Zastosowanie metody „Gimnastyka Mózgu” P. Dennisona w procesie rewalidacji dzieci niepełnosprawnych
Współczesne warunki uczenia się powodują, że prawidłowy rozwój dzieci juz 5-6 letnich zostaje zaburzony. We współczesnej szkole wymaga się od dziecka ogromnej pracy umysłowej, wysokiego poziomu wewnętrznej samokontroli, aby osiągnąć określone umiejętności szkolne przy minimalnym wykorzystaniu ruchu. Powoduje to frustracje, lęk i strach, czy poradzi ono sobie z nauką, blokuje radość ze zdobywania nowej wiedzy, hamuje rozwój, spontaniczność i twórcze myślenie. W sytuacji stresu ciało napina się, powoduje to włączenie odruchów "ochronnych". W takiej sytuacji aktywizowane są przede wszystkim tylne partie mózgu, w których włączają się mechanizmy przetrwania. Blokowany jest przepływ informacji do przednich partii mózgu, w których mogą być one przetwarzane w przyczynowo-warunkujących obszarach mózgu. Stres, włączony "odruch ochronny", powoduje zawężenie pola uwagi, a więc w konsekwencji ograniczenie możliwości poznawczych.
Kinezjologia edukacyjna to kierunek nauki i praktyki w dziedzinie wiedzy o człowieku, którego prekursorem jest amerykańskie małżeństwo dr Paul i Gail Dennison.
Etymologia słów wywodzi się od greckiego kinematos – oznaczającego ruch, logos – mowa i łacińskiego educatio – edukacja.
Kinezjologia edukacyjna pokazuje w jaki sposób można pomóc człowiekowi odkrywając sposoby uczenia sie, wykorzystując proste narzędzie jakim jest naturalny ruch fizyczny, niezbędny do organizowania pracy mózgu i ciała w celu zdobywania nowych doświadczeń (szeroko rozumianego uczenia się) i twórczej samorealizacji dzieci. Kinezjologia Edukacyjna jest nauką o ściśle określonych działaniach i ćwiczeniach psychomotorycznych, które uaktywniają system nerwowy, przywracają integrację obydwu półkul mózgu, rozładowują napięcia wywołane stresem a także podnoszą energię.
W Polsce kinezjologia edukacyjna znana i stosowana jest od lat 90-tych. Znalazła swoje miejsce w szkołach, przedszkolach, poradniach pedagogiczno - psychologicznych, warsztatach terapii zajęciowej, w ośrodkach rehabilitacji, placówkach opiekuńczo - wychowawczych.
Cele kinezjologii edukacyjnej:
Ø wspomaganie uczenia się dzieci z trudnościami w nauce,
Ø wspomaganie rozwoju dziecka lub osoby dorosłej,
Ø korygowanie dysfunkcji rozwojowych,
Ø poszukiwanie wiedzy o samym sobie i przeszkodach uniemożliwiających rozwój i dążenie do wybranych celów.
Ø aktywizowanie naturalnych mechanizmów pracy mózgu poprzez ruch,
Ø wykształcenie dobroczynnej motywacji i pozytywnego myślenia,
Ø wzmacnianie w dążeniu do zdobywania wiedzy i rozwijania umiejętności,
Ø usprawnianie zdolności widzenia, słyszenia, zapamiętywania, czytania i pisania, koncentracji, umiejętności jasnego wyrażania myśli w mowie i piśmie.
Główne założenia kinezjologii edukacyjnej
Podstawową metodą Kinezjologii Edukacyjnej jest Gimnastyka Mózgu - opracowana przez Paula Dennisona pod koniec lat sześćdziesiątych dla osób ze stwierdzoną dysleksją. Pracując z dziećmi dyslektycznymi Dennison odkrył, że nauka przychodzi im łatwiej podczas ruchu. Obserwacje te stały się podstawą stworzenia Gimnastyki Mózgu, która skutecznie stosowana jest zarówno w pracy z dziećmi, młodzieżą, dorosłymi, jak i osobami w podeszłym wieku. Korzysta się z niej w rehabilitacji osób po wypadkach, upośledzonych lub mających problemy wynikające z zaburzeń emocjonalnych.
Ćwiczenia tej metody bazują na zabawnych, prostych ruchach oraz sensomotorycznych technikach, mających na celu aktywizację naturalnych mechanizmów rozwoju i samoregulacji, a także integrację asymetrycznych funkcji prawej i lewej półkuli mózgu. Podczas systematycznych ćwiczeń zwiększa się liczba komórek nerwowych, tworzą się połączenia i całe sieci nerwowe, które stale uaktywniane, przyspieszają prędkość transmisji impulsów w obrębie mózgu oraz zwiększają liczbę połączeń nerwowych między prawą i lewa półkulą. Prowadzi to do skrócenia czasu uczenia się oraz w efekcie poprawy: zapamiętania, czytania, twórczego myślenia i rysowania, sprawności ruchowej oraz ogólnego podwyższenia umiejętności szkolnych m.in. u osób, których trudności wynikały z nabytych lub wrodzonych wad i dysharmonii rozwojowych.
W Gimnastyce Mózgu pracuje się z dwoma rodzajami celów:
ü Cele w działaniu – skupiają się na doświadczeniach sensorycznych, emocjonalnych i kinestetycznych związanych z umiejętnością fizyczną
ü Cele werbalne – wykorzystują zarówno słowa jak i aktywność ruchową.
Aby człowiek miał pełny obraz otaczającego go świata niezbędna jest integracja prawej i lewej półkuli mózgowej, bo mózg jest narządem symetrycznym, a każda półkula ma inne zadania.
Ø Prawa półkula mózgu jest to półkula odpowiedzialna za uczucia, prawdziwe wielowymiarowe uczenie się, ogólny ogląd, percepcję przestrzeni, pamięć długotrwałą, intencje - czyli jest ona twórcza, emocjonalna, postrzegająca całość.
Ø Lewa półkula mózgowa (u osób praworęcznych) odpowiada zaś za: myśli, analizę, przypisywanie faktów, widzenie szczegółów, percepcję czasu, kontrolę nad słowem, porozumiewanie się werbalne, pamięć krótką - czyli jest ona logiczna i postrzega poszczególne elementy.
Dzięki harmonijnej współpracy obu półkul mózgowych dzieci jak i dorośli z łatwością przyswajają sobie nową wiedzę, umiejętności. Brak równowagi między pracą obu półkul mózgowych zdaniem Dennisona, prowadzi do powstawania różnego rodzaju zakłóceń. Dziecko może mieć problemy np.: w nauce czytania i pisania, z koncentracją uwagi, wyrażaniem własnych emocji. Paul Dennison twierdzi, że powstałe zaburzenia („blokady”) można zlikwidować właśnie poprzez ruch. Proponuje on ćwiczenia bardzo łatwe i bezpieczne, które wykonywane pod kierunkiem terapeuty prowadzą do integracji obu półkul mózgu, czego efektem może być np.: płynne czytanie lub poprawa koncentracji uwagi dziecka na własnych ruchach i działaniu.
Jednym z najlepszych sposobów na obniżenie stanu stresu w procesie uczenia się jest przestrzeganie prawideł naturalnego rozwoju, które możemy osiągnąć poprzez zastosowanie dwóch zasadniczych typów ruchów.
Typ pierwszy to ruchy przekraczające linię środkową(utworzoną przez lewą i prawą stronę ciała). Przykładem może tu być praca oczu przy czytaniu, pisaniu, rysowaniu, praca narządów słuchu, rąk w trakcie wykonywania jakiejś czynności. Ruchy te integrują myślenie i ruch. Powodują uaktywnienie naturalnych mechanizmów i w związku z tym dziesięciokrotnie zwiększają szybkość przekazywania informacji, umożliwiają swobodny rozwój funkcji psychofizycznych, zapewniają optymalną prace układu nerwowego a także łatwość i spontaniczność uczenia się.
Typ drugi to jednostronne ruchy ciała, powodujące rozdzielenie myśli i ruchu. Mechanizm ten stanowi podstawę procesów upośrednienia czynności przez znak lub symbol. Wymaga on wytężonej pracy umysłu, wysiłku i znacznej energii mózgu i ciała. „Zamraża” on jakby ruch i prowadzi do „ustatkowania” w zachowaniu, które jest potrzebne do skupienia świadomości w sytuacji zarówno uczenia się, jak i stresu.
Ćwiczenia podzielone są na cztery grupy:
Ø Ćwiczenia lateralne
Ø Ćwiczenia rozciągające i wydłużające
Ø Ćwiczenia energetyzujące
Ø Ćwiczenia pogłębiające
Ćwiczenia lateralne (umożliwiające przekroczenie linii środkowej) – stymulują one pracę zarówno dużej jak i małej motoryki. Główny mechanizm „jedności myśli i ruchu”, będący podstawą tych ćwiczeń sprzyja udoskonaleniu i integracji połączeń prawej i lewej półkuli mózgu oraz całościowego odbioru materiału na poziomie analizy i uogólnień. Ćwiczenia lateralne w efekcie ułatwiają uczenie się czytania i pisania. Lepsza staje się również koordynacja całego ciała, a więc dziecko jest sprawniejsze podczas wykonywania różnych czynności np. lepiej gra w piłkę. Obserwuje się także pozytywny wpływ na proces lateralizacji czynności ruchowych.
Do ćwiczeń z wymiaru lateralnego P. Dennison zaliczył:
Ø ćwiczenia naprzemienne
Ø leniwe ósemki
Ø rysowanie oburącz
Ø ósemki alfabetyczne
Ø słoń
Ø krążenie szyją
Ø kołyska
Ø oddychanie przeponowe
Ø rowerek
Ø akumulator
Ćwiczenia rozciągające i wydłużające - pomagają rozluźnić napięcia, które gromadzą się w mięśniach i ścięgnach, które skróciły się przez odruch pnia mózgu gdy znajdował się w nowej nieznanej sytuacji, pomagają osiągnąć poczucie zaangażowanej gotowości poprzez uwolnienie od napięć. Dziecko ćwicząc, odpręża się i rozluźnia. Ćwiczenia te pomagają więc w uczeniu się, lepszym zapamiętywaniu, skoncentrowaniu, myśleniu abstrakcyjnym. Są wskazane dla dzieci z trudnościami w uczeniu się, stale napiętych, przeżywających stres, o słabej koncentracji.
Do grupy tych ćwiczeń P. Dennison zaliczył:
Ø sowa
Ø aktywna ręka
Ø zginanie stopy
Ø pompowanie piętą
Ø luźne skłony
Ø wypady w przód
Ćwiczenia energetyzujące ciało – ich zadanie polega na zabezpieczeniu i stabilizacji prędkości i intensywności przebiegu procesów nerwowych. Mają wpływ na wzrost połączeń pomiędzy strukturami układu limbicznego, odpowiedzialnego za nasze emocje a korą mózgową, będącą siedliskiem ludzkiej świadomości i racjonalności. Zwiększenie połączeń pomiędzy tymi strukturami mózgu umożliwia uświadomienie sobie przez dziecko przeżywanych emocji, zwiększenie panowania nad nimi. Zachowanie dziecka pod ich wpływem zaczyna biec w kierunku racjonalnym, bardziej niż emocjonalnym.
Ø punkty aktywizujące myślenie
Ø punkty równowagi
Ø ziewanie na energię
Ø kapturek myśliciela
Ø pozycja Dennisona ( Cooka)
Ćwiczenia pogłębiające - ich celem jest zwiększenie pozytywnego nastawienia i zredukowanie stresu. Ich zadanie polega na stabilizacji i rytmizacji procesów nerwowych, które prowadzą do wewnętrznego uspokojenia
Do tej grupy ćwiczeń Dennison zaliczył:
Ø Punkty pozytywne
Ø Pozycja Dennisona
Kinezjologia Edukacyjna skierowana jest do:
Ø dzieci
- z deficytami uwagi (lęk, agresja)- ze specyficznymi trudnościami w nauce (dysleksja, dysgrafia itp.)- o specyficznych potrzebach edukacyjnych (upośledzenie umysłowe, autyzm, zespół Downa)- z mózgowym porażeniem dziecięcym- z zaburzeniami sfery motywacyjnej
Ø młodzieży i dorosłych
- z trudnościami w podejmowaniu decyzji oraz określaniu celów życiowych,- poprawa funkcjonowania umysłu (pamięć, koncentracja),- terapia stresu (egzaminy, klasówki, rozmowy kwalifikacyjne),- poprawa koordynacji i percepcji otoczenia (egzaminy wymagające sprawności postrzegania i koordynacji np.: na prawo jazdy)
Zajęcia Kinezjologiczne mogą odbywać się:
- w sesjach indywidualnych- w pracy grupowej (poradnie, szkoły, przedszkola)
Udział w zajęciach tej metody daje możliwości łatwiejszego
uczenia się przez:
Ø wzrost rozumienia,
Ø poprawienie zdolności organizacyjnych,
Ø usprawniają percepcję wzrokowo ruchową i słuchowo ruchową,
Ø poprawienie pamięci długo i krótkoterminowej,
Ø wzmocnienie koordynacji i współpracy półkul mózgowych,
Ø ułatwiają rozwój abstrakcyjnego myślenia,
Ø wspomagają pozytywne nastawienie i równowagę emocjonalną.
Podsumowując kinezjologia edukacyjna to prosta i skuteczna metoda wspomagająca naturalny rozwój każdego z nas. Podstawowym jej zadaniem jest integracji myśli i działań, a więc idealna współpraca umysłu i ciała.
Stosując proponowane ćwiczenia: relaksujące, rozciągające, energetyzujące, i przekraczające linię środka naszego ciała, sprawiamy, że koncentracja, organizacja i komunikacja znacznie się poprawia. Zyskuje na tym całościowy proces uczenia się: pisanie, czytanie, zapamiętywanie, przypominanie, liczenie, umiejętności motoryczne itd. sprawiając, że szkolna i przez całe życie trwająca edukacja staje się pełna sukcesów. Jesteśmy pewniejsi siebie i łatwiej wyrażamy swoje potrzeby. Bardziej otwarci na zmiany, łatwiej dokonujemy właściwych wyborów. Z radością przyjmujemy nowe informacje i w większej harmonii ze sobą i światem kreatywnie tworzymy naszą przyszłość.
Metoda ta sprawdza się w każdej grupie wiekowej.
Bibliografia:
1. Gimnastyka Mózgu – podręcznik, Dr Paul Dennison, Gail Dennison
2. Kinezjologia edukacyjna, red wydawnicza Małgorzata Miller, Kraków 2006r.
3. Gimnastyka Mózgu – przewodnik , Dr Paul Dennison, Warszawa 2003
4. http://www.kinezjologia.scholaris.pl/pytiodp.html
5. Materiały z II Krajowej Konferencji Polskiego Stowarzyszenia Kinezjologów, Warszawa
6. http://www.kinezjologia.com.pl/cel_metod_kinezjologicznych-cele.html
7. „Gimnastyka Mózgu”® według Paula i Gail Dennisonów dla dzieci z trudnościami w uczeniu się. Artykuł z: http://ikepolska.pl/?p=38 .
Cichutka0101