Leksykon lektur-Dickens Charles John_Huffman.pdf

CHARLES JOHN

HUFFMAN DICKENS

Ur. 7 lutego 1812 w Landport, zm.

9 czerwca 1870 w Gad’s Hill, w Kent.

Dziewiêtnastowieczny prozaik angielski, jeden z najpopularniejszych

pisarzy w historii literatury.

Urodzi³ siê w niewielkiej mieœcinie ko³o Portsmouth. Dzieciñstwo

w towarzystwie oœmiu braci mia³ doœæ dramatyczne. Rodzina ojca pi-

sarza, Johna Dickensa, niezbyt zaradnego urzêdnika ¿y³a w ubóst-

wie. Matka, Elizabeth z domu Barrow, by³a z kolei córk¹ urzêdnika,

który musia³ uciekaæ przed aresztowaniem.

Od 1821 Charles pobiera³ nauki, wykazuj¹c wielkie zainteresowanie

czytelnictwem. Niestety, w 1824 aresztowano za malwersacje finan-

sowe ojca pisarza. Charles musia³ pracowaæ w fabryce pasty do bu-

tów, gdzie nakleja³ etykiety na szklane opakowania. Od maja tego¿

roku uczy³ siê w Wellington House Academy. W 1827 spróbowa³ si³

jako dziennikarz i stenograf parlamentarny. Publikowa³ w „Mirror of

Parliament” oraz w „True Sun”.

W 1833 opublikowa³ debiutanckie opowiadanie w „Monthly Maga-

zine”. Zdecydowa³ siê na karierê literack¹. Utrzymywa³ siê ze wspó³-

pracy z „Morning Chronicle”, w której by³ kronikarzem i publikowa³

opowiadania o ¿yciu codziennym londyñczyków pod pseudonimem

Boz. W 1836 ukaza³ siê ilustrowany tom Szkice Boza.

W tym samym roku o¿eni³ siê z Catherine Hogarth, lecz nie by³

w tym zwi¹zku szczêœliwy. Ma³¿onkowie rozstali siê w 1858.

W 1836 zacz¹³ siê ukazywaæ w miesiêcznych odcinkach s³ynny Klub

Pickwicka, arcydzie³o brytyjskiego humoru. Rok póŸniej ksi¹¿ka pod

tym tytu³em osi¹gnê³a 40-tysiêczny nak³ad. Niewiele póŸniej równie

popularny Oliver Twist. Rok póŸniej Nicholas Nickleby.

W 1842 Dickens odwiedzi³ Stany Zjednoczone, gdzie przyjêto go en-

tuzjastycznie. Opublikowa³ relacjê z tej podró¿y (Americans notes,

1842), w której doœæ krytycznie oceni³ m³od¹ demokracjê poirytowany

zw³aszcza niewolnictwem i brutalnoœci¹ Amerykanów. Po powrocie do

Londynu wyda³ powieœæ Martin Chuzzlewit(1843–1844), w wielu roz-

dzia³ach z akcentami antyamerykañskimi. W grudniu 1843 ukaza³o siê

pierwsze z najs³ynniejszego cyklu opowiadañ Dickensa – Opowieœci

wigilijnych. Zbiór ³¹cz¹cy piêæ opowieœci wyszed³ drukiem w 1852.

W 1844 rodzina Dickensów podró¿owa³a po W³oszech – gdzie zwie-

dzi³a Genuê, Florencjê, Rzym i Neapol (Impresje w³oskie, 1846).

W maju 1849 Dickens rozpoczyna druk w odcinkach Davida Copper-

6 9

Charles John Huffman Dickens

fielda. By³ ju¿ wówczas osob¹ niezwykle popularn¹. Za³o¿y³ dziennik

„Daily News”, przewodzi³ Mechanic’s Institute w Londynie. Pasjonowa³

siê teatrem. W 1857 pokocha³ m³odziutka aktorkê Ellen Ternan, z któr¹

– po rozwodzie z Catherine – pozosta³ do koñca ¿ycia. Nadal prowadzi³

bardzo aktywn¹ dzia³alnoœæ odczytow¹, pisarsk¹ i wydawnicz¹. W 1866

po raz drugi pojecha³ do Ameryki na zaproszenie prezydenta Andrew

Johnsona. Mimo powa¿nej choroby w 1870 prowadzi³ intensywny cykl

odczytów w Londynie. Zmar³ 9 czerwca w swoim domu w Gad’s Hill.

Ju¿ po jego œmierci ukaza³ siê Edwin Drood, ostatnie z dzie³ pisarza.

Opowieść wigilijna

Geneza utworu

Opowieœæ wigilijnapowsta³a po powrocie Dickensa z Ame-

ryki. Pisarz rozgoryczony demistyfikacj¹ amerykañskiego mitu

podj¹³ po raz kolejny w swoich dzie³ach wa¿ny problem nie-

ludzkiego oblicza kapitalizmu. Tym razem siêgn¹³ do popularnej

w romantyzmie (tak¿e w pozytywizmie, doœæ wspomnieæ prozê Prusa) po-

etyki ³¹cz¹cej w dziele literackim elementy jawy i fantazji. Podobnie jak

w utworach romantycznych bohater œni w obecnoœci duchów w³asn¹ i in-

nych postaci przesz³oœæ oraz przysz³oœæ. Ta swoista wêdrówka w czasie

umo¿liwia przemianê wewnêtrzn¹ bohatera bez konfliktu z realiami.

Opowiadanie Dickensa zalicza siê do jego s³ynnych opowieœci o tema-

tyce bo¿onarodzeniowej, takich jak Œwierszcz za kominemczy Dzwony.

Gatunek na tle tradycji

Opowiadanie to stosunkowo m³ody, bo dziewiêtnasto-

wieczny gatunek. Ten doœæ krótki utwór proz¹ przedstawia

wydarzenia zakoñczone swoist¹ puent¹. Jednow¹tkowa fa-

bu³a – w odró¿nieniu od noweli – mo¿e zawieraæ opisy i re-

fleksje odautorskie. Wiêksza swoboda kompozycyjna pozwala na mno-

¿enie epizodów i opisów. Narrator opowiadania mo¿e ukazywaæ swój

stosunek do œwiata przedstawionego (np. konwencja groteskowa) lub

do w³asnej roli w wydarzeniach.

Mieszanie zdarzeñ realnych i fantastycznych to cecha

charakterystyczna literatury romantycznej. Opowiadanie

zjawisk, które przekracza³y racjonaln¹ wizjê œwiata, wykra-

cza³o wówczas poza stylistyczne ozdobniki. Zjawiska fanta-

7 0

Charles John Huffman Dickens

styczne przywo³ywa³y w tej literaturze lokalny i historyczny koloryt opi-

sywanych wydarzeñ (jak w Lokisie Prospera Merimée), pozwala³y tak-

¿e na poszerzenie wizji œwiata i cz³owieka, wi¹¿¹c siê z filozofi¹ epoki

(E.T.A. Hoffman, M. Shelley i inni), która – zw³aszcza w Polsce – nawi¹-

zywa³a do folkloru, pieœni ludowej oraz mitów. W romantyzmie spoty-

kamy m.in. fantastykê grozy, fantastykê ludow¹ (z elementami baœnio-

wej cudownoœci – metamorfozê bohaterów umo¿liwia spotkanie z po-

staciami, zwierzêtami lub przedmiotami magicznymi). Istnia³a tak¿e

fantastyka techniczna, antropologiczna i cywilizacyjna (wizje historii

i rozwoju cywilizacji jak w A. Mickiewicza Historii przysz³oœci). Fanta-

styka niesamowitoœci jako gatunek literacki jest pochodn¹ romansu

grozy (wywodzonego z powieœci gotyckiej, zob. H. Walpole, Zamczy-

sko wOtranto), zw³aszcza Hoffmana i E.A. Poe.

Świat przedstawiony

Akcja Opowieœci wigilijnej obejmuje dwa dni z ¿ycia starego sk¹p-

ca Ebenezera Scrooge’a, prowadz¹cego kantor gdzieœ na obrze¿u dzie-

wiêtnastowiecznego Londynu. Bohatera spotykamy w godzinach po-

po³udniowych Wigilii, po czym uczestniczymy w jego niezwyk³ej

podró¿y w czasie (a w³aœciwie poza czasem), budz¹c siê wraz z nim

ostatecznie o poranku w Bo¿e Narodzenie.

Czas akcji

S¹ dwa czasy – realny i fantastyczny. Pierwszy to trzy dni grudnia,

licz¹c od Wigilii Bo¿ego Narodzenia pierwszej po³owy XIX wieku w An-

glii. Ale bohater odbywa te¿ swoist¹ trzydniow¹ podró¿ w czasie, obej-

muj¹c¹ lata trudnego dzieciñstwa w ubogim domu, lata szkolne, wiek

dojrza³y oraz „widzi” – za poœrednictwem ducha – wariant swojej nie-

godnej œmierci.

Miejsce akcji

G³ówne wydarzenia tocz¹ siê w zimnym i ciemnym kantorze firmy

Scrooge & Marley przy Camden Town oraz w „szeregu ponurych i pustych

pokojów” w „starym, ciemnym budynku, wznosz¹cym siê przy koñcu g³u-

chego zau³ka, które zajmowa³ zmar³y przed laty wspólnik” Scrooge’a.

Oprócz kantoru i mieszkania poznajemy tak¿e zau³ek, przy którym

stoi opustosza³y dom, kilka ulic s¹siednich, mieszkanie siostrzeñca,

7 1

Charles John Huffman Dickens

a z przestrzeni fantastycznych m.in. „ma³e miasteczko z mostem, ko-

œcio³em i wij¹c¹ siê srebrn¹ wstêg¹ rzeczki”, szko³ê, wielki budynek,

zbudowany z czerwonej ceg³y, „na którym trzyma³a siê jeszcze wie-

¿yczka z dzwonem”, czyli dom rodzinny Scrooge’a (doœæ upiorny

w opisie: „Znalaz³szy siê w ciemnym, pe³nym œmieci i b³ota korytarzu,

mo¿na by³o przez otwarte drzwi ujrzeæ szereg pokojów, pustych i zim-

nych. Powietrze by³o przesycone wilgoci¹, z ka¿dego k¹ta wyziera³o

opuszczenie”).

Bohater w sposób niemal filmowy unosi siê w towarzystwie duchów

ponad œwiatem, odbywaj¹c fantastyczny lot nad krajobrazami swego

dzieciñstwa, mieszkaniem ubogiego pracownika kantoru czy mieszka-

niem siostrzeñca.

Bohaterowie

Bohaterem pierwszoplanowym jest Scrooge, o którym Dickens pisze

„chciwy i stary grzesznik”. Postaæ specyficzna, przypominaj¹ca potwo-

ra z koszmarnego snu. „Zimno wewnêtrzne wyostrzy³o jego starcze ry-

sy, wyd³u¿y³o nos, zmarszczy³o policzki, uczyni³o jego chód sztywnym,

zaczerwienia³o oczy i zabarwia³o na niebiesko usta. Gniewnie brzmia³

jego ostry g³os. Szron pokrywa³ jego g³owê, brwi i chud¹ brodê. Wno-

si³ ze sob¹ lodowat¹ temperaturê; zamra¿a³ ni¹ swe biuro podczas upa-

³u i nie podwy¿sza³ jej ani o jeden stopieñ nawet podczas wigilii Bo¿e-

go Narodzenia”. To w³aœnie Scrooge wskutek wizyty ducha Marleya

ulegnie wewnêtrznej przemianie i stanie siê cz³owiekiem mi³osiernym,

szczodrym i dobrym.

Partnerem Scrooge’a w kantorze jest pomocnik Robert Cratchit, ko-

pista pism, „obarczony rodzin¹ i zarabiaj¹cy piêtnaœcie szylingów tygo-

dniowo na jej utrzymanie”, cz³owiek pokorny, szlachetny, dobry m¹¿

i ojciec, lecz obezw³adniony lêkiem o utratê pracy z powodu choruj¹-

cego dziecka – Tiny’ego.

Fred to pe³en mi³oœci do dziwacznego wuja siostrzeniec Scrooge’a.

W roli zwiastunów przemiany ogl¹damy dwóch „powa¿nych oby-

wateli, o przyjemnej powierzchownoœci” – dzia³aczy dobroczynnych,

którym Scrooge odmówi³ datku.

Widmo Jakuba Marleya – bezpoœredniego sprawcy zamieszania –

wygl¹da³o doœæ upiornie. „W³osy jego by³y dziwnie zmierzwione, jakby

gwa³townym wichrem lub silnym strumieniem pary, a oczy, choæ szero-

ko otwarte, by³y martwe, co, w po³¹czeniu z szar¹ barw¹ skóry, czyni-

7 2

Charles John Huffman Dickens

³o tê twarz odra¿aj¹c¹”. Marley mia³ na sobie ³añcuch chciwca – spo-

rz¹dzony ze z³ych uczynków, œwiadectw wyzysku itd.

Trzy zjawy to Duch Wigilijnej Przesz³oœci (postaæ ubrana na bia³o,

w sukniê ozdobion¹ kwiatami), Duch Tegorocznego Bo¿ego Narodze-

nia oraz Duch Przysz³ych Wigilii (zjawa w czarnym p³aszczu).

W opowiadaniu spotykamy tak¿e rodzinê Roberta i Freda oraz

rówieœników Scrooge’a – towarzyszy lat m³odzieñczych, „dziarskich,

rozbawionych ch³opców”. Tak¿e jego nauczyciela, pierwsz¹ ukochan¹,

Fezziwiga, pierwszego pracodawcê – cz³owieka przyzwoitych obycza-

jów i wiele innych postaci drugoplanowych.

Zdarzenia

W Wigiliê odwiedza Ebenezera duch Marleya, wspólnika, który

zmar³ siedem lat wczeœniej, za sk¹pstwo skazany na wieczn¹ tu³aczkê.

Nak³ania Scrooge’a do poprawy, aby nie musia³ przez wiecznoœæ wlec

ciê¿kiego ³añcucha z niepotrzebnych po œmierci ksi¹g, kluczy i sakiewek

pe³nych pieniêdzy. Marley zapowiada tak¿e wizytê duchów: Ducha Wi-

gilijnej Przesz³oœci (ukazuj¹cego, co niemi³osierny Scrooge utraci³), Du-

cha Tegorocznego Bo¿ego Narodzenia (przekonuj¹cego, jak wa¿na jest

rodzina, przyjaciele i œwiêta), wreszcie Ducha Przysz³ych Wigilii (pre-

zentuje czarn¹ przysz³oœæ sk¹pca – œmieræ, której nikt nie zauwa¿y).

Duchy trzech czasów pokona³y Scrooge’a w trakcie trzech noc-

nych podró¿y w czasie. Przebudzony w Bo¿e Narodzenie o poranku

(co wskazuje na kompletn¹ fantastycznoœæ podró¿y w czasie) posy³a

indyka rodzinie Roberta w Camden Town oraz „ogoliwszy siê”,

w najlepszym ubraniu poszed³ pojednaæ siê z siostrzeñcem. Podczas

spaceru wspar³ towarzystwo dobroczynne, wszed³ do koœcio³a. „G³a-

ska³ pieszczotliwie g³ówki mijaj¹cych go dzieci, wypytywa³ i hojnie

obdarza³ ¿ebraków, zagl¹da³ do suteren i w okna mieszkañ partero-

wych”, zanim odwa¿y³ siê wejœæ do domu Freda na œwi¹teczny obiad.

Nazajutrz podwy¿szy³ pensjê Cratchitowi, zapewniaj¹c, i¿ do³o¿y

„wszelkich starañ, aby postawiæ na nogi twoj¹ rodzinê, padaj¹c¹

z przepracowania”.

Kompozycja

Opowiadanie ma prost¹ fabu³ê i wiele epizodów pobocznych. Puen-

ta wyraŸnie dydaktyczna.

7 3

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: