Borowski Tadeusz - Wybór opowiadań.pdf - Borowski Tadeusz - leopardg

Tadeusz Borowski

Wybór opowiadań

Spis treści

Wstęp / 5

Matura na Targowej / 19

Pożegnanie z Marią / 24

Chłopiec z Biblią / 57

U nas w Auschwitzu... / 68

Ludzie, którzy szli / 107

Dzień na Harmenzach / 121

Proszę państwa do gazu / 150

Śmierć powstańca / 171

Bitwa pod Grunwaldem / 186

Określenia oświęcimskie / 229

Wstęp

W literaturze polskiej czasu wojny i powojnia, bujnej i różnorodnej, Tadeusz Borowski był postacią

wyjątkową. Choć żył zaledwie 29 lat i pozostawił po sobie dorobek ilościowo niewielki, nie dopełniony,

nie pozbawiony wewnętrznych sprzeczności - trudno przecenić jego wartość i znaczenie.

Za życia był pisarzem czytywanym, frapującym, lecz przede wszystkim spornym. Prawie każdy jego

utwór, każda książka wywoływały dyskusje i sprzeciwy. Krytykowano je, i często potępiano, z różnych

stron i rozmaitych powodów. Skoro nie dawało się tej twórczości potraktować obojętnie, dość

powszechnie doszukiwano się w niej wybujałego młodzieńczego nihilizmu. Borowski nie ułatwiał

zrozumienia swych dróg: rozrzutnie szafował własnym pisarstwem, potępiał sam siebie, miotał się

wśród sprzeczności swego czasu i swej psychiki. Trzeba było dopiero jego samobójczej śmierci,

zebrania ocalałych utworów i wyświetlenia nieznanej biografii, aby z dość już odległej perspektywy

czasu i nowych doświadczeń ogarnąć to wyjątkowe zjawisko i zrozumieć, czym jest dla polskiej

literatury.

Borowski debiutował w środku okupacji, w końcu roku 1942. Miał lat dwadzieścia. Pracował jako

magazynier w firmie budowlanej na Pradze i studiował polonistykę w tajnym uniwersytecie

warszawskim. Wojna przyspieszyła dojrzewanie nowego pokolenia literackiego. Wśród jego kolegów

uniwersyteckich znalazło się wielu młodych poetów: Krzysztof Kamil Baczyński, Wacław Bojarski,

Tadeusz Gajcy, Andrzej Trzebiński, Zdzisław Stroiński, Stanisław Marczak-Oborski i inni. Tej

młodzieży

zawdzięczała Warszawa pierwsze przejawy życia literackiego pod okupacją. Ale nie było jej łatwo

otrząsnąć się z klęski, zdobyć jakąś nową, własną orientację ideową. Większość z nich skupiła się wokół

pisma "Sztuka i Naród", związanego z prawicową organizacją "Konfederacja Narodu", która w

okupowanym kraju snuła dalej rojenia o polskiej mocarstwowości. Borowski, podobnie jak Baczyński,

mocno sprzeciwiał się tej ideologii (na tym tle rozszedł się ze swym szkolnym i uniwersyteckim

przyjacielem, Andrzejem Trzebińskim).

Wokół Borowskiego powstała grupa przyjacielska "esencjastów" stanowiąca w okupowanej Warszawie

ośrodek lewicowej czy też lewicującej młodzieży artystycznej, konkurencyjny w stosunku do "Sztuki i

Narodu". Dla zabaw, dysput i poezji zbierali się przeważnie w baraku na Skaryszewskiej, gdzie

pracował i mieszkał Borowski. Mimo grozy czasu, nie chcieli rezygnować z niczego "co ma młodości

smak i poezji". Ciężko pracując, Borowski żyje w tych strasznych latach jak w "złotym wieku": oddaje

się nauce, poezji, przyjaźni, miłości. Tym wiarom, sprzeciwom i uniesieniom poświęca swe pierwsze

poezje. Ale gdy w końcu roku 1942 Borowski postanowił, w ślad za Wierszami wybranymi K. K.

Baczyńskiego, wydać swój debiut i drukował go na powielaczu w składziku na Skaryszewskiej, obrał na

ten cel utwór odmienny - cykl poetycki Gdziekolwiek ziemia... Nie był to debiut efektowny: ciemnymi,

rozwichrzonymi "metafizycznymi heksametra-mi" opiewał dziejącą się Apokalipsę. W środku cyklu

znalazła się jedyna jambem napisana Pieśń, zakończona wyrokiem:

Nad nami - noc. Goreją gwiazdy dławiący trupi nieba fiolet. Zostanie po nas złom żelazny i głuchy,

drwiący śmiech pokoleń.

Na ogół wszyscy młodzi poeci pisywali wówczas katastroficzne wiersze, po części czerpane z

przedwojennej poezji, a przede wszystkim z tego, co widzieli dokoła. Ale katastrofizm Borowskiego

wyróżniał się wśród nich i znacznie szerszym widzeniem "czasów pogardy" (jak epokę tę ochrzcił

tytułem swej powieści Andre Malraux), i poczuciem wielkości i tragizmu rozpoczynanej pieśni, i

wreszcie tonem dojrzałego męskiego stoicyzmu, który - choć nie poddaje się przeciwnościom losu -

widzi

całą jego potęgę i grozę. Nic dziwnego, że Gdziekolwiek ziemia... a zwłaszcza Pieśń, nie znalazły

zrozumienia u większości pierwszych czytelników, a rówieśnikom ze "Sztuki i Narodu" wydały się

utworami małej wiary.

Poezji tej nie można pojąć nie znając losów poety. Dramat epoki stał się udziałem Borowskiego, zanim

rozpoczęła się wojna. Urodzony w Żytomierzu na Ukrainie, we wczesnym dzieciństwie przeżył

aresztowanie i zesłanie obydwojga rodziców. Pozostał sam, pod opieką dalszej rodziny. Dzięki

wymianie przez władze polskie przebywającego w łagrze na dalekiej Północy ojca, w roku 1932, mając

lat dziesięć, przyjeżdża wraz z bratem do kraju; w rok później wraca matka. Rodzina osiedla się w

Warszawie. W ojczyźnie nie czekało ich lekkie życie: ojciec zostaje robotnikiem w fabryce Lilpopa,

matka dorabia krawiectwem. Synów oddano do internatu oo. franciszkanów. We wrześniu 1939,

podczas oblężenia Warszawy, spłonęła fabryczna kamieniczka i znów zostali bez dachu nad głową.

Żeby żyć i żeby się uczyć, trzeba było szybko zabrać się do pracy. Wojna i okupacja nie były więc

pierwszymi wtajemniczeniami Borowskiego w dramat "czasów pogardy"; nakładały się na nie przeżycia

wcześniejsze, tworząc mroczny, jedyny w swoim rodzaju krajobraz Gdziekolwiek ziemia...

W parę miesięcy po debiucie, w lutym 1943 roku, Borowskiego aresztowało gestapo, gdy idąc śladem

narzeczonej, na nic się nie oglądając, wpadł do "kotła". Uwięziony został na Pawiaku. Wkrótce

odtransportowano go do największego hitlerowskiego obozu koncentracyjnego, do Oświęcimia,

pracującego pełną parą krematoriów. Na przedramieniu wytatuowano mu numer 119198. Po kilku

miesiącach pracy na Budach i na Harmenzach, zapadł na ciężką chorobę i znalazł się w oświęcimskim

szpitalu. Gdy go odratowano, przyjaciele pozostawili go w szpitalu w charakterze flegera (pielęgniarza).

Niedaleko stąd, za drutami, w jeszcze potworniej szych warunkach przebywała jego narzeczona. Stara

się z nią porozumiewać (te listy, odtworzone przez autora, złożą się później na opowiadanie U nas, w

Auschwitzu...), dostarczać jej lekarstw. Wkrótce dobrowolnie porzuci szpital, wstąpi do komanda

dachdeckerów, obozowych dekarzy, żeby widywać się ze swą dziewczyną. W obliczu zbliżającego się

frontu Niemcy zaczynają likwidować Oświęcim. W sierpniu 1944 r. Borowski

dostaje się do transportu; wywożą go na jeszcze prawie rok do mniejszych obozów w głębi Rzeszy,

wpierw do Dautmergen koło Stuttgartu, następnie do Dachau Allach.

Reakcja Borowskiego na uwięzienie i obozową marszrutę była dość dziwna. Jakby niczego innego nie

oczekiwał, jakby był na to przygotowany. W obrocie własnego życia widzi jedynie spełnienie dobrze mu

znanej prawidłowości ogólnego losu. Ani w więzieniu, ani w obozie nie przestaje pisać. Na Boże

Narodzenie 1943 tworzy w Oświęcimiu Księgę wigilijną, cykl kolęd lagrowych; w obozie śpiewa się

jego piosenkę o miłości, która "mocniejsza jest nad śmierć". W wierszach i w listach pisanych do

narzeczonej młody poeta, student warszawskiego uniwersytetu, stara się zgłębić tajemnice obozu,

skonfrontować go ze swą wiedzą o człowieku, z pięknymi mitami europejskiej kultury:

l oto, chwalca człowieka, leżę na pryczy baraku i chwytam, jak ptaka lot, w palce legendę i mit, lecz

próżno w oczy człowiecze patrzę szukając znaku. Już tylko łopata i ziemia, człowiek i zupy litr.

(Do narzeczonej)

Choć niewiele ocalało wierszy obozowych Borowskiego, nawet te nieliczne, niezwykłe świadectwa

układają się w pejzaż piekielny ("palą się ludzkie stosy jak kupy smolnych łuczyw"), w straszliwy epos

"ciała wędrującego, bitego, ciała międzygranicznego". Na tym tle, wśród pogromu wszelkich wartości i

walki po prostu o życie, ogromnym blaskiem świeci Sionce Oświęcimia, jego nie pokonana liryka

miłosna.

Wyzwolenie obozu Dachau Allach przez VII Armię Amerykańską, które nastąpiło l maja 1945, nie od

razu przyniosło Borowskiemu wolność. W obawie przed konsekwencjami nagłego uwolnienia mas

ludzkich, jakie Niemcy zegnali do Rzeszy, Amerykanie utworzyli przejściowo tzw. obozy dipisów

(przesiedleńców), które stopniowo rozładowywali. Borowski znalazł się znów za drutami, w dawnych

koszarach SS we Freimanie, na przedmieściu Monachium. Przypadek zdarzył, że wyszedł stamtąd

stosunkowo szybko: wyreklamowano go, gdy w Monachium powstawało Biuro Poszukiwania Rodzin

przy Komitecie PCK. Poszukuje wielu ludzi, przede wszystkim poszukuje

swojej narzeczonej nie wiedząc, czy znajdzie ją żywą. Rozpisuje listy na wszystkie możliwe strony;

wtóruje im poetyckim Wołaniem Marii. Wreszcie po paru miesiącach odnajduje ją - ciężko chorą - w

Szwecji, dokąd jeszcze przed zakończeniem wojny przewieziono specjalnym transportem część

kobiecego obozu Ravensbriick. Zdawało mu się, że łatwiej połączy się z nią, jeśli zostanie w

Niemczech. Mimo szaleńczych starań, mimo interwencji nie okazało się to możliwe. Wyzwolona

Europa nie była łaskawa nawet dla zakochanych.

Zarówno pobyt w obozie dipisów, jak roczny postój w Monachium były dla Borowskiego okresem

niezwykle twórczym. Jeszcze w obozie, dzięki sławie poetyckiej, jaka mu tam towarzyszyła (nie zawsze

ułatwiała mu życie!), otrzymał propozycję od współwięźnia, a przedwojennego wydawcy i świetnego

grafika Anatola Girsa, wydania swych wierszy warszawskich i obozowych. Po latach Girs spełnił to

przyrzeczenie. W znanej oficynie monachijskiej Bruckmanna ukazał się pięknie, po bibliofilsku wydany

trzeci tom poetycki Borowskiego pt. Imiona nurtu (drugi, skromny zbiorek erotyków wydali w

Warszawie przyjaciele, gdy był w Oświęcimiu). Ale przede wszystkim Borowski pisze nowe wiersze:

wiersze o wyzwoleniu i o nowym porządku europejskim, który obserwuje z niemieckiego pobojowiska.

Po tym, co przeżyła Europa, po tym, czego doświadczył na własnej skórze, spodziewa się, że winnym

zostanie w majestacie prawa wymierzona sprawiedliwość, a ocalała z przygody z faszyzmem Europa

przywróci swe stare tradycje wolności i demokracji. Tymczasem na nic takiego się nie zanosiło.

Zbrodnie uchodziły płazem, maskowane komedią sprawiedliwości, druga wojna kończyła się

oczekiwaniem trzeciej, a zwycięzcy zaprowadzali w Europie swoje porządki. Poezja Borowskiego zieje

goryczą i ironią. Nieobce są jej, podobnie jak masom dipisów, nastroje zemsty i odwetu, pokusy

dochodzenia sprawiedliwości na własną rękę. Borowski jakby boi się tych niebezpiecznych odruchów:

pragnie swe prawa przekazać w bardziej powołane ręce i powrócić do normalnego życia. Ale nie ma

ucieczki od własnej wiedzy i własnej pamięci. Przychodzą na powrót spaleni, rozstrzelani, przychodzą

towarzysze lagrowi. W pięknych wierszach Umarli poeci, Odejście poety i innych, poświęconych

padłym w boju kolegom jego warszawskiej młodości, rodzi się, niezależnie od sporów, jakie go kiedyś z

niektórymi z nich dzieliły, jakaś wielka z nimi

wszystkimi śmiertelna wspólnota, przepowiadająca także jego własny los:

wabi trawiasta głąb, pachną podziemne łąki, dalej trzeba pod ziemię, głębiej i głębiej, aż do was wstąpię.

(Umarli poeci)

Wśród tych rozpamiętywań rodzi się w poezji Borowskiego poczucie winy wobec znanych i nieznanych

umarłych - że przeżył! Poczucie winy obarczającej każdego, kto był uczestnikiem tej tragedii: A któż z

was żywych śmierć widział - bez winy? To poczucie winy ocalonych, i swojej własnej, kojarzy się

równocześnie z "mistyczną wiarą" w moralne odrodzenie ludzkości, które za ich sprawą musi mimo

wszystko nastąpić. Wobec obojętności świata, w jakim żyje, zadanie to coraz bardziej wiąże się dla

Borowskiego z Ziemią rozstrzelanych, z powrotem do kraju.

Czym jesteś ty, co nocą trwożysz widmem wapiennych jam i dołów i poprzez ląd, i poprzez morze bym

wrócił, groźnie za mną wołasz?

Czym jesteś? Ugór czy ruina, najuporczywsza z moich muz! Czemuż mi ciągle wypominasz spalony

mur, zatęchły gruz?

Czym jesteś? Oto walczę z tobą i krzyk twój duszę, i wołanie, i idę tam, ku wspólnym grobom do ciebie,

ziemio rozstrzelanych.

Mimo że nie spełniło się to, na co czekał, mimo rozmaitych innych obaw, rozterek i rozdarć (co brzmi

tak tragicznie w ostatnim utworze napisanym w Monachium: ani wiersz, ani proza / tylko kawał

powroza...) najuporczywsza z jego muz zaprowadziła w końcu Borowskiego do ojczyzny. Po 3 latach i 3

miesiącach od chwili aresztowania, w czerwcu 1946, zamknęła się powrotem do Warszawy jego wielka

wędrówka po

zniewolonej Europie i zamknął zarazem jego wstrząsający pamiętnik poetycki.

Po powrocie do Polski, gdzie wreszcie połączyli się z narzeczoną i pobrali, Borowski nieoczekiwanie

zarzucił poezję, nie wydawszy nawet swego nie znanego dorobku, zapowiadanej Rozmowy z

przyjacielem (stosunkowo najszerszy wachlarz dochowanej poezji Borowskiego przedstawia wydany w

20-lecie jego śmierci tomik poetycki w serii "Biblioteka poetów", Poezje, PIW). Pochłonęły go inne

zamiary, które zresztą w jego poezji, tak teraz zlekceważonej, dojrzewały od dawna. Jeszcze w

Monachium, za namową Girsa, trzej młodzi autorzy: Tadeusz Borowski, Krystyn Olszewski i Janusz

Nel Siedlecki, napisali książ-kę-dokument pt. Byliśmy w Oświęcimiu. W książce tej, wydanej w

Monachium w roku 1946, w całości opracowanej przez Borowskiego, zamieścił on swe pierwsze

opowiadania. Do prozy nie przywiązywał większego znaczenia, lecz gdy przesłane do kraju i

opublikowane w "Twórczości" opowiadania stały się głośnym wydarzeniem literackim i wywołały

ogromny skandal - poeta zrozumiał, jakie jest jego właściwe powołanie. W półtora roku później, w roku

1948, Borowski wydał swój słynny tom opowiadań Pożegnanie z Marią.

Ze zrozumiałych powodów literatura polska wydała więcej świadectw poświęconych czasom wojny niż

jakiekolwiek inne pisarstwo. Zaraz po wojnie powstały liczne relacje dokumentalne, mówiące o

niemieckich zbrodniach i o martyrologii ludności polskiej (najgłośniejsze Dymy nad Birkenau S.

Szmaglewskiej). Powstały też książki psychologiczne, zastanawiające się nad fenomenem

zezwierzęcenia oprawców i bohaterstwa ofiar; bezmiar cierpień starano się często wyjaśnić w sposób

mistyczny, np. w książce Z. Kossak-Szczuckiej Z otchłani. Pisarze wielkiej klasy (zarówno polscy, jak

zagraniczni) widzieli w bezprzykładnej eksterminacji zaprzeczenie całej tradycji europejskiego

humanizmu. Żadna jednak z tych różnorodnych książek, nawet najwybitniejszych, nie była w stanie

sprostać pełnej prawdzie o wojnie totalnej, a zwłaszcza o jej kwintesencji - o Oświęcimiu.

Borowski nie pretendował także do powiedzenia pełnej prawdy o Oświęcimiu. Ale w swych

opowiadaniach powiedział prawdę może najistotniejszą i najbardziej bolesną. Potrafił odsunąć na bok

psychologię zarówno kata, jak i ofiary, potrafił wznieść się ponad cierpienia

milionów i własną gehennę obozową - i spojrzał na lagry zimnym, bezlitosnym wzrokiem.

Dla Borowskiego lagry są konsekwencją rozkwitu i triumfów III Rzeszy, nowego ładu, jaki hitleryzm

usiłował narzucić podbitej Europie. Żeby zrealizować plany panowania rasy germańskiej nad światem,

hitlerowski faszyzm musiał wykorzystać także pokonane narody, przymusić ofiary do współdziałania w

jego zbrodniczym procederze wytępienia ich samych. Obóz nie stanowił więc ani sabatu zbrodniczych

natur, ani bezsensownej hekatomby ofiar, ani zemsty za grzechy ludzkości, lecz sprawnie

zorganizowany system, celowo uformowaną społeczność, służące założonym przez hitlerowców celom.

Nie stanowił więc - mówiąc słowami Alberta Camusa - zwykłej zbrodni namiętności, jaką ludzkość

znała od wieków, lecz stadium wyższe

- zbrodnię logiki, którą totalitarny system doprowadził do doskonałości, do skali niespotykanej w

dziejach, do rozmiarów ludobójstwa. Obecnie, po wielu latach, mechanizm ten został zbadany

dokładnie:

wiele instytutów naukowych na podstawie poszukiwań archiwalnych i badań rozmaitych dziedzin

ukazało światu, jak hitlerowcy doszli do ustanowienia państwa stanu wyjątkowego, z jaką konsekwencją

ów narodowy ład zaprowadzali, jak bliscy byli jego urzeczywistnienia. Tadeusz Borowski, bez pomocy

archiwów i sztabów uczonych, obnażył ten system od pierwszego wejrzenia, własnym okiem, ukazując

jego polityczne, ekonomiczne i socjologiczne mechanizmy.

Ale prócz walorów poznawczych, prócz przejrzenia logiki hitlerowskiej zbrodni, opowiadania

Borowskiego dokonały czegoś więcej. Inaczej niż w całej prawie pozostałej literaturze sformułowały

tragedię obozów. Przesunęły punkt jej ciężkości na stronę ofiar. Dla Borowskiego prawdziwa tragedia

lagrów nie zawierała się w stosunku między katami i ofiarami: ci pierwsi - pozbawieni nawet

względnych racji, posłuszni urzędnicy hitlerowskiej machiny eksploatacji i zbrodni

- wprawdzie zasłużyli na stryczek, lecz nie mogli awansować do równorzędnych, godnych partnerów

tragedii.

Najważniejszą tragedią lagrów, do jakiej doprowadziła hitlerowska zbrodnia świadoma, zbrodnia logiki,

było zgwałcenie człowieczeństwa ofiar, przymuszenie ich za cenę życia do uległości, świadome i

skalkulowane poszczucie brata na brata. To wydało się Borowskiemu

najbardziej szatańską, prawdziwie tragiczną stroną lagrów. Przy tym Borowski nie zajął się w swych

opowiadaniach ani częstymi przypadkami obozowych załamań czy patologii, ani nierzadkimi -

bohaterskich wzlotów; zajął się "przeciętną przetrwania". Zgodnie z tym założeniem, bohaterem swych

opowiadań nie uczynił ani zbrodniarza, ani świętego obozowego, lecz człowieka, który chce przetrwać -

obozowego vorarbeitera, więźnia czy to pełniącego podrzędną funkcję, czy też po prostu

doświadczonego lagrowca, który poznał obóz, umiał się przystosować do rządzących nim praw.

Przygody tego przeciętnego, bynajmniej nie złego z natury, lecz zlagrowanego człowieka są treścią

istotną Dnia na Harmenzach, Proszę państwa do gazu, Śmierci powstańca...

W swej książce Borowski nie poprzestał na opowiadaniach z lagrów. Pisarz dokonał kroku następnego,

jeszcze bardziej ryzykownego. W opowiadaniach spoza lagrów, z czasu okupacji (Pożegnanie z Marią) i

z czasu wyzwolenia (Bitwa pod Grunwaldem), postawił sobie pytanie, co owego człowieka

zlagrowanego w rzeczywistości wojennej zapowiadało i co na jego koncie pozostało, gdy wojna się

skończyła. W ten sposób rozszerzył swą diagnozę upadku humanistycznych wartości, degradacji

człowieka, także na sytuacje inne, na szerszy kontekst epoki.

Prowokacyjność opowiadań Borowskiego, tak bezwzględnych w ich czysto zewnętrznym, tzw.

behawiorystycznym opisie, w stylistyce i języku (fachowy słownik oświęcimski, zestawiony przez

pisarza w Byliśmy w Oświęcimiu, znaleźć można na końcu niniejszej książki), spotęgował jeszcze fakt,

że poecie-vorarbeiterowi autor nadał własne imię. Choć, jak widać, cały cykl był przemyślnie i wysoko

zorganizowaną konstrukcją literacką, Borowski-lagrowiec postąpił tak nie przypadkowo. Był to z jego

strony świadomy akt moralny. Mimo że postać literacka nie miała z nim wiele wspólnego, chciał w

jakiejś mierze - zgodnie z przekonaniem wyrażanym w poezji - wziąć również na siebie winę za to, co

było udziałem zwykłego człowieka jego czasu. Tak rozumiał własne zadanie pisarskie, i tego w swych

artykułach żądał od innych.

Pożegnanie z Marią przyniosło na wskroś oryginalną wizję "czasów pogardy" (może najbliższe jej były

Medaliony Z. Nałkowskiej) i najdalej posuniętą, choć wolną od wszelkiego kaznodziejstwa, krytykę

morali-

styczną epoki. Ale książka ta nie mieściła się w ówczesnych kategoriach rozumienia literatury.

Wywołała szok i - niemalże same nieporozumienia. Prymitywna część krytyki - utożsamiając postać

bohatera z osobą autora - uznała, iż Borowski sam się zadenuncjował jako obozowy przestępca i

powinien zasiąść na ławie oskarżonych. Inna część krytyki, która wzięła za dobrą monetę fałszywą

świadomość bohatera, nie dostrzegła krytycznych założeń pisarza - przyjęła tę prozę jako mimowolne

świadectwo "zarażenia śmiercią", wyzbycia się wszelkich wartości, nihilizmu. Zwłaszcza oburzano się

na opowiadania z czasów okupacji i końca wojny. W momencie ukazania się książki do wyjątków

należeli ci, którzy zrozumieli jej artystyczną komplikację i dostrzegli w niej rzecz najistotniejszą: własny

sposób podjęcia walki ze złem epoki.

W tymże 1948 roku ukazała się następna książka Borowskiego: cykl krótkich nowel pt. Kamienny świat.

Cykl ten, który autor zwał "jednym opowiadaniem złożonym z dwudziestu samodzielnych części",

stanowił uzupełnienie wizji, jaką ze specyficznego punktu widzenia nakreśliło Pożegnanie z Marią. Był

także obroną własnego stanowiska, mocno wówczas atakowanego. W porównaniu z książką poprzednią

Kamienny świat, zachowujący ten sam styl i stosujący go do trudnej formy, krótkiej noweli, tzw. short

story, wprowadzał wyraźne nowości: rezygnował z pośrednictwa "vorarbeitera Tadka", odstępował do

tamtejszej "przeciętnej przetrwania" na rzecz bardziej jaskrawych epizodów obozowych (Kolacja,

Śmierć Schillingera), bardziej bezpośrednio czerpał z materiału autobiograficznego (Opowiadanie z

prawdziwego życia, Podróż pul-manem). Borowski jakby chciał dowieść, iż Pożegnanie z Marią, które

tak szokowało opinię, było zaledwie złagodzoną wersją tego, co działo się w lagrach i czego osobiście

doświadczył. Połowa Kamiennego świata dotyczyła już świata wyzwolonego, lecz ściśle wiązała się z

przeszłością lagrową. Powojenną codzienność Borowski konfrontuje tam z doświadczeniem obozowym

Borowski Tadeusz - Wybór opowiadań.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: