Camus Albert - Dżuma.pdf - Lektury - mysiachomisia

Albert Camus

Dżuma

Ciekawe wypadki, które są tematem tej kroniki, zaszły w 19 0 r. w Oranie. Według

powszechnego mniemania były one tu na swoim miejscu, wykraczały bowiem nieco poza

zwyczajność. W istocie, na pierwszy rzut oka Oran jest zwykłym miastem i niczym więcej jak

prefekturą francuską na wybrzeżu algierskim. Miasto, trzeba przyznać, jest brzydkie. Wygląda

spokojnie i dopiero po pewnym czasie można zauwa-Syć, co je odróżnia od tylu innych miast

handlowych pod wszystkimi szerokościami. Jakże wyobrazić sobie na przykład miasto bez

gołębi, bez drzew i ogrodów, gdzie nie uderzają skrzydła i nie szeleszczą liście, miejsce nijakie,

jeśli już wyznać całą prawdę? Zmiany pór roku czyta się tylko w niebie. Wiosnę oznajmia

jedynie jakość powietrza lub koszyki kwiatów, które drobni sprzedawcy przywożą z okolicy:

wiosnę sprzedaje się na targach. W lecie słońce zapala zbyt suche domy i pokrywa mury szarym

popiołem; wówczas można żyć tylko w cieniu zamkniętych okiennic. Jesienią natomiast potop

błota. Pięknie bywa tylko zimą.

Na j dogodnie j można poznać miasto starając się dociec, jak się w nim pracuje, jak kocha i jak

umiera. W naszym _małym mieście, może za przyczyną klimatu wszystko to robi się razem, z

miną jednako szaleńczą i nieobecną. ^To znaczy, że ludzie tu się nudzą i starają się nabrać

przyzwyczajeń. Nasi współobywatele dużo pracują, ale zawsze po to, by się wzbogacić.

Interesują się przede wszystkim handlem i zajmują się głównie, jak to sami nazywają, robieniem

interesów. Oczywiście mają również upodobania do prostych radości, lubią kobiety, kino i

kąpiele morskie. Bardzo jednak rozsądnie zachowują sobie te

przyjemności na sobotę wieczór i na niedzielę, usiłując w inne dni tygodnia zarobić dużo

pieniędzy. Wieczorem,, po wyjściu z biur, spotykają się o umówionej godzinie w kawiarniach,

przechadzają po tym samym bulwarze albo siadają na swych balkonach. Pragnienia młodszych są

gwałtowne i krótkie, a grzechy starszych nie wykraczają poza związki amatorów kręgli, bankiety

stowarzyszeń i zebrania, gdzie gra się grubo w karty.

Można zapewne powiedzieć, że nie są to osobliwości naszego miasta i że, razem wziąwszy,

wszyscy nasi współcześni są tacy. Bez wątpienia, nic dziś bardziej naturalnego niż ludzie

pracujący od rana do wieczora, którzy potem przy kartach, w kawiarni i na gadaniu tracą czas,

jaki pozostał im do życia. Ale są miasta i kraje, gdzie ludzie od czasu do czasu podejrzewają

istnienie czegoś innego. Na ogół nie zmienia to ich życia. Ale zaznali podejrzeń, a to zawsze jest

wygrana. |iNatomiast Oran Jest wyraźnie miastem bez podejrzeń, to znaczy miastem całkowicie

nowoczesnym, a zatem nie jest rzeczą konieczną określać dokładnie, w jaki sposób kochają się u

nas. Mężczyźni i kobiety albo łączą się pośpiesznie w tym, co nazywa się aktem miłosnym, albo

powoli przyzwyczajają się do siebie. Między tymi krańcami często aie ma środka. To także nie

jest oryginalne. W Oranie, jak gdzie indziej, z braku czasu i zastanowienia trzeba kochać nie

wiedząc o tym.1L

Bardziej oryginalna w naszym mieście jest trudność, z jaką przychodzi tu umierać. Trudność nie

jest zresztą właściwym słowem i raczej należałoby mówić o niewygodzie. Nigdy nie jest

przyjemnie chorować, ale są miasta i kraje, które podtrzymują nas w chorobie, miasta i kraje,

gdzie można w pewien sposób popuścić sobie cugli. Choremu trzeba łagodności, pragnie znaleźć

Jakieś oparcie, to naturalne. łW Oranie jednak klimat, waga załatwianych interesów, błaha

dekoracja, szybki zmierzch i jakość rozrywek - wszystko wymaga dobrego zdrowia. Chory

czuje się tu bardzo samotny. Pomyślcie-więc o kimś» kto ma umrzeć w pułapce, oddzielony od

innych setkami ścian trzeszczących odJsar^_gdy_w tej samef chwili cała ludność rozmawia

przez telefoniub w kawiarniach o" wekslach, frachtach morskich i" dyskontach. Zrozumiecie, jak

nlewygoana'jeśt śmierć, nawet nowoczesna, jeśli zjawi się niespodzianie w skwarnym mieście. |

Tycłfkilka uwag daje może wystarczające pojęcie o Oranie. Zresztą nie należy w niczym

przesadzać, Trzeba tylko podkreślić banalny wygląd miasta i życia. Czas jednak mija tu łatwo,

skoro tylko nabierze się przyzwyczajeń. Z chwilą gdy nasze miasto zacznie sprzyjać

przyzwyczajeniom, można powiedzieć, że już wszystko jest dobrze. Pod tym względem życie na

pewno nie jest zbyt pasjonujące. Ale przynajmniej nie ma u nas nieporządku. JTotęż^nasza

ludnosc^^^^^ ra, sympatyczna i aktywna, zawsze buoziła w podróżnych rozsądny szacunek. To

miasto, pozbawione ma-Iowniczości, roślinności i duszy, w końcu staje się odpoczynkiem i

człowiek zapada tu wreszcie w sen. Należy jednak dodać, że zaszczepiono je w niezrównanym

pejzażu, pośrodku nagiego płaskowzgórza otoczonego świetlistymi dolinami nad zatoką o

doskonałym rysunku. Można tylko żałować, że miasto zbudowano tyłem do tej zatoki,

niepodobna więc dostrzec morza, którego zawsze trzeba szukać.

Wiedząc już te wszystko, przyznacie bez trudu, że nasi współobywatele nie mogli spodziewać się

wypadków, które zaszły na wiosnę owego roku; jak zrozumiemy później, były"" one niejako

pierwszymi oznakami w serii poważnych wydarzeń, których kronikę zamierzamy tu spisać. Te

fakty wydadzą się jednym naturalne, innym, na odwrót, nieprawdopodobne. Ale kronikarz nie

może się liczyć z tymi sprzecznościami. Jego zadaniem jest stwierdzić: "To się zdarzyło", kiedy

wie, że rzecz zdarzyła się naprawdę, że wypełniła życie wszystkich i że są tysiące świadków,

którzy zważą w swym sercu prawdę tego, co on mówi.

'-ł Zresztą narrator, którego czytelnik pozna we właściwej chwili, nie miałby najmniejszego

prawa zabierać się do przedsięwzięcia tego rodzaju, gdyby przypadek nie pozwolił mu

zgromadzić pewnej liczby zeznań i gdyby siłą rzeczy nie był wmieszany w to wszystko, co

opowiedzieć zamierza. To właśnie upoważnia go do dokonania pracy historyka. Rzecz jasna, ^ae

historyk, nawet amator, ma zawsze dokumenty. (Narrator tej opowieści ma więc swoje: przede

wszystkim własne świadectwo, następnie świadectwa innych, skoro dzięki swej roli musiał

zebrać zwierzenia wszystkich osób tej kroniki, na koniec teksty, które wpadły mu w ręce.

Zamierza czerpać z nich, gdy uzna to za stosowne, i użyć ich, jak mu się spodoba. Zamierza

również... Ale może już czas porzucić komentarze i przezorne omówienia i przejść do samego

opowiadania. Opis pierwszych dni wymaga pewnej drobiazgowości.

Rankiem 16 kwietnia doktor Bernard Rieux wyszedł ze swego gaBmetu i pośrodku podestu

zawadził nogą o martwego szczura. Na razie odsunął zwierzę nie zwracając na nie uwagi i zszedł

ze schodów. Ale gdy znalazł się na ulicy, przyszło mu na myśl, że ten szczur nie powinien 'był

tam się znaleźć, i zawrócił, by zawiadomić dozorcę. Widząc reakcję starego Michela, zrozumiał,

jak bardzo jego odkrycie było niezwykłe. Obecność tego martwego szczura wydała mu się tylko

dziwna, gdy dla dozorcy oznaczała skandal. Postawa dozorcy była zresztą stanowcza: nie ma

szczurów w, domu. Na próżno doktor zapewniał, że widział szczura na podeście pierwszego

piętra, nic nie mogło zachwiać przekonania Michela. Nie ma szczurów w domu, ktoś musiał więc

przynieść zwierzę z zewnątrz. Krótko mówiąc, to jakiś kawał.

Tego samego wieczora, gdy Bernard, Rieux stojąc na korytarzu szukał kluczy, zanim wszedł na

schody, ujrzał, jak z ciemnej jego głębi wynurza się wielki

/szczur, o wilgotnej sierści, poruszający się niepewnym 'krokiem. Szczur zatrzymał się, jak

gdyby szukał równowagi, skierował ku doktorowi, zatrzymał znowu, zakręcił w miejscu z

nikłym piskiem i upadł wreszcie, wyrzucając krew na wpół otwartymi wargami. Doktor

przypatrywał mu się przez chwilę i poszedł do siebie.

Nie myślał o szczurze. Ta wyrzucona krew skierowała go na powrót ku jego trosce. Żona

doktora, chora od roku, miała wyjechać nazajutrz do uzdrowiska w górach. Zastał ją leżącą w ich

pokoju, jak ją o to prosił. W ten sposób przygotowywała stę do trudów podróży. Uśmróchnęła

się.

- Czuję się bardzo dobrze - powiedziała. Doktor patrzył na twarz zwróconą ku niemu w świetle

lampy przy wezgłowiu. Dla Rieux ta twarz ^ trzydziestoletnia, mimo śladów choroby, była wciąż

twarzą młodości, może dzięki owemu uśmiechowi, który górował nad resztą.

- Spij, jeśli możesz - powiedział. - Pielęgniarka przyjdzie o jedenastej i zawiozę was na pociąg

południowy.

Ucałował lekko wilgotne czoło. Uśmiech odprowadził go do drzwi.

Nazajutrz, J^kw^ętnifi^o ^godzinie ^osmgj^ ^dozorca zatrzymał-dektora w przejściu, narzekając

'ha "kiepskich dowcipnisiów, którzy położyli trzy martwe, szczury pośrodku korytarza.

Pochwycono je widocznie w prymitywnie sklecone pułapki, były bowiem całe zakrwawione.

Dozorca pozostał pewien czas na progu drzwi wejściowych trzymając szczury za łapy i

spodziewając się, że winowajcy zdradzą się jakimś nowym kawałem. Ale nic takiego się nie

stało.

- O - powiedział Michel - już ja ich przychwycę!

Rieux, zaintrygowany, postanowił rozpocząć obchód od dzielnic znajdujących się na krańcach

miasta, gdzie mieszkali jego najbiedniejsi pacjenci. Śmieci wywożono stąd znacznie później i

auto, jadąc wzdłuż

prostych i zakurzonych uliczek, ocierało się o kubły na odpadki pozostawione na skraju

chodnika. Przejeżdżając tak jedną z ulic naliczył tuzin szczurów leżących na resztkach jarzyn i

brudnych szmatach.

Pierwszego chorego zastał w łóżku, w pokoju wychodzącym na ulicę, który służył zarazem za

sypialnię i jadalnię. Był to stary Hiszpan o twarzy twardej i porytej. Miał przed sobą, na kołdrze,

dwa garnki napełnione grochem. W chwili gdy doktor wchodził, chory, na wpół wyprostowany w

łóżku, opadł do tyłu usiłując chwycić chropawy, astmatyczny oddech. Jego żona przyniosła

miskę.

- Cóż, doktorze - powiedział podczas zastrzyku - wychodzą, widział pan?

- Tak - powiedziała kobieta - sąsiad znalazł

trzy.

-/ - Stary zacierał ręce.

' - Wychodzą, widać je we wszystkich kubłach na '^ śmiecie, to głód!

"~ Rieux stwierdził potem bez trudu, że cała dzielnica

mówi o szczurach. Skończywszy wizyty wrócił do

domu.

- Na górze jest telegram do pana - powiedział Michel.

Doktor zapytał go, czy widział nowe szczury.

- Ach, nie - rzekł dozorca - stoję na czatach, pan rozumie. I te świnie nie mają śmiałości.

Telegram oznajmiał przyjazd matki doktora nazajutrz. Miała zająć się domem syna pod

nieobecność chorej. Kiedy doktor wszedł do mieszkania, pielęgniarka już tam była. Rieux ujrzał

swoją żonę stojącą w kostiumie, twarz miała uróżowaną. Uśmiechnął się do niej.

- Dobrze - powiedział - bardzo dobrze. W chwilę potem na dworcu umieszczał ją w wagonie

sypialnym. Oglądała przedział.

- Za kosztowne to dla nas, prawda?

- Tak trzeba - powiedział Rieux.

- Co to za historia ze szczurami?

- Nie wiem. To dziwne, ale minie.

Potem powiedział bardzo szybko, że ją przeprasza, że powinien był czuwać nad nią i bardzo ją

zaniedbał. Potrząsnęła głową, jakby dając mu znak, by przestał. Ale on dodał:

- Wszystko pójdzie lepiej, kiedy wrócisz. Zaczniemy na nowo.

- Tak - powiedziała z błyszczącymi oczami - zaczniemy na nowo.

W chwilę potem odwróciła się do niego plecami i patrzyła przez okno. Na peronie ludzie tłoczyli

się i potrącali. Syczenie lokomotywy dochodziło aż do nich. Zawołał żonę po imieniu i kiedy się

odwróciła, zobaczył, że jej twarz jest zalana łzami.

- Nie - powiedział łagodnie. Uśmiech wrócił pod łzami, nieco skrzywiony. Odetchnęła głęboko:

- Idź, wszystko będzie dobrze. Przycisnął ją do siebie. I teraz na peronie, z drugiej strony szyby,

widział tylko jej uśmiech.

- Proszę cię - powiedział - uważaj na siebie.

Ale ona nie mogła go słyszeć.

Blisko wyjścia, na peronie dworca, Rieux potrącił pana Othona, sędziego śledczego, który

trzymał swego synka za rękę. Doktor zapytał go, czy wybiera się w podróż. Długi i czarny pan

Othon, którego wygląd przywodził na pamięć sylwetkę światowca, jak to mawiało się dawniej, i

karawaniarza zarazem, odparł głosem uprzejmym, ale lakonicznie:

- Oczekuję małżonki, która pojechała złożyć wyrazy szacunku mojej rodzinie. Lokomotywa

gwizdnęła.

- Szczury... -- powiedział sędzia. Rieux pchnęło w stronę pociągu, ale zawrócił ku wyjściu.

- Tak - rzekł - to głupstwo.

Z całej tej sceny zapamiętał tylko przechodzącego mężczyznę, który niósł pod pachą skrzynkę

pełną martwych szczurów.

Po południu tego samego dnia, gdy Rieux rozpoczynał. przyjęcia, zjawił się młody człowiek, o

którym powiedziano mu, że jest dziennikarzem i że był już rano. Nazywał się''^aymond

Ramberl/. Niski, w sportowym ubraniu, o szerokich ramionach, twarzy zdecydowane], oczach

jasnych i inteligentnych, robił wrażenie człowieka, któremu życie służy. Przystąpił od razu do

sprawy. Przeprowadzał ankietę dla wielkiego dziennika paryskiego o warunkach życia Arabów i

chciał się poinformować o ich stanie sanitar-•)nym. Rieux powiedział mu, że nie jest z tym

dobrze. Ale zanim przystąpi do tematu, chciałby wiedzieć, czy dziennikarz może napisać całą

prawdę.

- Zapewne-rzekł tamten.

- Chodzi mi o to, czy może pan powiedzieć naJ" gorsze?

- Niezupełnie, muszę to przyznać. Ale przypuszczam, że taka ocena byłaby nieuzasadniona.

Rieux powiedział spokojnie, że w istocie taka ocena byłaby nieuzasadniona, ale zadając pytanie

chciał tylko wiedzieć, czy Rambert może napasać wszystko, bez żadnych ograniczeń.

- Tylko takie wypowiedzi uznaję. Nie będę więc panu pomagał wiadomościami, które posiadam.

- To język Sanit-Justa - powiedział dziennikarz z uśmiechem, -«-ats-a"

Rieux odparł nie podnosząc głosu, że nic mu o tym nie wiadomo, ale że jest to język człowieka

zmęczonego światem, który czuje jednak sympatię dla bliźnich i ze swej strony jest

zdecydowany nie przystać na niesprawiedliwość i ustępstwa.

Rambert z szyją wciśniętą w ramiona patrzył na doktora.

- Zdaje się, że pana rozumiem - rzekł wreszcie wstając.

Doktor odprowadził go do drzwi.

- Dziękuję panu, że patrzy pan na to w ten sposób. Ramibert był trochę zniecierpliwiony.

- Tak - powiedział - rozumiem, przepraszam, że panu przeszkodziłem.

Doktor uścisnął mu rękę i powiedział, że można by napisać ciekawy reportaż o ilości martwych

szczurów, jakie znajdują się teraz w mieście.

- O - zawołał Rambert - to mnie interesuje! O siedemnastej, kiedy doktor znów szedł do

pacjentów, spotkał na schodach mężczyznę młodego jeszcze, o ciężkiej sylwetce, o twarzy

masywnej i porytej, zamkniętej szerokimi brwiami. Widywał go niekiedy u hiszpańskich

tancerzy, 'kt&rzy mieszkali na ostatnim piętrze w jego kamienicy, j^ean Tarrou pilnie pałał

papierosa, przyglądając się ostatnim .konwulsjom szczura, który zdychał u jego stóp na stopniu

schodów. Spojrzał na doktora spokojnie i przenikliwie szarymi oczami, przywitał go i dodał, że

pojawienie się szczurów to rzecz ciekawa.

- Tak - rzekł Rieux - ale to w końcu drażni.

- W pewnym sensie, doktorze, tylko w pewnym sensie. Nigdy nie widzieliśmy nic podobnego, ot

i wszystko. Ale uważam, że to ciekawe, tak, na pewno ciekawe.

Tarrou przeciągnął ręką po włosach, by odrzucić je do tyłu, spojrzał znów na szczura,

nieruchomego teraz, potem uśmiechnął się do Rieux.

- Tak czy inaczej, doktorze, to przede wszystkim sprawa dozorcy.

Doktor napotkał właśnie dozorcę przed domem;

stał wsparty o ścianę obok wejścia, z wyrazem zmęczenia na czerwonej zazwyczaj twarzy.

- Tak, wiem - rzekł stary Michel do Rieux, 'który oznajmił mu o nowym odkryciu. - Teraz

znajduje się je po dwa lub trzy. Ale to samo jest w innych domach.

Wydawał się przygnębiony i zatroskany. Machinalnym ruchem, pocierał sobie szyję. Rieux

zapytał go, jak się miewa. Dozorca nie może oczywiście powiedzieć, że źle. Tylko że czuje się

nieswój. Jego zdaniem

nie jest to cierpienie fizyczne. Te szczury mu dogodziły i wszystko pójdzie lepiej, gdy znikną.

Ale następnego dnia rano, ISkwietnia^ doktor. który przywiózł swoją matkę z dworca, zastał

Michela z miną jeszcze bardziej zgnębioną; na schodach, od piwnicy po strych, znalazł z dziesięć

szczurów. W są-Jsiednich domach kubły na śmiecie były ich pełne. [Matka doktora przyjęła

wiadomość bez zdziwienia.

- Takie rzeczy się zdarzają. ^ Była to mała kobieta o włosach przyprószonych srebrem, o oczach

czarnych i łagodnych.

- Jestem szczęśliwa, że cię widzę, Bernard - mówiła. - Szczury są tu bezsilne.

Rieux przyznał jej rację; to prawda, z nią wszystko wydawało się łatwe.

Zatelefonował jednak do znajomego dyrektora miejskiej służby odszczurzania. Czy dyrektor

słyszał o szczurach, które wychodzą w wielkich ilościach, by umierać na wolnym powietrzu?

,Metgiier,. ^dyrektor, słyszał o tym, a nawet w jego TTrżędzie, znajdującym się niedaleko od

Camus Albert - Dżuma.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: