U kresu nocy-Eksperymenty medyczne III Rzeszy.pdf

U kresu nocy

Polacy i Niemcy o zbrodniach medycyny Trzeciej Rzeszy

Medycyna w Trzeciej Rzeszy podjęła się "eliminacji osób zbędnych", stając się w

ten sposób częścią machiny zbrodni. Jak mogło do tego dojść, że niemieccy

lekarze, zamiast pomagać wszystkim chorym i potrzebującym, zamiast ich leczyć,

lub przynajmniej - zgodnie z zaleceniem Hipokratesa - nie szkodzić, zaczęli

różnicować pacjentów według kryterium przydatności społecznej?

Warunkiem porozumienia jest wspólny system wartości. I on stanowi o sukcesie

naszego kolokwium - mówił na konferencji IPN-u prof. Witold Kulesza, dyrektor Głównej

Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Spośród licznych

przedsięwzięć naukowych podejmowanych pod auspicjami IPN, konferencja "Zbrodnie

medycyny XX wieku. Zaprzeczanie - wyjaśnianie - nauczanie", która odbyła się ostatnio

w Warszawie, zasługuje na szczególną uwagę. Nie tylko dlatego, że jak powiedział na

powitanie dr Friedrich Leidinger, przewodniczący Polsko-Niemieckiego Towarzystwa

Zdrowia Psychicznego, "niemieccy uczestnicy spotkania wystąpili niejako w podwójnej

roli: współorganizatorów konferencji, ale i współodpowiedzialnych za zbrodnie wojenne,

dla których badania, ścigania oraz upamiętnienia IPN został przecież powołany".

Zbyt płytka denazyfikacja

Już w czasach PRL kto chciał, wiedział - choć tej wiedzy nie upowszechniano oficjalnie

- że sowiecka strefa okupacyjna, a później NRD stanowiła bezpieczne schronienie dla

zasłużonych funkcjonariuszy Trzeciej Rzeszy. Na tym tle pozytywnie miała się

odróżniać republika federalna, zdenazyfikowana i demokratyczna... A jak było w

rzeczywistości?

Za probierz może tu posłużyć stosunek do różnych kategorii ofiar nazizmu w samych

Niemczech. O ile prześladowani z powodów rasowych, religijnych czy politycznych

otrzymali w RFN odszkodowania od państwa, to przewlekle chore, często psychicznie

upośledzone lub niepełnosprawne umysłowo ofiary eugeniki (czyli regulacji

podyktowanych chęcią utrzymania czystości rasy!) dożywały swych dni w odosobnieniu

zatłoczonych i odhumanizowanych psychiatrycznych zakładów zamkniętych.

Z powodu zbyt płytkiej denazyfikacji, jeszcze w latach 60. instytucjami opieki

psychiatrycznej kierowały nadal osoby obciążone własną przeszłością sprzed roku

1945. Członkami komisji ds. odszkodowań dla ofiar nazizmu bywały te same osoby,

które kiedyś prowadziły zbrodnicze eksperymenty. A społeczeństwo niemieckie, po

przeżytym szoku z lat powojennych, chętnie wyparło ze swej świadomości zbrodnie

niemieckiej medycyny. Dopiero memoriał "Wojna przeciwko chorym psychicznie -

holokaust w psychiatrii", autorstwa Klausa Doernera, Christiane Haerlin i Arndta

Schwendego, z 1 września 1979, przywrócił tę problematykę na forum publiczne.

Inicjatywa z Guetersloh

Ogólnoniemiecka Grupa Robocza ds. Badania Historii tzw. Eutanazji i Przymusowej

Sterylizacji, która skupia psychiatrów, historyków, w tym historyków medycyny,

pedagogów, specjalistów w zakresie nauk społecznych, teologów i duchownych -

zawiązała się jesienią 1983, po międzyśrodowiskowym spotkaniu w klinice

psychiatrycznej Guetersloh. Pracom tego nieformalnego i pozbawionego struktury

hierarchicznej ciała, które regularnie od ponad 20 lat spotyka się dwa razy do roku,

przewodniczy prof. Doerner, jeden z inicjatorów spotkania w Guetersloh.

Zaczęto od wspierania psychiatrów niemieckich, już raczej z pokolenia wnuków niż

synów, w próbach dotarcia do mrocznej przeszłości ich macierzystych placówek.

Współpraca z wybitnymi uczonymi, Związkiem Osób Pokrzywdzonych przez tzw.

Eutanazję i Przymusową Sterylizację oraz Centralnym Urzędem ds. Badania Zbrodni

Nazistowskich w Ludwigsburgu umożliwiła członkom grupy istotny wpływ na publiczną

debatę o psychiatrii, eugenice, przymusowej sterylizacji oraz tzw. eutanazji z czasów

nazizmu. Nie byłoby przecież ustawy Bundestagu z 1987 roku o czysto symbolicznej

zresztą rehabilitacji nielicznych ocalałych, lecz przemilczanych ofiar zbrodni

medycznych, gdyby nie działania Grupy Roboczej.

Gorszym wystarczy jałmużna?

- Status ofiar tych zbrodni pozostaje niski, nadal traktuje się ich gorzej niż inne ofiary

reżymu narodowosocjalistycznego. A walka o uznanie ich praw bywa utożsamiana z

szykanowaniem eksnazistów. Być może sprzyja temu fakt, że np. ustawę o

zapobieganiu chorobom dziedzicznym, a w istocie o przymusowej sterylizacji osób

chorych i upośledzonych - triumf zwolenników tzw. higieny rasowej - Amerykanie

jedynie zawiesili - mówiła w Warszawie Uta George.

Jej zdaniem, większość z 400 tys. osób poddanych sterylizacji wyłączono z kategorii

ofiar prześladowań na tle rasowym, a tym samym pozbawiono jakichkolwiek świadczeń

odszkodowawczych. Wyjątek uczyniono tylko dla osób wysterylizowanych bez

wymaganej przez ustawę procedury. A przecież przymusowe ubezpłodnienie nie tylko

pozbawia szans na potomstwo, lecz pozostawia głębokie urazy psychiczne. Prof.

Doerner dał przykład jednej ze swych pacjentek, również poddanej wówczas sterylizacji,

która na propozycję wystąpienia o odszkodowanie odrzekła: "Mnie się to nie należy, bo

jestem gorsza".

Czy symboliczną jałmużnę (bo kwotę 60 euro na osobę przyznaną w końcu

zapomnianym ofiarom nazistowskiej medycyny trudno nazwać odszkodowaniem)

można uznać za finalne załatwienie sprawy? Członkowie Grupy Roboczej myślą

inaczej, dlatego zainicjowali akcję pocztówkową, jako swoistą formę nacisku na

polityków.

Eutanazja to eufemizm!

Medycyna w Trzeciej Rzeszy podjęła się "eliminacji osób zbędnych", stając się w ten

sposób częścią machiny zbrodni. Jak mogło do tego dojść, że niemieccy lekarze,

zamiast pomagać wszystkim chorym i potrzebującym, zamiast ich leczyć, lub

przynajmniej - zgodnie z zaleceniem Hipokratesa - nie szkodzić, zaczęli różnicować

pacjentów według kryterium przydatności społecznej? I nie idzie tu wyłącznie o

pseudomedyczne eksperymenty, jakim oddawał się np. osławiony dr Mengele, lecz o

znacznie szerszy nurt działań, w których brało udział ok. 350 lekarzy, podejmując

zadania stawiane przez ówczesne władze państwowe.

Pomysły "odciążenia" społeczeństwa nękanego światowym kryzysem gospodarczym

pojawiły się już za czasów Republiki Weimarskiej. Psychiatra Alfred Hoche i prawnik

Karl Binding, w pracy wydanej w 1922 r., wprowadzili kategorię "istot niegodnych życia"

(dzieci z wadami wrodzonymi, starcy itp.) i rozpoczęli dyskusję nt. dopuszczalności ich

"unicestwiania", sugerując, iż śmierć może być wyzwoleniem dla tych osób oraz ulgą

dla społeczeństwa. Przedefiniowali też "eutanazję". Dotąd było to "ułatwianie śmierci

osobie dotkniętej cierpieniem na jej życzenie". Natomiast Binding i Hoche określili tym

mianem "niszczenie istot niegodnych życia", czyli eliminację ludzi chorych lub

nieproduktywnych. Nieznaczna z pozoru zmiana terminologiczna umożliwiła wyłom w

normie "nie zabijaj". Droga do ludobójstwa stanęła otworem.

Casus dziecka Knauer

Wkrótce po dojściu Hitlera do władzy przyjęto regulacje dla zachowania tzw. czystości

rasy aryjskiej. Przymusowa sterylizacja potomstwa osób chorych miała (od lipca 1933)

zapobiegać schorzeniom dziedzicznym. Natomiast w czerwcu 1935 usankcjonowano

prawnie usuwanie ciąży "ze względów eugenicznych". Nie podjęto jednak praktyk

ludobójczych, gdyż państwowa komisja ds. prawa karnego uznała, że "nakazana

prawnie nie wchodzi w grę"! W lutym 1939 roku w Pomssen koło Lipska w rodzinie

Kretzschmarów urodził się mocno upośledzony chłopiec. Gerhard Herbert, dwojga

imion, był niewidomy, pozbawiony przedramienia, miał zdeformowaną stopę. Gdy prof.

Werner Catel, pediatra z Dziecięcej Kliniki Uniwersyteckiej w Lipsku, orzekł, iż nie ma

szans na poprawę stanu dziecka, ojciec niemowlęcia zwrócił się do kanclerza Hitlera z

prośbą o "łaskę śmierci".

Z wiadomością o "wyrażeniu zgody" przybył do Pomssen dr Karl Brandt, osobisty lekarz

Führera. W kilka dni później prof. Catel "uśpił" dziecko. Według rejestrów kościelnych

gminy Pomssen, zmarły 25 lipca 1939 na "niedowład serca" chłopiec został w trzy dni

później pochowany na miejscowym cmentarzu. Idąc tropem reporterskiej książki Philipa

Aziza (1975), prof. Udo Benzenhoefer ustalił, że właśnie ten przypadek - znany

wcześniej z zeznań Karla Brandta i Hansa Hefelmana jako "casus dziecka Knauer" - dał

impuls do planowania tzw. eutanazji dzieci.

Kamuflaż semantyczny

Istotną rolę w przygotowaniach do metodycznego mordowania dziedzicznie

obciążonych i chorych psychicznie dzieci - a wkrótce potem i dorosłych - odegrała

prywatna Kancelaria Führera, którą kierował Phillip Bouhler. To jego i Brandta

upoważnił Hitler, aby "w sprawach przypominających casus dziecka Knauer postępowali

analogicznie". Brandt zlecił Hefelmanowi, przez którego przechodziły kierowane do

Hitlera listy z prośbami o łaskę, powołanie "gremium doradczego ds. eutanazji dzieci".

Dla lepszego kamuflażu utworzono bardzo niemiecką z nazwy Komisję Rzeszy ds.

Naukowego Zbadania Ciężkiego Cierpienia Uwarunkowanego Dziedzicznie lub

Predyspozycyjnie.

Latem 1939 roku (różni badacze podają różne daty) w Kancelarii Rzeszy odbyła się

poufna konferencja poświęcona przygotowaniom do realizacji programu tzw. eutanazji.

W istocie szło przecież o planową zagładę osób nieuleczalnie i psychicznie chorych z

terenów Trzeciej Rzeszy. Przynajmniej na razie. Względy "praktyczne", czyli

ograniczenie wydatków państwa na ludzi nieproduktywnych i zwiększenie zaplecza

szpitalnego na potrzeby wojny wydają się tu nie mniej decydujące niż deklarowana chęć

"utrzymania czystości rasy".

Zjazd po równi pochyłej

Potem sprawy potoczyły się już szybko. Dekret MSW z 18 sierpnia 1939 nakazywał

zgłaszanie niepełnosprawnych dzieci do Komisji Rzeszy ds. (...) Cierpienia (...).

Natomiast tzw. Akcję T4, czyli rozpoczęcie zagłady dorosłych chorych umożliwił tajny

dekret Hitlera z drugiej połowy września lub października 1939, antydatowany wszakże

na dzień napaści na Polskę. Pierwsze masowe mordy pacjentów szpitali

psychiatrycznych miały miejsce w okupowanej Polsce i na terenach świeżo włączonych

do Rzeszy już we wrześniu. Między 10 a 17 września liczący 30 osób oddział

Selbstschutzu (lokalnej formacji paramilitarnej) rozstrzelał ok. 1000 chorych z zakładu

psychiatrycznego w Świeciu (Schwetz), w okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie.

Bezpośrednio po zakończeniu kampanii wrześniowej oddział szturmowy dowodzony

przez Kurta Einmanna dokonał w pobliżu Piaśnicy eksterminacji ok. 1200 Niemców,

pacjentów różnych pomorskich szpitali psychiatrycznych. Prok. Agata Gut, z

Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Poznaniu,

mówiła podczas konferencji o skrywanym i do dziś nie ukaranym ludobójstwie

pacjentów szpitali psychiatrycznych w latach 1939-1945.

Medycyna a sumienie

- Kodeks Norymberski z 1947 r. jest imponujący, fundamentalny, ale niewygodny dla

współczesnej debaty o biomedycynie, dlatego właśnie jest taki ważny. Natomiast

przyjęta w Oviedo i późniejsza o pół wieku Konwencja o Bioetyce przyznaje medycynie

ogromne uprawnienia, otwierając furtkę dla eugeniki, która teraz nosi miano inżynierii

genetycznej - mówił dr Michael Wunder.

W Holandii staruszkowie boją się iść do szpitala! Trudno im się dziwić. Co piąty zgon

jest tam skutkiem procedur eutanazyjnych. Do wyboru: eutanazja bierna, czynna lub

samobójstwo w asyście lekarza! Ale coraz popularniejsza - przynajmniej wśród

eutanastów - staje się tzw. sedacja terminalna (15 tys. przypadków rocznie). Może

dlatego, że "nie trzeba nic nikomu mówić, bo to część codziennej praktyki medycznej".

Wystarczy przez 2-3 dni podawać pacjentowi zwiększone dawki środków nasennych i

przestać go odżywiać... Przecież właśnie tak wyglądała trzecia faza Akcji T4. Niemieccy

uczestnicy konferencji nazywali ją nawet "codziennym zabijaniem".

Waldemar Żyszkiewicz

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: