klasyfikacja części mowy.odt

Szkolna klasyfikacja części mowy

Tradycyjnie mówi się o 10 częściach mowy. Są to (podaję na razie uproszczone kryteria ich wyróżnienia):

1. rzeczowniki – nazywają osoby i przedmioty (kto? co?),
2. przymiotniki – nazywają cechy jakościowe osób i przedmiotów (jaki?),
3. liczebniki – określają liczbę lub kolejność przedmiotów (ile? który z kolei?),
4. zaimki – nie mają treści znaczeniowej, pełnią funkcję różnych innych części mowy,
5. czasowniki – informują o czynnościach, stanach i zjawiskach (co robi? co się z nim dzieje?),
6. przysłówki – nazywają cechy jakościowe czynności (jak? gdzie? kiedy?),
7. przyimki – informują o stosunkach między przedmiotami, łącząc części zdania o niejednakowej funkcji składniowej,
8. spójniki – informują o stosunkach między przedmiotami i czynnościami, łącząc części zdania o tej samej funkcji,
9. wykrzykniki – wyrażają uczucia lub pełnią funkcję apeli,
10. partykuły (wyrazki) – wzmacniają lub modyfikują znaczenie innych wyrazów.

Pierwsze pięć części mowy, tj. rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki, czasowniki, określane są jako części mowy odmienne. Dalej dzieli się je na odmienne przez przypadki (deklinowalne: rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki – czasem określane łącznie jako imiona) oraz na odmienne przez osoby (koniugowalne: czasownik – czasem określane jako słowa). Pozostałe, tj. przysłówki, przyimki, spójniki, wykrzykniki i partykuły, to części mowy nieodmienne. Określenia „odmienny” i „nieodmienny” są tradycyjne i czasami nie zgadzają się z rzeczywistością językową – pewne przysłówki odmieniają się bowiem przez stopniowanie (np. daleko – dalej – najdalej), istnieje też sporo nieodmiennych zaimków (np. tam) i liczebników (np. pojedynczo). Nieodmienne są też pewne rzeczowniki obcego pochodzenia (np. menu).

Rzeczowniki to wyrazy nazywające. Przymiotniki, liczebniki i przysłówki to wyrazy określające. Przyimki i spójniki określamy jako wyrazy relacyjne, czasowniki jako informujące. Wykrzykniki również mogą być określone jako informujące albo wydzielone w odrębną grupę jako symptomatywno-apelatywne. Partykuły można określić jako modyfikujące. Zaimki nie należą właściwie do żadnej z tych grup, jednak zaimki rzeczowne można włączyć do klasy wyrazów nazywających, zaś zaimki przymiotne, liczebne i przysłowne – do wyrazów określających.

Wyrazy samodzielne mogą tworzyć skończone wypowiedzi w pewnych sytuacjach – czyli mogą pełnić funkcje zdań lub równoważników zdań. Oto przykłady takich jednowyrazowych wypowiedzi:

•       Pies.

•       Kudłaty.

•       Dwa.

•       Szczeka.

•       Głośno.

•       Ona.

•       Aj!

Te 7 skończonych wypowiedzi, wyrażonych kolejno rzeczownikiem, przymiotnikiem, liczebnikiem, czasownikiem, przysłówkiem, zaimkiem i wykrzyknikiem, mogło paść jako odpowiedzi na następujące kolejno zadawane pytania:

•       Co to za zwierzę biega przed twoim domem?

•       Jaki on jest?

•       Ile masz razem psów?

•       Co ten kudłaty najczęściej robi?

•       Jak?

•       Kto ci go podarował?

•       (na końcu dialogu pies ugryzł swojego nowego właściciela…)

Przyimki, spójniki i partykuły należą do wyrazów niesamodzielnych, nie mogą bowiem spełniać funkcji równoważników zdań. Np. przed, lub, czy nie mogą być skończonymi wypowiedziami. Wyrazy niesamodzielne nie mogą też pełnić funkcji części zdania. Np. w zdaniu Pies biega przed domem przyimek przed nie stanowi części zdania – okolicznik miejsca buduje grupa dwóch wyrazów przed domem.

http://www.eksiegarnia.o7.pl