Wyniki redukcji nadliczbowych pęcherzyków zarodkowych w ciążach mnogich u klaczy.pdf

Prace kliniczne i kazuistyczne

Wyniki redukcji nadliczbowych

pęcherzyków zarodkowych w ciążach

mnogich u klaczy

The results of reduction of surplus embryonic

vesicles in multiple pregnancies in mares

Witkowski M. , Zając S. , Division of Reproduction,

Andrology and Animal Biotechnology, Department

of Large Animal Diseases with Clinic, Faculty of

Veterinary Medicine, Warsaw University of Life

Sciences – SGGW

Maciej Witkowski, Sylwester Zając

z Zakładu Rozrodu, Andrologii i Biotechnologii Zwierząt Katedry Chorób Dużych Zwierząt

z Kliniką Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Warszawie

The aim of this study was to evaluate eiciency of the

manual reduction of supernumerary embryos in 14–

20 days old multiple pregnancies in mares. Observa-

tions were made on 66 mares with multiple pregnan-

cies diagnosed. In 63 cases twin pregnancies were

found and in three mares three embryonic vesicles

were recognized. The manual reduction of surplus em-

bryos was carried out between day 12 and day 20 of

pregnancy. After reduction, further development of

single pregnancy was monitored carefully up to day

60. Total eiciency of the manual reduction of su-

pernumerary embryonic vesicles in mares was 87%,

including two cases of 19–20 day old stuck embry-

onic vesicles in the unicorn multiple pregnancies. Re-

cently, the manual reduction method during irst 3

weeks after fertilization is the most efective in con-

trolling the multiple pregnancies in mare. Consider-

ing the risk of permanent adhesion of embryonic

vesicle(s) to the endometrium, the best time for the

irst diagnostic approach and possible reduction pro-

cedure is up to day 15 of pregnancy.

skiem wysoce niekorzystnym. Prze-

ważająca większość przypadków ciąż

mnogich dotyczy ciąży bliźniaczej, więk-

sza niż dwa liczba zarodków spotykana

jest u tego gatunku sporadycznie (1, 2, 3,

4, 5, 6, 7, 8, 9). Zdecydowana większość

ciąż mnogich u klaczy jest konsekwencją

mnogich owulacji ( ryc. 1 ). Owulacje ta-

kie mogą przebiegać w tym samym cza-

sie (synchronicznie) lub w odstępie kil-

ku do kilkudziesięciu godzin (owulacje

asynchroniczne; 9), jednak, przy prze-

ciętnej przeżywalności nasienia ogiera,

dla prawdopodobieństwa wystąpienia

ciąży mnogiej nie ma większego znacze-

nia czy do owulacji doszło w tym samym

czasie czy też w odstępie kilku – lub kil-

kunastu godzin (10). Teoretycznie ciąża

mnoga może powstać również w konse-

kwencji podziału jednej zapłodnionej ko-

mórki jajowej lub z dwóch komórek ja-

jowych wywodzących się z tego samego

pęcherzyka jajnikowego. Piśmiennictwo

zawiera opisy bliźniąt identycznych (3, 4),

jednak dotychczas nie stwierdzono u kla-

czy sytuacji, w której z jednego pęcherzy-

ka jajnikowego byłaby uwalniana więcej

niż jedna komórka jajowa (11).

Ciążę bliźniaczą charakteryzuje wyso-

ka częstotliwość poronień. Do momentu

wprowadzenia ultrasonograii w diagno-

styce wczesnej ciąży u klaczy, umożliwia-

jącej rozpoznanie i kontrolę rozwoju cią-

ży bliźniaczej, taka ciąża była najczęstszą

przyczyną ronienia u tego gatunku zwie-

rząt (3, 5, 11, 12). Przy ciąży bliźniaczej

występuje również zwiększone prawdo-

podobieństwo komplikacji podczas po-

rodu, noworodki cechują małe rozmia-

ry i obniżona żywotność, częściej rodzą

się też martwe lub zdeformowane (3, 11,

13, 14). W rzeczywistości <5% ciąż bliź-

niaczych zakończonych jest urodzeniem

obu żywych źrebiąt (15), natomiast źre-

bięta urodzone z ciąży bliźniaczej są słab-

sze i mniejsze niż potomstwo pochodzą-

ce od tych samych rodziców z ciąży po-

jedynczej. Brak doniesień o urodzeniu

przez klacz większej niż dwóch żywych

noworodków. Z wymienionych względów

wykrycie obecności większej niż jednego

pęcherzyka zarodkowego w jamie macicy

klaczy jest wskazaniem do zlikwidowa-

nia takiej ciąży lub zredukowania licz-

by rozwijających się zarodków lub pło-

dów do jednego.

Celem pracy była analiza skuteczności

manualnej redukcji ciąży mnogiej do po-

jedynczej, przeprowadzona na podstawie

wyników zabiegów wykonywanych u kla-

czy pomiędzy 12 a 20 dniem po zapłod-

nieniu oraz określenie optymalnego ter-

minu diagnostyki ciąży, pozwalającego na

łatwe wykrycie i zlikwidowanie nadlicz-

bowych zarodków.

Materiał i metody

Obserwacje objęły 66 klaczy, u których

zdiagnozowano ciążę mnogą nie starszą

niż 20 dni, a ich właściciele zdecydowali

się na wykonanie zabiegu redukcji nadlicz-

bowych zarodków w celu uzyskania cią-

ży pojedynczej. U 63 klaczy zdiagnozowa-

no ciążę bliźniaczą, u trzech pozostałych

– trojaczą. Opisane przypadki dotyczyły

49 klaczy pełnej krwi angielskiej, 9 klaczy

półkrwi, 4 klaczy arabskich oraz 4 klaczy

zimnokrwistych. Ciąże trojacze zdiagno-

zowano u dwóch klaczy pełnej krwi an-

gielskiej i jednej klaczy półkrwi, przy czym

jedna z klaczy pełnej krwi angielskiej oraz

klacz półkrwi przed stanowieniem otrzy-

mały 3000 j.m. hCG w celu indukcji owu-

lacji. Pośród klaczy, u których zdiagnozo-

wano ciążę bliźniaczą w 5 przypadkach

również zastosowano hCG w dawce 3000

j. m. Pozostałe klacze kryte były w rujach

z owulacjami spontanicznymi.

Kontrola źrebności przeprowadzana

była podczas rutynowego badania klacz

w terenie. Diagnoza ciąży we wszyst-

kich opisanych przypadkach była prze-

prowadzana pomiędzy 12 a 20 dniem po

stwierdzonej owulacji lub po minimum

14 dniach od ostatniego krycia. Diagno-

stykę ciąży prowadzono za pomocą ultra-

sonografu (Honda 1500) z sondą linear-

ną o częstotliwości 5 MHz.

Zabieg redukcji nadliczbowego zarod-

ka przeprowadzano, zgniatając wybrany

pęcherzyk zarodkowy ręką wprowadzo-

ną do odbytnicy wraz z sondą ultrasono-

graiczną, co pozwalało na wizualną kon-

trolę położenia pęcherzyka zarodkowego

Keywords: supernumerary embryos, twin pregnan-

cies, manual reduction.

Ryc. 1. Dwa jednakowej wielkości wzrastające pęcherzyki

jajnikowe u klaczy, stwarzające potencjalne zagrożenie owu-

lacji mnogiej, a w konsekwencji ciąży bliźniaczej

Życie Weterynaryjne • 2011 • 86(2)

135

K ażda ciąża mnoga u klaczy jest zjawi-

Prace kliniczne i kazuistyczne

U 17 klaczy obserwowano pęcherzyki

zarodkowe stykające się ze sobą, jednak

znajdowały się one jeszcze w fazie migra-

cji i stosunkowo łatwo można je było roz-

dzielić, delikatnie manipulując ręką i na-

stępnie zniszczyć wybrany pęcherzyk, bez

uszkadzania pozostałego. U dwóch klaczy

znaleziono pęcherzyki zarodkowe w wie-

ku około 19 dni przylegające ściśle do sie-

bie (ciąża jednorożna; ryc. 2 ). Ze względu

na fakt, że był to koniec sezonu, a klacze

stanowione były cennym ogierem, podję-

to próbę likwidacji jednego z zarodków,

pomimo świadomości, że szansa na po-

wodzenie takiego zabiegu jest znikoma.

Po redukcji nadliczbowego zarodka mo-

nitorowano dalszy rozwój, kontrolując

ją w badaniu ultrasonograicznym prze-

prowadzanym co 14 dni do 60 dnia ciąży.

W przypadku likwidacji jednego ze zlepio-

nych pęcherzyków zarodkowych w ciąży

bliźniaczej jednorożnej, mając na uwadze

wysokie prawdopodobieństwo śmierci po-

zostawionego zarodka, kontrolę rozwoju

ciąży prowadzono codziennie przez ko-

lejne trzy dni po zabiegu, a następnie raz

w tygodniu.

jeszcze około 2 tyg., po tym jednak cza-

sie również zaczął wykazywać cechy de-

generacji i w ciągu następnego tygodnia

uległ resorpcji.

Dyskusja

Ryc. 2. Ultrasonogram przedstawiający 18-dniową

ciążę bliźniaczą jednorożną u klaczy. Zlepione

pęcherzyki zarodkowe są różnej wielkości, co może

być efektem zapłodnienia komórek jajowych

pochodzących z owulacji asynchronicznej. Na tym

etapie redukcja wybranego pęcherzyka zarodkowego

zazwyczaj prowadzi do obumarcia pozostawionego,

drugiego pęcherzyka

Liczba opisanych przypadków ciąży mno-

giej zdiagnozowanych u badanych kla-

czy nie oddaje w pełni stanu faktycznego

częstotliwości występowania takiej ciąży

u różnych ras, ponieważ w tym opraco-

waniu nie opisano wszystkich zdiagnozo-

wanych ciąży bliźniaczych u klaczy, a je-

dynie te, w przypadku których wykony-

wano zabieg redukcji. W największym

stopniu uwaga ta dotyczy klaczy zimno-

krwistych, u których ze względu na przy-

padkowy pod względem terminu charak-

ter przeprowadzanej diagnostyki ciąża

bliźniacza wykrywana była wielokrotnie

na dużo późniejszym etapie rozwoju lub

też ich właściciele nie życzyli sobie prze-

prowadzania zabiegu redukcji, pozosta-

wiając rozwiązanie problemu naturze.

Zdecydowanie najczęściej ciąże mnogie

spotykane były u klaczy pełnej krwi an-

gielskiej, tendencja ta jest jednak ogólnie

znana (2, 3, 12, 15, 16). Rasową predys-

pozycję klaczy pełnej krwi do mnogich

owulacji potwierdza również zdiagnozo-

wanie dwóch z opisanych trzech ciąż tro-

jaczych u klaczy tej właśnie rasy. Opisa-

ne wcześniej w literaturze przypadki cią-

ży trojaczej (4, 6, 8) również dotyczyły

klaczy pełnej krwi angielskiej. Jak zazna-

czono na wstępie, ciąże mnogie u klaczy

są wynikiem mnogich owulacji, tak więc

w obu przypadkach musiały owulować

co najmniej po trzy pęcherzyki jajniko-

we. W przypadku ciąży monozygotycz-

nej wszystkie zarodki znajdowałyby się

w obrębie wspólnego pęcherzyka będą-

cego zawiązkiem omoczniokosmówki (4).

W Polsce w maju i czerwcu obserwu-

je się u koni szczyt sezonu rozrodcze-

go, a więc największą aktywność jajni-

ków (1, 2, 17), najwyższa jest w tym cza-

sie również częstotliwość występowania

ciąż bliźniaczych (obserwacje własne).

Odrębnym zagadnieniem są klacze, u któ-

rych w celu przyspieszenia owulacji za-

stosowano hCG. Podanie tego hormonu

mogło doprowadzić do owulacji pęche-

rzyki, które w rui spontanicznej nie ule-

głyby owulacji.

Zabieg likwidacji nadliczbowych pę-

cherzyków zarodkowych w ciąży u klaczy

wykonywany jest od lat rutynowo podczas

codziennej praktyki w rozrodzie koni (7,

13, 14, 18, 19). Wygniatanie pęcherzyka

zarodkowego starszego niż 27–30-dnio-

wego powoduje uwolnienie do macicy du-

żej ilości płynu ze zlikwidowanego pęche-

rzyka, co może doprowadzić do zaburze-

nia środowiska w macicy i w konsekwencji

Wyniki i omówienie

Spośród 66 klaczy, u których przeprowa-

dzono zabieg redukcji ciąży mnogiej do

pojedynczej, w okresie objętym obserwa-

cją u 9 wystąpiła resorpcja pozostawione-

go zarodka, w pozostałych przypadkach

pojedyncza ciąża rozwijała się prawidło-

wo ( tab. 1 ). Utrata ciąży dotyczyła 8 przy-

padków redukcji ciąż bliźniaczych, w tym

dwóch opisanych wcześniej przypadków

19-dniowej ciąży jednorożnej oraz jed-

nego przypadku redukcji dwóch pęche-

rzyków zarodkowych w ciąży trojaczej.

W obu przypadkach 19-dniowej ciąży jed-

norożnej udało się zlikwidować wybrany

pęcherzyk zarodkowy, bez widocznego

w badaniu ultrasonograicznym uszko-

dzenia pozostałego pęcherzyka. U jednej

z tych klaczy pozostawiony pęcherzyk za-

rodkowy zaczął wykazywać cechy dege-

neracji już w następnym dniu po zabie-

gu (pojawienie się charakterystycznych

ziarnistości w obrazie ultrasonograicz-

nym płynu w obrębie pęcherzyka zarod-

kowego oraz przybranie przez pęcherzyk

nieregularnego kształtu o postrzępionych

brzegach) i wkrótce obumarł. U drugiej

klaczy pozostawiony zarodek rozwijał się

w macicy. Rutynowo zabieg przeprowa-

dzano w przypadku zarodków w wieku

14–20 dni (wiek określano na podstawie

terminu owulacji oraz średnicy i kształtu

pęcherzyka zarodkowego). Z reguły nisz-

czono pęcherzyk zarodkowy wykazujący

cechy mogące świadczyć o nieprawidło-

wościach w jego rozwoju (nieregularny

kształt, widoczne w obrazie ultrasono-

graicznym wtręty w obrębie jamy pę-

cherzyka). W sytuacji kiedy wygląd pę-

cherzyków zarodkowych w obrazie ul-

trasonograicznym nie budził zastrzeżeń,

likwidowano pęcherzyk wybrany losowo.

W dwóch przypadkach podjęto próbę li-

kwidacji nadliczbowego pęcherzyka za-

rodkowego w wieku około 12 dni, jednak

mały, będący w fazie migracji pęcherzyk

pozostawał „nieuchwytny”, przemieszcza-

jąc się w jamie macicy, co uniemożliwia-

ło skuteczne jego zgniecenie. W związku

z tym odstąpiono od zabiegu i powtórzo-

no go z powodzeniem po 3 dniach.

Tabela 1. Wyniki manualnej redukcji nadliczbowych zarodków w 14–20-dniowej ciąży mnogiej u klaczy

Rodzaj ciąży

Całkowita liczba

zabiegów

Liczba udanych zabiegów (prawidło-

wy rozwój ciąży do 60 dnia)

Skuteczność zabiegów

(%)

Ciąża bliźniacza

Ciąża trojacza

Łącznie ciąże mnogie

136

Życie Weterynaryjne • 2011 • 86(2)

Prace kliniczne i kazuistyczne

Ryc. 3. Ciąża bliźniacza jednorożna u klaczy. Pęcherzyki zarodkowe są w wieku

około 15 dni. W tym okresie można je jeszcze rozsunąć, a wybrany pęcherzyk

zlikwidować

Ryc. 4. Jednorożna ciąża bliźniacza u klaczy około 23 dni po zapłodnieniu. W tej projek-

cji ultrasonogram sprawia wrażenie jak gdyby zarodki (zaznaczone strzałkami) znajdo-

wały się w obrębie jednego pęcherzyka zarodkowego, jest to jednak złudzenie spowo-

dowane ścisłym przyleganiem do siebie dwóch odrębnych pęcherzyków zarodkowych

zwiększa ryzyko obumarcia drugiego po-

zostawionego zarodka. W przypadku cią-

ży jednorożnej, kiedy pęcherzyki przy-

legają do siebie, zabieg najlepiej wyko-

nywać przed zajęciem przez nie stałego

miejsca w macicy, tzn. przed 16 dniem

ciąży ( ryc. 3 ). Do tego momentu możli-

we jest manualne rozdzielenie pęcherzy-

ków i zniszczenie tylko jednego z nich.

W późniejszym okresie zgniecenie jedne-

go z dwóch ściśle przylegających do sie-

bie pęcherzyków zarodkowych jest trud-

ne i w obu przedstawionych przypadkach

zakończyło się obumarciem drugiego za-

rodka. Odwlekanie redukcji powyżej 15.

dnia jest w związku z tym ryzykowne, po-

nieważ nigdy nie można wykluczyć sytu-

acji, w której dwa oddzielnie położone pę-

cherzyki zajmą ostatecznie na stałe miej-

sca obok siebie ( ryc. 3, 4 ).

Skuteczność opisanych zabiegów re-

dukcji ciąży mnogiej do pojedynczej wy-

niosła 86%, wliczając zabiegi rozdzielania

dwóch przylegających do siebie pęcherzy-

ków zarodkowych w ciąży ok. 19-dniowej

oraz redukcję trzech ciąż trojaczych, gdzie

liczba manipulacji wykonywanych na cię-

żarnej macicy jest większa niż w przypad-

ku ciąży bliźniaczej. Przedstawiona ana-

liza zakłada ponadto, że we wszystkich

opisanych przypadkach śmierć pozosta-

wionych zarodków spowodowana była

likwidacją nadliczbowych pęcherzyków

zarodkowych i nie bierze pod uwagę in-

nych, częstych w tym okresie ciąży, przy-

czyn obumieralności zarodków (20).

Biorąc pod uwagę przedstawione do-

świadczenia, autorzy pracy uważają, że

najodpowiedniejszy termin wczesnej dia-

gnostyki ciąży to 14–15 dzień po zapłod-

nieniu. W tym czasie można z dużą szan-

są powodzenia przeprowadzić eliminację

zarodków nadliczbowych, nawet w sytu-

acji, kiedy pęcherzyki zarodkowe przyle-

gają do siebie. Z kolei próby zbyt wczesnej

diagnostyki ciąży mogą skutkować prze-

oczeniem jednego z pęcherzyków zarod-

kowych, szczególnie w przypadku więk-

szego odstępu czasu w przebiegu owulacji

asynchronicznej. Diagnostyka przeprowa-

dzana po 15. dniu od zapłodnienia wią-

że się z ryzykiem zastania dwóch sklejo-

nych i niedających się rozdzielić pęche-

rzyków zarodkowych.

sklejenia się pęcherzyków zarodkowych

redukcję pęcherzyka zarodkowego najle-

piej przeprowadzać do 15 dnia ciąży. Real-

na możliwość napotkania większej liczby

zarodków u klaczy powoduje, że podczas

ultrasonograicznej diagnostyki ciąży na-

leży przeglądać uważnie całą jamę maci-

cy, nawet po stwierdzeniu obecności cią-

ży bliźniaczej.

Piśmiennictwo

1. Bielański W.: Rozród zwierząt . PWRiL, Warszawa 1977.

2. Descur S.: Twinning in horoughbred mares in Poland.

heriogenology 1985, 23 , 711-718.

3. Jefcott L.B., Whitewell K.: Twinning as cause of fetal and

neonatal lose in the horoughbred mare. J. Comp. Path .

1973, 83 , 91-106.

4. Meadows S.J., Binns M.M., Newcombe J.R.., hompson

C.J., Rossdale P.D.: Identical triplets in a thoroughbred

mare. Equine Vet. J. 1995, 27 , 394-397.

5. Whithwell K.E.: Investigations into fetal and neonatal los-

ses in the horse. Vet. Clin. North Amer. Large Anim. Pract.

1980, 2 , 313-331.

6. Whithwell KE. Triplet pregnancy in two horoughbred

mares: Equine Vet. J. 1984, 16 , 393-396.

7. Witkowski M.: Ciąża bliźniacza u klaczy– zapobieganie,

diagnostyka i metody kontroli. Medycyna Wet . 2004, 60 ,

465-467.

8. Witkowski M.: Ciąża trojacza u klaczy oraz jej dalszy roz-

wój po likwidacji zarodków nadliczbowych. Medycyna

Wet . 2007, 63 , 1448-1449.

9. Hohenhaus M.U., Bostedt H.: Double ovulation in ma-

res. Clinical, hormone analytical and sonographic stu-

dies. Tierarztl. Prax . 1992, 20 , 405-409.

10. Ginther O.J., Bergfeld D.R.: Embryo reduction before day

11 in mares with twin conceptuses. J. Anim. Sci. 1988, 66 ,

1727-1731.

11. Ginther O.J.: Reproductive Biology of the Mare. Equise-

rvices. Wisconsin, 1992.

Podsumowanie

Wysoka skuteczność redukcji nadlicz-

bowych pęcherzyków zarodkowych

w 14–20-dniowej ciąży mnogiej u kla-

czy potwierdza celowość wykonywania

wczesnej diagnostyki ciąży u tego gatun-

ku i wskazuje, że manualna redukcja jed-

nego z pęcherzyków zarodkowych w tym

okresie wydaje się najskuteczniejszą me-

todą postępowania. Ze względu na ryzyko

Życie Weterynaryjne • 2011 • 86(2)

137

Prace kliniczne i kazuistyczne

12. Ginther O.J., Douglas R.H.: he outcome of twin pregnan-

cies in mares. heriogenology 1982, 18 , 237-244.

13. Macpherson M.L., Reimer J.M.: Twin reduction in the

mare: current options. Anim. Reprod. Sci. 2000, 2 , 233-244.

14. Miller A., Woods G.L.: Diagnosis and correction of twin

pregnancy in the mare. Vet. Clin. North Amer. Equine

Pract . 1988, 4 , 215-220.

15. Parlevliet J.M., Van Der Vlerk T., Tremoleda J.L., Jon-

ker F.H., Stout T.A.E., Colenbrander. B., Van Der Veij-

den G.C.: Succesful transvaginal ultrasound guided twin

puncture in mares prior to day 35 of pregnancy. Proc. 5 th

Ann. Conf. ESDAR, Vienna 2001, s. 43.

16. Chevalier – Clement F.: Pregnancy loss in the mare. Anim.

Reprod. Sci . 1989, 20 , 231-244.

17. Witkowski M, Tischner M.: Efect of increased daylight

during late pregnancy on the reproductive performance of

mares after parturition. J. Reprod. Fertil . 2000, 56 , 673-677.

18. Kudlac E., Grygar J.: Early sonographic diagnosis of twin

pregnancy in mares and its reduction to a single pregnan-

cy. Tierarztl. Prax . 1992, 20 , 399-404.

19. Pascoe R.R.: Methods for the treatment of twin pregnan-

cy in the mare. Equine Vet. J. 1983, 15 , 40-42.

20. Max A.: Straty zarodkowe u zwierząt. Życie Wet. 2002,

77 , 394-397.

Dr Maciej Witkowski, ul. Melchiora Wańkowicza 5B/80,

02-796 Warszawa, e-mail: maciej_witkowski@sggw.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: