalizacja wartości i norm (wszystko zależy od punktu widzenia)
przyczynia się do wzrostu patologii społecznych (łatwe usprawiedliwienie dla łamania norm)
wywołuje chaos strukturalny (wartości niezmienne stają się nieczytelne)

Argumenty relatywistów :
różne rozumienie praw naturalnych w różnych kulturach (rozbieżności w ocenie pewnych zjawisk i bogactwo hierarchii wartości)
zróżnicowanie wartości w obrębie jednego społeczeństwa (naturalne zróżnicowanie społeczeństwa)
liczne wyjątki i odstępstwa od praw naturalnych
(np. nie zabijaj – wojna, w obronie własnej, eliminacja przestępców, samobójstwa)


szczególna atrakcyjność w systemach totalitarnych
niebezpieczny konserwatyzm – pielęgnowanie niektórych norm jest niebezpieczne, np. prawem rodzica jest bicie dziecka
odwołanie się do tradycji jest warunkiem wystarczającym, choć często przeczy prawom logiki (niewolnictwo, brak respektowania praw kobiet, uprzedzenia wobec mniejszości, „kto nie z nami – ten przeciwko nam”
nieuwzględnianie konfliktu wartości
(dla rygorystów wszystko jest proste – dychotomizacja świata)


Okiem obiektywnym :
Radykalizm :
plusy
łatwiej ogarnąć intelektualnie w społeczeństwie rozwarstwionym (biało-czarna rzeczywistość)
łatwiej zaakceptować emocjonalnie w sytuacji zgeneralizowanego poczucia zagrożenia społecznego (śmierć za śmierć)
minusy
zależność
ograniczenie możliwości realizacji celów indywidualnych
nadmierna kontrola
infantylizacja zachowania
ograniczenie inicjatywy
niepewność własnej sytuacji społecznej

Relatywizm :
plusy
wolność i demokracja
odpowiedzialność jednostki za wybór moralny
autonomia i odpowiedzialność
refleksyjność (rezygnacja z reakcji rutynowych – spadek agresji)
respektowanie systemów wartości innych ludzi (samoograniczenie)
minusy
nie rozwiązuje problemów społecznych
rozwój przestępczości
niewydolność instytucji kontroli
spadek znaczenia autorytetów


Wybrane teorie dewiacji :
koncepcje socjologiczne
teoria anomii – dewiacja jako efekt niedostatecznej kontroli społecznej
teoria stygmatyzacji, teoria neutralizacji – dewiacja jako konsekwencja nadużycia kontroli społecznej
teoria zróżnicowanych powiązań – dewiacja jako zachowanie wyuczone
teoria Hirscha – dewiacja jako konsekwencja zaburzenia więzi społecznych
koncepcja ponownego przemyślenia Fresha – dewiacja jako wybór jednostki


29.03

Teoria anomii
Emila Durkheima
a – nie, nomoc – prawo
sformułowana w 1897 r.
poszukiwanie patologii w niedoskonałości natury ludzkiej
natura ludzka :
- egoizm
- nienasycenie
brak ograniczeń
nieumiejętność rezygnacji z własnych celów na rzecz innych ludzi
kulminacja = brak pragnienia czegokolwiek
stan anomii – pustka motywacyjna (choroba nieskończoności)

Ratunek
system norm i wartości stanowiących normy dla zachowań
sprawne funkcjonowanie w społeczeństwie zależy od interioryzacji norm i wartości („obecność społeczeństwa w człowieku”) - osobista waga tych wartości.

Anomia – stan, w którym normy tracą znaczenie regulacyjne dla zachowań człowieka
(brak motywacji do respektowania norm – normy przestają być powszechnie ważne i przestrzegane)

Nie istnieje stan beznormii tylko zaprzestanie powszechnego respektowania norm.
Przykłady : śmiecenie, jeżdżenie na gapę, łamanie przepisów drogowych ;
niedotrzymywanie słowa;
szczególne wymagania moralne wobec ludzi tzw. wykształconych.

Koncepcja neutralizacji
dlaczego porządni obywatele w niektórych sytuacjach naruszają cenione normy i wartości społeczne ?
Przykłady z naszego podwórka - fala w wojsku, fala w szkole, „zielona noc”

poczucie winy :
pojedyncze jednostki zazwyczaj ujawniają po czynie
zbiorowości rzadko ujawniają po dokonaniu gwałtów

Sykes i Metz : w każdym społeczeństwie o sprawnej strukturze obowiązują dwa systemy wartości :
system wartości oficjalnych, konformistycznych, dominujących
system wartości podskórnych (podziemnych)

wartości oficjalne :
równość między ludźmi
poszanowanie pracy
poszanowanie cudzej własności
prawo do nietykalności osobistej
ochrona słabszego

wartości podskórne:
wszyscy są równi ale swoi równiejsi
każdy ma równe szanse ale Żydów trzeba trzymać z daleka od władzy bo działają w interesie obcych
trzeba szanować własność ale jeśli jest państwowa to nie trzeba
trzeba bronić słabszego ale jak ja byłem w wojsku to też obrywałem (fala, „kocenie”)

Kiedy wartości podskórne wychodzą na światło dzienne ?
1.powszechność ich występowania
2.obecność wartości jest wsparta obecnością grupy


wartości oficjalne nie przestają funkcjonować
zostają zneutralizowane wiarygodnym usprawiedliwieniem
likwidacja dysonansu moralnego
usprawiedliwianie aktów wandalizmu, naruszania praw innych :
usprawiedliwienie nr 1 – w imię równości i wolności – np. wystąpienia ludności imigracyjnej we Francji w 2005 r.
usprawiedliwienie nr 2 – w imię sprawiedliwości społecznej – np. szczyt G8
usprawiedliwienie nr 3 – w imię poszanowania tradycji i w obronie wartości podstawowych np. przeciwko gejom – prawicowe protesty.



Techniki neutralizacji :
1.kwestionowanie odpowiedzialności – rozerwanie związku między sprawca a czynem (dyfuzja odpowiedzialności) ; „nie tylko ja tam byłem”, „to nie jest moja decyzja”, „ja tylko wykonywałem polecenia”, „ktoś mnie podpuścił”, „gdyby nie było wódki toby ludzie nie pili”, „zostałem namówiony”, „nie byłem w stanie zapanować nad sobą”, „to się stało zupełnie przez przypadek”.
2.kwestionowanie szkody – rozerwanie związku między czynem a jego konsekwencjami „to tylko pożyczka a nie kradzież”, „to państwowe więc niczyje”(PGR), „na biednego nie trafiło – osoba tak majętna nie odczuje straty”
3.kwestionowanie ofiary – odmówienie prawa ofierze do tego miana; „to było w rewanżu”, „to była kara”, AIDS- kara Boża.
4.potępianie potępiających – odebranie prawa potencjalnym sędziom do wydawania sądów o danym występku – przesunięcie uwagi z dewiacyjnego czynu na motywy zachowania tych, którzy potępiają; „sędziowie są stronniczy”, „nauczyciele są głupi”, „policjanci są skorumpowani”
5.odwoływanie się do wyższych racji – polega na przewartościowaniu swojego zachowania i uczynieniu z niego wartości.

Dlaczego techniki neutralizacji są tak niebezpieczne społecznie ?
skutecznie osłabiają wewnętrzną kontrolę
pogłębiają proces demoralizacji całych grup
obniżają wartość istniejących norm
sprzyjają tworzeniu dystansu społecznego między ludźmi


19.04

„Dewiantem nie jest ten , który coś zrobi – tylko ten, który zostanie dewiantem”.

Teoria stygmatyzacji :
normatywem jest prawo, które zmienia się w czasie
np. pracownik wywiadu SB w czasach PRL : dawniej prestiż – dziś – hańba.

Od czego zależy stygmatyzacja ?
sprawcy, okoliczności, ofiary, oceniającego
np. wypadek samochodowy – sprawca może być ofiarą- np. było ślisko, itp.

Od decydowania o tym kto jest dewiantem a kto nie, są grupy zwycięskie
np. grupy polityczne, grupy religijne (Talibowie) ; (promowanie interesów grup zwycięskich).

Czynniki warunkujące dewiacyjną stygmatyzację :
1.osoba naruszająca normę- im wyższą ma pozycję w społeczeństwie, tym większe jest prawdopodobieństwo, że naruszenie normy nie spotka się z potępieniem społecznym; (warunek modyfikowany – np. znieważenie głowy państwa)
2.ofiara naruszenia normy – ofiary znaczące, cieszące się autorytetem, osoby będące przedmiotem szczególnej troski – dzieci
3.rodzaj naruszonej normy - naruszenie tej samej normy nie zawsze jest tak samo potępiane (naruszenie normy jest niebezpieczne w okresie szczególnej wrażliwości społecznej wobec niej - „polowanie na czarownice”
4.osoba oceniająca normę – im wyższa pozycja społeczna autorytetu tym większa wiarygodność ocen (tzw. „autorytety”)

Niebezpieczna Siła Autorytetu :
ludzie mają skłonność odwoływania się do autorytetów
uleganie autorytetom jest na ogół zyskowne (grzeczne dzieci dostają nagrody)...
... a poza tym zwalnia z obowiązku myślenia...
czasem przejście na skróty typu : skoro tak mówi autorytet tzn. że tak trzeba – może mieć dramatyczne skutki

badania Stanleya Milgrama
stopień posłuszeństwa zwiększa :
1.możliwość zrzucenia winy za własne zachowania na innych
2.dystans do ofiary
3.charyzma autorytetu
4.uwielbienie dla autorytetów
5.instytucjonalizacja autorytetów
stopień posłuszeństwa zmniejsza :
1.niewiarygodne warunki fizyczne
2.sprzeczność nakazów, np. dwa autorytety mające odmienne poglądy
3.bliskość ofiary
4.obecność innych osób sprzeciwiających się nakazom


teoria stygmatyzacji
kształtowanie się statusu dewiacyjnego jednostki
jednostka narusza normę – stygmatyzacja ! (nazwanie dewiantem np. prostytutka, złodziej, oszust, zboczeniec, wariat)

Uruchomienie lawiny zdarzeń, którym jednostka nie jest w stanie się przeciwstawić :
1.utrata społecznego zaufania i zabezpieczenia
2.utrata dotychczasowych punktów odniesień (załamanie się osobistych skryptów życiowych np. stałych dochodów, stabilizacji życiowej, niska samoocena)
3.izolacja od tzw porządnych obywateli (utrata pracy, dotychczasowych przyjaciół, negatywna postawa sąsiada)
4.uruchomienie mechanizmów obronnych z obawy przed autodeprecjacją jednostki (oskarżanie otoczenia za własne niepowodzenia, możliwa satysfakcja, wdanie się w kolejne nielegalne interesy; przystosowanie się do roli dewianta, akceptacja statusu dewianta)
5.poszukiwanie kontaktu z osobami (grupami) w celu akceptacji; (wsparcie dewiantów, usprawiedliwianie dla naruszania norm, znajomość technik oszukiwania, zachowań nielegalnych)

cena – tożsamość dewiacyjna („jestem złodziejem”) a czyn dewiacyjny („ukradłem pieniądze”)
tożsamość wpisuje się w samoocenę .

Teoria kontroli Travisa Hirscha :
założenie :
przestrzeganie norm musi się jednostce opłacać
opłaca się wtedy, gdy naruszanie norm wiąże się z dużymi kosztami społecznymi
(np. odrzucenie osób, na których jednostce zależy – porządek społeczny jest ważny dlatego, że jest ważny dla ludzi z którymi jednostka jest związana)

 

Dewiacja jako akt wyboru :
koncepcja rozwinęła się w latach 60 i 70 w nurcie nowej kryminologii
koncepcja krytyczna wobec dotychczasowego pozytywnego myślenia
1.istnieje jeden system wartości i społeczny konsensus wobec niego
2.wszystkie dewiacje są wynikiem zaburzeń (choroby, niepoczytalności)
3.nadmierne zaufanie do klinicznych diagnoz (nieprecyzyjnych)
4.budowanie na podstawie diagnoz specyficznych etykiet dewianta (schizofrenik, psychopata) które utrwalają się w społeczeństwie, co utrudnia zmianę sytuacji życiowej (wyjście poza przypisaną rolę)
5.obowiązkiem państwa (instytucji) jest naprawienie jednostek za wszelką cenę (resocjalizacja, rehabilitacja, wymuszanie zachowań konformistycznych)

państwo terapeutyczne
piętnowanie i szykanowanie osób palących papierosy
szykanowanie osób otyłych
zobowiązanie do wcześniejszej edukacji dzieci nie licząc się z opinią publiczną i badaniami nad efektywnością takiego działania
„klimatyzm” - doktryna zakładająca podporządkowywanie całych państw wątpliwym koncepcjom z zakresu ograniczenia emisji CO2

korekcyjno- terapeutyczne podejście pozbawia człowieka prawa do autonomii (np. procesy wolicjonalne chorych psychicznie nie są uwzględnianie w badaniach)
podobna koncepcja – model represyjno- izolacyjny ; zakłada potrzebę separacji dewiantów od normalnego środowiska (wymuszanie konformizmu metodami represyjnymi)

Obydwa podejścia łączy przekonanie, że to społeczeństwo najlepiej wie co jest dobre dla jednostki a co złe.

(Dewiacja jako akt wyboru – wg Hołysta – podejście nie jest niejednorodne.)

Koncepcja ponownego przemyślenia .

Ellseworth A. Fresch (Harvard) – zachowanie dewiacyjne jest wyborem jednostki,
wypływa z jego autonomii, samosterowania i samoistnienia.

Instytucje publiczne mogą ingerować w życie dewianta tylko, o ile wymaga tego interes.



Wybrane obszary zagrożeń :
1.dewiacja samotnicza – samobójstwo
2.agresja i przemoc / mobbing, bullying, trolling/ przemoc w rodzinie
3.uzależnienia (alkoholizm, narkomania, infoholizm, hazard i inne)
4.sekty
5.niebezpieczne subkultury
6.stereotypy i uprzedzenia
7.terroryzm – przestępstwa z nienawiści
8.bezdomność / dzieci ulicy
9.prostytucja/ sponsoring
10.pornografia dziecięca/ pedofilia/ kazirodztwo
11.korupcja – patologia instytucji
12.handel ludźmi