11
.
1. Kształtowanie się systemu Feudalnego w Europie.
-nastapilo w okresie od VdoX w.Pojecie feudalizm nie było jednoznaczne. Odnoszono je do pewnego typu stosonkow prawno-polit. Opartych na systemie hierarchii wladz.System ten zwano lennym.Slowo to wywodzi się z łac.Feudum i znaczy lennoalbo prawo do cudzej rzeczy.Istota feudalizmu wiaze się z szeroko rozumianymi stosunkami poddanczymi, a ich podst. jest zwiazek ze wsia i gosp.rolna.
Feudalizm kształtowal się w Europie na terenie Wloch Hiszpanii i Francji.W drodze podboju ziem cesarstwa rzymskiego przez plemiona germanskie oraz laczenia dawnych instytucji rzymskich z nowymi instytucjami.Na terenie Wlk. Brytanii, Niemiec i Skandynawii stalo się to w wyniku rożnicowania dotychczasowych wspolnot plemienych na skutek wojen i podbojow
W Norwegii Szkocji i na Bałkanach nie było Feudalizmu.
System feudalny kształtował się w państwie rzymskim na bazie systemu niewolniczego. Niewolnictwo było tam podstawą systemu produkcji i z chwilą zaczęcia kształtowania się feudalizmu rozpoczą się rozpad latyfundiów rzymskich. Latyfundia w starożytnym Rzymie dzielono między kolonów(wyzwolonych niewolników) którzy je uprawiali część plonów oddawali panu a resztę przeznaczli na reprodukcję siły roboczej. Latyfundysta rzymski przekształcił się stopniowo w pana feudalnego.
Plemiona które nie znały systemu niewolnictwa znalazły się w IX i X w. W okresie rozpadu współnoty pierwotnej i wodrębnienia się starszyzny rodowej i pozycji wodza. Wódz podbite tereny traktował jako swoją własność czyli PARTYMONIUM. Ziemie te nadawał wyróżniającym się wojownikom czy dostojnikom na zasadzie tzw BENEFICJUM(własność nadana) i w ten sposób kształtowała się wielka własność feudalna. Wielcy właściciele ziemscy przyjmowali w opiekę (prekoria) posiadzczy mniejszej własności na zasadzie dobrowolnej umowy którą nazywano akt komendacji
W ten sposób właściciele stawali się seniorami przyjmującymi w opiekę tzw WASALI. Wasale zobowiązani byli do stawienia się na każde wezwaniw zbrojne seniora lub spełnienie określonych usług i świadczeń. Tworzyła się drabina zależności feudalnej. Równocześnie z formowaniem się klasy feudałów dokonywał się proces przekształcania wolnej ludności rolniczej w warstwę poddańczą. Stopniowo następowało też zamykanie się warstwy feudałów i chłopów.
3.Feudalne stosunki własności.
Podstawa feudalnego systemu wlasnosci było jej rozdzielenie na a) wlasnosc rzeczywista, czyli władztwo terytorialne oraz b) wlasność użytkową- prawo do pracy na roli i utrzymania się z niej.
Z feudalnej własności ziemi wynikała trojaka zależność chłopa :
Zależność gruntowa-jej wyrazem była renta feudalna
Początkowo płacona w naturze później czynszowa
Zależność osobista
-przywiązanie do ziemi
-prawo martwej ręki(rodzina nie miała prawa dziedziczenia ziemi po zmarłym chłopie)
-stan- ugoszczenie feudała
-prawo pierwszej nocy
-zgoda na małżeństwo
Zależność sądownicza wynikała ona z otrzymania przez feudała immunitetu sądowego był on panem życia i śmierci chłopa nie mógł się nigdzie odwołać od wyroku sądowego pana.
4.Renta feudalna jej ewolucja i podział
Rezultatem istnienia podzielonej własności feudalnej była renta feudalna, ściągana przez właściciela od użytkownika
Podział renty feudalnej
Feudał otrzymywał ok. 40% renty f., 6% otrzmywał król, 10-cinę kościół, 25% chłop musiał zostawić na zasiew dlatego większe były klęski głodu i nierzadko szerzył się bunt. Zastępowanie renty naturalnej w czynszową nastąpił od XII doXIV w.
Renta naturalna:
Praca darmowa na panskim polu za plony.
6. Rodzaje zależności chłopów od pana.
8.Handel lewantyński,Hansa,handel lądowy.
Handel lewantyński
Handel śródziemnomorski z krajami wsch zwano lewantyńskim handlem. Był to handel art. Luksusowymi przywożonymi ze wschodu do miast włoskich i nastęonie zaś sprzedawwanymi po wysokich cenach na rynkach europejskich. Przywożono do europy oliwę suszone owoce południowe wyroby ze stali damasceńskiej drogie tkaniny i korzenie. Towary te przchodziły wiele rąk zanim dotarły do europejskich nabywców. Duże było ryzyko przewozu trudności transportu i niepewność rynku. Towary te miały nabywców wśród bogatego i feudalnego mieszczaństwa. Płacono za nie kruszcami. Europa niewiele miała do zaoferowania w handlu wymiennym, było to drewno bursztyn miedź wino i niewolnicy. Bilans handlu Europy w handlu z Lewantem był ujemny.
Hanza
Handel Bałtycki płn – przedm handlu były tu produkty rolne leśne ryby. Handel w tej części Europy został zmonopolizowany przez potęrzny związek miast niemieckich zwany HANZĄ. Formalnie hanza powstała w 1370 r. Należało do niej ponad 20 miast niemieckich. Związek ten opierał się na licznych przyw władców swoje eksperymentalne faktorie posiadał na terenie Włoch w Belgii Norwegii a nzwet w nowogrodzie nz rusi. Całkowicie niemiecikmi miastami eklawami na obcych terytoriachbyły Ryga Kkwajpeda Gdańsk. Tantejsi kupcy przywozili zboże drewno produkowane przez osadników niemieckich osiadłych na terenach nadbałtyckich. Hanza utrzymywała potężną flotę najemne siły zbrojne potrafiła zapewnić swoim członkom bezpieczne i tanie warunki transportu. W gosp śred nastąpiła już specjalizacja produkcji np. handel winem sukno flamandzkie a kraje nadbałtyckie zboże. Sól przywożono z Portugalii z porwotem wieziono soloną rybę. Uformowano w XII w związek hanzatycki dopiero w końcu XV w zaczą tracić swe znaczenie. Niektóre miasta hanzy jak Lubeka Hamburg brena utrzymywały przywileje do XIX w.
Targi w szampanii- handel ladowy.
Targi w szampanii powstały w XII w jako najważniejsze miejsce spotkań pólnocy i południa. Rozwinęły się one dzięki hrabiom Szampanii którzywprowadzili różne ułatwienia specjalne sądy handlowe a także zapewnili ochronę szlaków handlowych. W początkowym okresie kupcami byli cudzoziemcy prawie każdy pochodził z Lewantu i Żydzi. Od X w kupcy rodem z Europy zyskują znacznie w XIII w byli to jeszcze kupcy wędrowni łączyli się oni w kawarwany mieli broń zbrojną eskortę przeciw rozbójnikom. Jedną z form współpracybyła commenda- kupiec chory/staty niemogący sprostać trudom podróży cały swój kapitał powierzał innemu kupcowi który wybierał się w drogę. Zyski dzielono na ¾ kupcowi pozostającemu i ¼ wspólnikowi. Wraz z rozwojem handlu powstały spółki handlowe. Przodowali w ihc powstamie mieszkańcy Italii Florencja Wenecja Midiolan. Spółki te miały własne wszelaki transport kopalnie matali. Od XIII w upowszechnił się się zwyczaj systemu ubezpieczeń morskich. Powstają także prymitywne banki udzielone zostają kredyty. Banki były w Barcelonie Genewie Londynie. W rzeczywistości cały handel w szampanii był prowadzony przy pomocy kredytów. Niezapłacone kredyty przechodziły w formę weksli. Innym powodem uzależnień od kredytów była różnorodność monet i związany z tym chaos. W wielu krajach posługiwano się systemem monetarnym karolińskim. Były to funty szylingi pensy. Równoległe były listy gereńskie funty angielskiefrancuskie listy pizańskie. Miały one różną wartość przez różny ciężar i wartość srebra. Dopiero w II poł XIIIw Europa doczekała się stabilnego pieniądza był nim złoty floren.
9.Podział społ. na stany. Stany:-duchowny (otwarty,kultura,oświata,handel,krucjaty)
-rycerski (zamknięty,walka,administracja,moralne ideały,ziemia=władza)
mieszczański(raczej otwarty)
patrycjat(kupcy,bankierzy)
pospólstwo(mistrzowie,czeladnicy,przekupnie)
-plebs(bez praw miejskich(najemni robotnicy,ludzie luźni-wałesy,żebracy,nierządnice,przestępcy)
-chłopski(wg majątku-pełnorolni,zagrodnicy,bezrolni,najemnicy,rzemieślnicy;wg prawa-poddani lub wolni)
12.Kampania handlowa i handel niewolnikami.
Handel spośród wszystkich sektorów gospodarki europejskiej najbardziej dynamiczny był w okresie między XV a XVIII w. Szczególnie w XVI w nosi on miano epoki rewolucji handlowej. Wzrost handlu nastąpił na duże odległości i między miasami. Punkt ciężkości przesuną się z Morza Śródziemnego na Pół Atlantyk. Zmienił się rodzaj przewożonych towarów i form organizacji handlu. Najbardziej ekspansywni okazali się holendrzy. Spektakularny rozwój Niderlandu zaczą się w XVw gdy holenderska flota rybacka na Morzu Północnym zaczęła zagrażać dominacji Hanzy w handlu śledziami. Handel holenderski opierał się na handlu bałtyckim głównie zbożem i drewnem. 60% statków pływających po Bałtyku to floty holenderskie. Cały handel Europy Pół i Pd znajdował się w rękach Holendrów. Również ekspansywni byli Holen w handlu zamorskim. W 1602 r założyli holenderską kampanię Wschodnio-Indyjską. Wykorzystali moment osłabienia Portugalii ami zorganizowali handel między Indiami a Niderlandami. Podobnie uczynili Anglicy którzy w 1600 r zalożyli Angielską kampanię Wsch-Indyjską. Anglia uważała Indie za największy klejnot korony brytyjskiej. Obie kompanie ang i hol rywalizowały ze sobą ale za największego wroga uważali Portugalczyków, którzy byli tam przed nimi. Dzięki ich działaniom Portugalczycy przestali być potęgą handlową i morską na wschodnich morzach oprócz handlu ze wschodem francuscy angielscy i holenderscy korsarze prowadzili nielegalny handel z Brazylią i Nowym Światem. Napadali na statki hiszpańskie. W wyniku tych działań w I połowie XVIIw Anglicy skolonizowali Nową Anglię Francuzi zaś Kwebek. Oprócz tego handlu zamorskiego ważną rolę odgrywał handel drogą lądową szczególnie rzekami Wisła Ren Loara. Szczególnym rodzajem handlu był handel niewolnikami. Z początku zdominowali go Portugalczycy potem Holendrzy, Francuzi Anglicy. Statki europejskie załadowane bronią palną nożami paciorkami kolorowymi tkaninami alkoholem żeglowały do Afryki. Tam wymieniały ładunek z lokalnymi władzami na niewolników. Skuci w kajdany niewolnicy żeglowali do ąmeryki Pół lub Pd tam zaś wymieniano ludzi na cukier tytoń i inne produkty z którymi wracano do Europy. Wskaźnik śmiertelności niewolników w czasie podróży wynosił 50%. Zyski z handlu niewolnikami były duże.
13.Skutki gospodarcze wielkich odkryć geograficznych.
a)złoty wiek Hiszpanii (i połączonej z nią potem Portugalii) - dobrobyt jednak zmarnowano na wojny
b)dualizm gospodarczy
c)rewolucja handlowa:-globalizacja gospodarki(handel trans oceaniczny,zwiększenie przestrzeni handlu)
-nowe centra handlowe(Lizbona,Kadyks,Sewilla,Antwerpia)
-towary kolonialne,powiększenie się asortymentu towarów,zwiększenie się wolumenu(skali) towarów
-wzrost roli kupca osiadłego;system księgowości kupieckiej i bilansowania majątku(księgowość dwustronna)
-nowożytne niewolnictwo(assiento=monopol handlu Murzynami hiszpański do 1713r.)
d)rewolucja cen=inflacja monetarna=spadek wartości pieniądza przez napływ kruszców do Europy
-inflacja kruszców(spadek wartości srebra)
-nożyce cen(szybciej rosną ceny żywności niż art. przemysłowych)
-wzrost popytu na żywność (import z Europy środkowo-wschodniej) - wzrost liczby ludności
14. Merkantylizm
Polityka państw narod w omawianym okresie miała podwójny cel:
-Budowę gosp wzmacniającej państwo
-wykorzystanie siły państwa do popierania roz gosp i bogacenia narodu.
Adam Smith szkocki filozof oświecenia twórca ekonomii politycznej jako nauki scharakteryzował politykę gosp swoich czasów jako system merkantylny. Wg niego tak jak kupcy bogacili się w takim stopniu że ich dochody przekraczały wydatki i państwa bogaciły się w takim stopniu że były w stanie więcej sprzedawać cudzoziemcom niż kupować za granicą. Dlatego władcy popierali taką politykę która prowadziła do zwiększenia eksportu ograniczania importu i tworzyć korzystny bilans handlowydla państwa jako całości. Napływ z zachodu złota i srebra przyczyniły się do powstania formy polityki gospodarczej państwa zwanej BULIONIZMEM. Polegała ona na zgromadzeniu jak największej ilości złota i srebra oraz zakazie eksportowania tych kruszców na mocy prawa pod karą śmierci. WXVIw zdobywanie kolonii w których było złoto i srebro stało się głównym celem wypraw. Zgodnie z tą teorią państwo powinno jedynie sprzedawać a niczego nie kupować za granicą, nakładano wysokie cła na sprowadzane wyroby zagraniczne. Krajowym manufakt. przyznawano monopole i przyznawano subwencji na popieranie eksportu, ustalono specjalne prawa przeciw zabytkowi. Miały one ograniczyć konsumpcję towa
15.Rewolucja przemysłowa w Anglii (1760-1830) - geneza,etapy
Rewolucja przemysłowa:przełom techniczny,ekonomiczny oraz zmiany społeczne
Geneza:-wysoka kultura techniczna,skłonność do innowacji
-nagromadzenie kapitału(patrz pierwotna akumulacja)
-postęp w rolnictwie(dużo żywności i wolnej siły roboczej
-dobra sytuacja surowcowa i rynek zbytu(łatwa i opłacalna produkcja)
-rozwój nauki i techniki
-stabilny ustrój,spokój wewnętrzny
-rozwinięty system bankowy,ubezpieczeniowy
-wzrost produkcji musiał się odbyć poprzez postęp techniczny
Etapy:a)mechanizacja włókiennictwa-czółenko latające Johna Kaya (1733)-tkanie
-spinning jenny Jamesa Hargreavesa (1764)-przędzarka mechaniczna
-rama wodna Roberta Arkwrighta - udoskonalenie przędzarki
-mechaniczny warsztat tkacki Edmunda Cartwrighta (1787)
-nanoszenie wzorów(tkaniny żakardowe)-Jacquard (1804)
b)przełom w hutnictwie i obróbce żelaza-1735 Abraham Darby - koks
-1784 Henry Cort - puddlingowanie(mieszanie w wielkim piecu,walce mechaniczne)
-1798 Maudsley - obrabiarki
c)maszyna parowa-machina ogniowa Savary’ego(1698) i Tomasza Newcoma(1712)
-wielokrotne udoskonalenie powyższych 1769 James Watt
-1781 Watt udoskonala jeszcze swoją maszynę (do prac obrotowych)
d)transport-1807 parowce Robert Fulton
-1814 George Stephenson - pierwsza lokomotywa (szyny były wcześniej)
-1825 pierwsza kolej żelazna pomiędzy Stockton i Darlington
-1830 Liverpool z Manchesterem
-1838śruba okrętowa
Skutki rewolucji:-wzrost zapotrzebowania na węgiel,masowa produkcja
-wzrost znaczenia Anglii
-urbanizacja,nowe ośrodki przemysłowe i rotten boroughs,nowa klasa społeczna- proletariat
-nowy ruch społeczny luddyści (burzyciele maszyn) – stłumiony
18. Skutki Wielkiej Rewolucji Francuskiej
Rewolucja francuska(1789-1799)-stosunki feudalne hamują postęp i burżuazję(stan trzeci)-reglamentacja królewska,monopole państwowe,cechy.Ideologia oświecenia sprzyjała rewolucji.1789:-14 VII-zdobycie Bastylii-początek;26 VIII-Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela,3 IX-konstutucja,nowa administracja,cenzus wyborczy.Reformy jakobinów:konfiskata dóbr kościelnych, rojalistów,zdrajów.świeckie powszechne szkolnictwo,oddzielenie kościoła od państwa,zniesienie powinności feudalnych,wolność zawodu i działalności przemysłowej-wzrost znaczenia burżuazji.
-okres napoleoński(1799-1815)-1800 Bank Francuski,rozwój przemysłu cukierniczego(buraki zamiast trzciny od Anglików)
*1803-sprzedaż Luizjany USA
*1804-kodeks cywilny(wolność,równość,prawo własności)
1806 blokada kontynentalna Anglii
*1807 koniec poddaństwa chłopów w Europie środkowowschodniej
*1815-upadek Napoleona,kongres wiedeński
6.Dualizm gosp. w Europie.
1. Wzrost koniunktury gospodarczej w Europie zachodniej.
a. rozwój ludności oraz zmiany w jej strukturze społeczno-zawodowej,
b. ekspansja kolonialna Europy i jej znaczenie,
c. rozwój miast, handlu, rzemiosła,
d. rozwój systemu pieniężnego i rewolucja cen,
e. wzrost popytu i cen na artykuły rolne.
2. Różnicowanie się dróg rozwoju gospodarczego Europy zachodniej i wschodniej
a. odmienność kształtowania się stosunków w rolnictwie - dualizm agrarny,
b. odmienność zmian w strukturze produkcji i strukturze społeczno-zawodowej,
c. odmienność struktury eksportu i importu.
3. Przyczyny dualizmu agrarnego
a. zmiany w rolnictwie zachodnioeuropejskim
- zmiany gospodarki czynszowej oraz renty pieniężnej jako głównej formy świadczeń feudalnych,
- towarowy charakter produkcji rolnej oraz jej specjalizacja,
- rozwarstwienie wsi, powstanie gospodarstw dochodowych, upadek słabszych,
- kurczenie się ziem uprawianych przez feudała oraz rozwój systemu dzierżawy ziemi w zamian za rentę pieniężną,
- rozszerzenie praw do własności ziemi użytkowanej przez chłopów,
- stopniowe zanikanie poddaństwa osobistego chłopów, np. prawo opuszczania wsi, zależność od sądów powszechnych.
b. utrzymanie w przeobrażonej formie stosunków feudalnych w rolnictwie Europy wschodniej. Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej,
- powiększenie obszaru ziemi uprawianego przez feudała i produkcji rolnej,
- renta odrobkowa główną formą świadczeń feudalnych,
- poddaństwo osobiste: zakaz opuszczania wsi przez chłopa, prawo sądzenia chłopa przez pana,
- gospodarowanie folwarku oparte na zasadzie: niskie wydatki na inwestycje a wysokie na konsumpcję i aparat nadzoru,
- gospodarstwo chłopskie sprowadzone do funkcji działki wyżywieniowej, reprodukcji siły roboczej i inwentarza.
4. Zmiany w strukturze produkcji i strukturze społeczno-zawodowej
a. Europa Zachodnia
- wzrost produkcji rolnej, a szczególnie hodowlanej,
- wzrost popytu na zboże,
- powiększenie się udziału ludności miejskiej i pozarolniczej,
- rozwój zatrudnienia w rzemiośle, budownictwie, marynarce i handlu,
b. Europa Wschodnia
- dominacja produkcji zboża w folwarku pańszczyźnianym o charakterze ekstensywnym,
- wzrost nadwyżek zboża poprzez ograniczenie konsumpcji chłopa,
- struktura produkcji podporządkowana rynkowi zewnętrznemu i dużym miastom,
- ograniczenie władzy centralnej oraz wzrost wpływów szlachty: poddaństwo chłopów, przywileje celne i handlowe, eliminowanie z handlu mieszczaństwa,
- naturalizacja dóbr szlacheckich: rozwój manufaktur szlacheckich,
5. Odmienność struktury eksportu i importu
- dominacja w eksporcie towarów przemysłowych, orientalnych, kolonialnych, charakteryzujących się dużym nakładem pracy i kapitału. Import z Europy Wschodniej towarów tanich i masowych,
b. Europa Zachodnia
- dominacja w eksporcie towarów żywnościowych i surowcowych charakteryzujących się niskim stopniem przetworzenia i nakładów kapitałowych. Import z Europy zachodniej towarów drogich i rzadkich,
c. nieekwiwalentność wymiany między Europą Wschodnią a Zachodnią - niekorzystne terms of trade,
d. dodatni bilans handlowy Europy wschodniej. Rola kruszców w wyrównywaniu ujemnego bilansu handlowego Europy zachodniej.
21. Świat po I wojnie światowej.
Pokój paryski zakończył gospodarcze problemy związane z wojną nastąpił wzrost nacjonalizmu związanego nią wystąpiły problemy walutowe i finansowe. Najważniejszy zawarty z Niemcami Traktat Wersalski zwracał Francjii Alzację i Lotaryngię oraz zezwalał na francuską okupację przez 15 lat bogatej w węgiel Dolinę Rzeki Sary oddawał Śląsk Polsce. Niemcy zostały pozbawione 13% przedwojennego obszaru i 10% ludności niemieckie horągwie znalazły się pod okupacją Aliantów. Niemcy musiały oddać maszynerię wojenną wielką ilość broni amonicji marynarki handlowej 5tys parowozów 150tys wagonów kolejowych. Musiały też zgodzić się na okupację Naradenii na 15 lat. Najbardziej była upokażająca klauzula „o winie za wojnę” uzasadniała roszczenia Aliantów do reparacji finansowych i odszkodowania wojennego. J. Keims doradca ekonomiczny brytyjskiej delegacji na rokowania pokojowe był tak niezadowolony z sytuacji że ustąpił stanowiska i napisał bestseller „Gospodarcze konsekwencje Pokoju” . Przepowiadał on że jeśli klauzule reparacyjne nie zostaną zrewidowane to będą miały fatalne konsekwencje nie tylko dla Niemiec ale i dla całej Europy. Do 1917 r wojenne wysiłki finansowała głównie W. Brytania. Gdy do wojny przystąpiły USA przejęły one rolę głóenego źródła środków finansowych. Oczekiwano że w momencie zakończenia wojny pożyczki zostaną umożone. USA jednak pożyczki traktowała komercyjnie zgodziły się obniżyć oprocentowanie ale musiały być spłacone. Francja i W. Brytania żądały by Niemcy zapłaciły i reparację i odszkodowania. Ustalono ogólną sumę 132mld marek z złocie. 33mld $ równało się to dwukrotnej wysokości niemieckiego dochodu narodowego. Jednakże ograniczenia narzucone Niemcom przez Aliantów uniemożliwiły im uzyskanie nadwyżki na te spłaty.
W końcu 1922r zaczęła spadać gwałtownie marka niemiecka. Niemcy zaprzestały spłacać raty reparacyjne ponadto wojska francuskie i belgijskie przystąpiły do okupacji Zagłębia Ruhry i przejęły tamtejsze kopalnie węgla i koleje. Zaś Niemcy odpowiedzieli na tą sytuacje biernie. Wydrukowali ogromne ilości pieniądza papierowegona wypłatę rekompensat do robotników i pracodawców Zagłębia Ruhry wywołało to ogromną inflację
1914r – 4 marki = 1 $
1922r – 493 DM = 1 $
styczeń ’23 -18 000 = 1 $
listopad’23 – 4,2 biliona DM
= 1 $
Marka była mniej warta od papieru na którym ją wydrukowano. Te konsekwencje dotknęły także państwa dawnej monarchii Habsburgów. Wśród nich powstała gospodarka międzynarodowa znalazła się w głębokim kryzysie. W końcu 1923r Francja wycofała się, z Zagłębia Ruhry powołała specjalną komisję międzynarodową która zmniejszyła roczne spłaty reparacji i udzieliła Niemcom pożyczki ok. 200mln $ i umożliwiła m 1924r powrót do pieniądza opartego na złocie. Po tej pożyczce napłynęła fala amerykańskiego kapitału. Katastrofalna inflacja z 1923r pozostawiła w społeczeństwie niemieckim głębokie blizny. Sprytni robili fortuny większość obywateli oszczędności przepadły ci ludzie stali się podatni na esternistycznych polityków i w wyborach do Reistagu w 1924r bardzo szybko zyskali komuniści i nacjonaliści kosztem partii demokratycznych
Brak pytan: 2,5,7,10,11,17,19,20
Awatif