Polityka dywidend
w spółkach kapitałowych
Opracowanie
Zarówno w literaturze jak i w praktyce gospodarczej cel przedsiębiorstwa formułowany jest w różny sposób. Najczęściej dotyczy on zysku, sprzedaży oraz ogólnej sytuacji firmy na rynku.
Przyjmując zysk jako cel działalności przedsiębiorstwa można go sprecyzować bliżej jako:
- maksymalizacja zysku
- osiągniecie “zadowalającego” poziomu zysku,
- osiągnięcie optymalnego zysku przy danym ryzyku
Natomiast jeśli punktem zainteresowania zarządu spółki jest w danym okresie sprzedaż to najczęściej chodzi o:
- maksymalizacje sprzedaży,
- osiągnięcie zakładanego udziału w rynku,
- stabilizacja przychodów ze sprzedaży itp.
Tak sformułowany cel przedsiębiorstwa jest ściśle związany z kategorią zyskowności - zysk jest tutaj naturalnym rezultatem sprzedaży, bądź pochodną zwiększenia udziału firmy w rynku.
Cele przedsiębiorstwa mają dotyczyć również wszystkich przejawów jego funkcjonowania (np. przetrwanie i rozwój firmy), bądź zawierać elementy o charakterze społecznym (np. utrzymanie poziomu dotychczasowego zatrudnienia).
Wszystkie wymienione cele szczegółowe muszą być podporządkowane celom głównym przedsiębiorstwa, czyli maksymalizacji finansowych korzyści (majątku) właścicieli kapitału. Ten cel główny przedsiębiorstwa można przełożyć praktycznie na dwie podstawowe kategorie zarządzania finansowego, ryzyko i zwrot nakładów (zysk). Między tymi kategoriami występują ścisłe współzależności, wręcz sprzężenia zwrotne. W warunkach rozwiniętego rynku uzyskanie dodatkowych, zwiększonych przychodów jest trwale związane z większym ryzykiem działalności. Podstawowa alternatywa decyzyjna sprowadza się do kwestii: “czy mniej” przy relatywnie niskim poziomie ryzyka podejmowanych decyzji, czy być może “więcej” ale przy wyższym ryzyku.[1]
Zróżnicowane efekty realizacji specyficznych celów przedsiębiorstw mają swój ostateczny wyraz w rynkowej cenie ich akcji, zaś maksymalizacja tej ceny w długim okresie jest praktycznym przełożeniem uniwersalnego celu każdego przedsiębiorstwa (pomnażanie kapitałów właścicieli).
Zysk pełni więc w przedsiębiorstwie rolę miernika stopnia realizacji wyznaczonego celu finansowego. Ocena osiągnięć następuje bowiem zawsze przy uwzględnieniu wielkości wypracowanego zysku. Określa on zwrotność poniesionych w procesie gospodarczym nakładów oraz potencjalnych korzyści właścicieli wniesionego do przedsiębiorstwa kapitału.
Kreowanie wyniku finansowego jest więc jednym z ważniejszych zadań zarządzania finansami przedsiębiorstwa. Realizacja zadań w tym obszarze sprowadza się do poznania źródeł tworzenia wyniku finansowego, mechanizmu jego podziału oraz takiego ukształtowania działalności przedsiębiorstw, aby zintensyfikować czynniki zwiększające jej zyskowność. Dla menedżera finansowego wynik działalności nie może być zaskoczeniem (rachunek ex post), ale powinien on go przewidzieć i kształtować (rachunek ex ante). Menedżer finansowy ma więc do spełnienia szereg zadań o charakterze bieżącym i perspektywicznym.
Z perspektywicznego punktu widzenia powinno to być:
- zachowanie i utrwalenie zdolności przedsiębiorstwa do kreowania zysku,
- stabilizacja jego sytuacji finansowej w dłuższym okresie.
Bieżące zarządzanie polega natomiast na określeniu:[2]
- z jakich źródeł, na jakich rodzajach działalności i jakiej wysokości można pozyskać przychody finansowe,
- jakie koszty niosą ze sobą różne sposoby finansowania działalności przedsiębiorstwa i jak je minimalizować,
- jakie wyniki uzyskuje przedsiębiorstwo w zakresie działalności normalnej, a jakie na operacjach nadzwyczajnych (okresowych) i jak minimalizować straty,
- w jakim stopniu można wpływać na rezultaty operacji wynikowych,
- jak pogodzić realną rentowność z potrzebami budżetu załogi i rozwoju przedsiębiorstwa.
Wynik finansowy jest więc syntetyczną miarą efektów finansowych osiąganych przez przedsiębiorstwo w ramach prowadzonej działalności. Pokazuje on stopień realizacji celów firmy w dłuższym okresie czasu. W okresach krótkich w operacyjnej działalności przedsiębiorstwa menedżerowie koncentrują się na utrzymaniu płynności finansowej oraz minimalizacji ryzyka gospodarczego.
Każde przedsiębiorstwo powinno być zainteresowane osiąganiem optymalnego zysku do podziału w danym okresie. Osiąganie wysokiego zysku do podziału uzależnione jest z jednej strony od wysokości uzyskanych przychodów a głównie od liczby, jakości, ceny sprzedawanych produktów oraz ich struktury asortymentowej, z drugiej zaś - od kosztów ponoszonych na uzyskanie tych przychodów. Koszty uzyskania przychodów są zwierciadłem, w którym odbijają się wszystkie strony działalności przedsiębiorstwa. Każdy wzrost sprzedaży powoduje obniżkę kosztów, a tym samym wpływa na rozmiary zysku do podziału. Przychody ze sprzedaży natomiast są pochodną wielkości sprzedaży produkcji, ale również warunków sprzedaży, kanałów dystrybucji, promocji wyrobów, narzędzi polityki kredytowej wykorzystywanych przez przedsiębiorstwo.
Poziom zysku, jaki powinien być osiągnięty przez firmę w danym okresie, wyznaczony jest przez wielkość zaangażowanego kapitału oraz ponoszone ryzyko gospodarcze. Jednakże w krótkim okresie czasu przedsiębiorstwo może kształtować poziom zysku stosownie do celu, jaki chce osiągnąć. Jeśli zarząd będzie chciał poprawić wizerunek przedsiębiorstwa w celu zwiększenia szans zaciągnięcia kredytu, ulokowania na giełdzie kolejnej serii akcji, czy też w celu poprawy wiarygodności kredytowej dla zwiększenia zakresu kredytów kupieckich, to podejmuje działania, które stworzą tendencyjnie pozytywny obraz firmy. Natomiast, aby zapobiec transferowi zysku na zewnątrz będzie szukał sposobów obniżania zysku ewidencyjnego. Da to wprawdzie tendencyjnie negatywny obraz firmy w krótkim okresie, ale równocześnie przyczyni się do poprawy kondycji finansowej firmy w okresie dłuższym.
Kształtując pozytywny obraz firmy zarząd będzie się starał wykazać relatywnie wysoki zysk. Umożliwi on podniesienie kapitału własnego i poprawę relacji ekonomicznych, ułatwi zaciągnięcie kredytów, a także wywołując w otoczenie wrażenie rozwoju, przyczyni się do rozszerzania stosunków handlowych z odbiorcami i dostawcami. Taka strategia może jednak powodować szereg negatywnych skutków. Pozytywne i negatywne aspekty tendencyjnego podwyższania zysku w przedsiębiorstwie prezentuje tablica 1.
Tablica 1. Skutki kształtowania tendencyjnie pozytywnego obrazu firmy
Dzięki pozytywnemu obrazowi:
Zbyt pozytywny obraz firmy może jednak prowadzić do:
1. Następuje podniesienie kapitału własnego i poprawa relacji bilansowych
2. Akcjonariusze są zachęcani do nabywania akcji spółki, względnie do niesprzedawania ich, co podniesie cenę akcji na giełdzie
3. Pracownicy utwierdzają się w przekonaniu, że przedsiębiorstwo posiada dobrą kondycję finansową i zapewnia im korzystniejsze wynagrodzenie
4. Banki są chętne do udzielania kolejnych kredytów
5. Klienci są przekonani, że nastąpi nieprzerwana realizacja usług i zawartych umów
1. Rozdysponowanie wykazanego (nierzeczywistego) zysku bilansowego
2. Żądania wyższych wypłat dywidend
3. Żądania wyższych wynagrodzeń i świadczeń socjalnych
4. Wzrost stopnia zadłużenia będzie prowadził do wzrostu kosztów kapitału
5. Żądania rozszerzenia kredytu kupieckiego oraz negocjowanie obniżki cen za produkty dostarczane przez przedsiębiorstwo
Źródło: K. Sawicki, K. Czubakowa, Polityka bilansowa i jej dylematy "Rachunkowość" 1996, nr 7.
Okresowe podwyższenie zysku można osiągnąć poprzez:
- ograniczenie wydatków na promocję i reklamę,
- zmniejszenie kosztów szkolenia załogi,
- ograniczenie kosztów konserwacji i remontów,
- zaniechanie zakupów środków trwałych o wartości niższej niż 2000zł, które są jednorazowo wliczane w ciężar kosztów,
- dyscyplinowanie kosztów ogólnych zarządu,
- zwiększenie sprzedaży poprzez wystawienie na koniec roku faktur sprzedaży bez wydania produktów (różnica zgodnie z przepisami VAT nie może być większa niż 7 dni). Takie przedsięwzięcie jest możliwe w wielu przedsiębiorstwach, gdyż zakupy u odbiorcy stanowią zapas, a więc nie obciążają jego kosztów.
Działania przeciwne sprzyjać będą obniżeniu zysku. Będą je wykorzystywać przedsiębiorstwa, które przyjmą na koniec roku strategię tendencyjnego zaniżania wyniku finansowego. Przy tej strategii przedsiębiorstwa będą dążyć do utrzymania niskich wypłat z zysku i utrzymania znacznej jego części w przedsiębiorstwie oraz do utrzymania stałych dywidend w dłuższym okresie czasu mimo osiągania relatywnie wyższych z roku na rok zysków. Wybór najlepszej dla celów przedsiębiorstwa strategii kształtowania zysku będzie sprowadzał się do balansowania między tymi dwoma podejściami. W krótkich okresach czasu zarząd będzie zmieniał tę strategię w zależności od sytuacji ekonomiczno - finansowej i oczekiwań związanych z rozwojem. Zmniejszenie zysku spowoduje zminimalizowanie obciążeń podatkowych i pozostawienie wyższego cash flow w firmie. Tendencyjne zwiększenie zysku spowoduje wprawdzie wypływ środków na uregulowanie wyższych zobowiązań podatkowych, ale zapewni dopływ środków z innych źródeł (sprzedaż akcji, obligacji, zaciągnięcia kredytów). W następnym okresie zarząd firmy będzie musiał jednak ponieść wydatki, których zaniechał, co obniży zysk, a więc i podatek dochodowy będący jego źródłem. Poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki dotyczącej kształtowania poziomu wyniku finansowego następuje przesunięcie w czasie płatności podatkowych. Przy podejmowaniu decyzji gospodarczych podyktowanych względami podatkowymi, zwłaszcza dążeniem do uzyskania ulgi inwestycyjnej, zarządy firm powinny zachować maksymalną ostrożność w ocenie ich skutków. Cofnięcie ulgi inwestycyjnej powoduje bowiem daleko większe straty niż korzyści z jej wykorzystania.
Oprócz przedsięwzięć wpływających na wynik finansowy w krótkim okresie czasu spółki mogą wykorzystywać narzędzia długookresowej polityki kształtowania wyniku finansowego.
Do najistotniejszych z nich należą:[3]
1) sposoby amortyzowania wartości niematerialnych i prawnych. Prawa autorskie do projektów, wynalazków oraz oprogramowanie komputerów przedsiębiorstwa można amortyzować w okresie od 2 do 5 lat, koszty zakończonych wynikiem pozytywnym prac rozwojowych w okresie trzech do pięciu lat, a wartość firmy do pięciu lat, chociaż w uzasadnionych przypadkach okres ten może być wydłużony.
2) sposoby amortyzowania rzeczowych składników majątku trwałego. Maszyny, urządzenia i środki transportu firmy mogą amortyzować metodą liniową lub degresywną przy zastosowaniu “widełkowych” współczynników zwiększających stawkę podatkową. Grupy środków trwałych zbliżonych rodzajem i przeznaczeniem o niskiej jednostkowej wartości początkowej mogą one amortyzować zbiorczo lub dokonywać jednorazowo odpisu ich wartości początkowej.
3) metody wyceny produkcji w toku. Może ona być wyceniona według kosztu wytworzenia, bezpośrednich kosztów wytworzenia, tylko kosztów materiałów bezpośrednich lub można jej w ogóle nie wyceniać.
4) metody wyceny materiałów, wyrobów gotowych i towarów. Materiały i towary firmy mogą wyceniać po cenach nabycia lub zakupu, zaś dla produktów gotowych, półfabrykatów mogą przyjąć ceny sprzedaży takiego samego lub podobnego przedmiotu, pomniejszone o zysk przeciętnie osiągany na sprzedaży.
5) techniki wyceny zapasów końcowych materiałów, towarów i produktów. Zapasy te mogą być wycenione według zasady: “pierwsze przyszło - pierwsze wyszło (FIFO), ostatnie przyszło - pierwsze wyszło (LIFO) lub cen przeciętnych”.
6) zasady tworzenia rezerw na prawdopodobne straty z operacji gospodarczych w toku, a zwłaszcza z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń, operacji kredytowych, skutków toczącego się postępowania sądowego w wysokości przewidywanej straty gospodarczej.
Wszystkie te możliwości powinny skłaniać podmioty gospodarcze do podejmowania przedsięwzięć, które w danych warunkach rynkowych są dla nich najbardziej korzystne.
Podział zysku netto w przedsiębiorstwie jest elementem szeroko rozumianej strategii finansowej przedsiębiorstwa obejmującej przedsięwzięcia inwestycyjne i źródła ich finansowania, zakres korzystania z kapitałów obcych, deprecjację kapitałów w warunkach inflacji, ustalania właściwych proporcji podziału wyniku finansowego czy wreszcie bieżącego rozstrzygania problemów związanych z utrzymaniem płynności finansowej.
Kwota zysku do podziału zależy od wygenerowanego zysku brutto oraz poziomu obciążenia tego zysku na rzecz budżetu państwa. Oznacza to, że wygospodarowany zysk brutto dzieli się na dwie części:
- część odprowadzaną do budżetu,
- część do podziału.
To jaka część zysku trafi do budżetu zależy od stawki podatkowej oraz podstawy opodatkowania. Jej wielkość określa efektywna stopa opodatkowania ustalana jako relacja obciążeń z tytułu podatku dochodowego do zysku brutto. W niektórych przedsiębiorstwach jest ona wysoka 60, 70% a w niektórych nawet wyższa niż 100%, co oznacza, że podatek dochodowy jest wyższy od zysku brutto. Dla firm korzystających z ulg inwestycyjnych jest ona niższa niż stopa podatku dochodowego (38%).
Poziom zysku odprowadzanego do budżetu wynika z różnicy między dochodem do opodatkowania ustalonym zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych a zyskiem brutto obliczonym na podstawie ustawy o rachunkowości zawartym w rachunku zysków i strat. Rozbieżności między tymi dwoma kategoriami dotyczą kosztów uzasadnionych, przychodów zwolnionych z opodatkowania (np. dotacje) ulg inwestycyjnych oraz darowizn pomniejszających podstawę opodatkowania. Wysoka efektywna stopa opodatkowania wskazuje na duży poziom kosztów nie uznanych przez fiskusa za koszty uzasadnione. Zmniejszenie stawki podatkowej deklarowane w rozwiązaniach dotyczących systemu podatkowego nie jest więc równoznaczne ze zmniejszeniem fiskalizmu, jeśli równocześnie rozszerza się zakres kosztów nieuzasadnionych. Część z nich wynika z rozwiązań prawnych (np. wydatki na fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych, część rezerw na należności bądź ewentualne straty gospodarcze), co ogranicza wpływ zarządu firmy na ich poziom, część zaś wynika z zaniedbań czy też niegospodarności zarządów. Uświadomienie tego faktu jest istotne ze względu na możliwość wpływu zarządu na wielkość obciążenia z tytułu podatku dochodowego, a tym samym i na tą część zysku, którą następnie dzieli się na różne cele. Celem zarządu firmy powinno być takie działanie, aby w wyniku niegospodarnych działań nie wystąpiła duża dodatnia różnica między dochodem do opodatkowania a zyskiem brutto. Warto dodać, że na różnicę tę duży wpływ mają odsetki od nieterminowo regulowanych zobowiązań wobec budżetu państwa oraz odsetki od kredytów inwestycyjnych płacone w okresie realizacji inwestycji. Nie stanowią one kosztów uzyskania przychodów lecz powiększają wartość inwestycji.
W zasadzie podział zysku netto sprowadza się do trzech możliwości:
1) pozostawienie całego zysku w spółce z przeznaczeniem na rozwój. Jeżeli właściciele kapitału własnego zdecydują się na taki podział, to tym samym rezygnują z dywidendy za ubiegły rok z nadzieją, że wzrost ceny rynkowej akcji czy wartości udziałów oraz ewentualne przyszłe dywidendy przyniosą im wyższy dochód,
2) przeznaczenie całego zysku netto na wypłatę dywidend dla właścicieli kapitału. Jest to rozwiązanie skrajne, ograniczające rozwój spółki, stąd w praktyce jest rzadko stosowane,
3) podział zysku na dwie części - jedną przeznaczoną na szeroko pojęty rozwój przedsiębiorstwa oraz drugą wypłaconą różnym grupom zainteresowanym podziałem zysku. To rozwiązanie jest najczęściej akceptowane przez praktykę gospodarczą.
W klasycznym układzie zysk netto dzieli się więc na:
- zyski wytransferowane, wypłacane członkom zarządów, rad nadzorczych, właścicielom kapitału, pracownikom oraz innym uczestnikom podziału pochodzącym z otoczenia spółki,
- zyski zatrzymane, przy czym zyski te mogą być zatrzymane w formie obligatoryjnej bądź dobrowolnie. Spółki muszą w sposób obligatoryjny tworzyć fundusze przewidziane w kodeksie handlowym, statucie bądź umowie spółki. Najczęściej jest to kapitał rezerwowy (zapasowy) w spółkach produkcyjnych, handlowych i usługowych oraz fundusz ogólnego ryzyka w bankach. Zyski zatrzymane nieobligatoryjnie są przeznaczone na rozwój firmy i skierowane na odpowiednie fundusze bliżej określone w statucie bądź umowie spółki.
Z punktu widzenia celów przeznaczenia zysków zatrzymanych dobrowolnie (nieobligatoryjnie) w przedsiębiorstwie można wyodrębnić:
- podział kompletny, w wyniku którego cały zysk netto pozostający w przedsiębiorstwie zostanie skierowany na określone kapitały (fundusze),
- podział niekompletny; część zysku zatrzymanego trafia wówczas do określonych kapitałów najczęściej kapitału zapasowego (zasobowego w spółdzielniach) część zaś powiększa pozycję bilansową “zyski nie rozdzielone z roku ubiegłego”. Przedsiębiorstwo może całość zysków zatrzymanych dobrowolnie czyli po dokonaniu odpisów na kapitały tworzone obligatoryjnie pozostawić jako zyski nierozdzielone. Są one przeznaczone na rozwój firmy w danym roku obrotowym lecz w latach następnych mogą zostać podzielone wraz z sumą zysku do podziału roku obliczeniowego. Pozostawienie części bądź całości zysków jako nierozdzielonych daje spółce szansę prowadzenia stabilnej polityki dywidend w latach okresowego spadku zysku.
Podział zysku w przedsiębiorstwie podyktowany jest wieloma czynnikami. Są to głównie zadania inwestycyjne spółki, potrzeby w zakresie zasilania kapitału obrotowego, czy też zwrotu kapitału obcego (kredytów, obligacji) preferencje właścicieli kapitału oraz żądania pracowników. Proporcje podziału zysku netto leżą w sferze zainteresowań kilku grup.
Schemat 1
Źródło: opracowanie własne
Żądania wyszczególnionych na wykresie 1 grup zainteresowanych podziałem zysku netto mogą mieć niekiedy charakter sprzeczny. Stopień tej sprzeczności będzie zależny od formy organizacyjno - prawnej podmiotu gospodarczego, struktury własności kapitału, uwarunkowań rynkowych zarówno rynku globalnego jak i rynku lokalnego i innych czynników.
Oprócz prawa do uczestniczenia na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, prawa do części majątku spółki w przypadku jej likwidacji czy też prawa poboru akcji nowej emisji każdy akcjonariusz ma prawo do uczestniczenia w podziale zysków spółki. Podział zysku w spółkach może być zupełny lub niezupełny.[4] W pierwszym przypadku cała kwota zysku stosownie do obowiązujących przepisów fiskalnych, uregulowań zawartych w kodeksie handlowym, postanowień wynikających ze statutu (umowy) spółki i decyzji zgromadzenia wspólników zostaje podzielona ostatecznie to znaczy, że poszczególne części zysku przeznaczone zostają i są przekazywane na określone kapitały (fundusze) bądź na dywidendę. W wyniku tak dokonanego podziału nie pozostaje żadna kwota z wypracowanego zysku. Podział niezupełny sprowadza się do tego, że po naliczeniach na kapitały i fundusze tworzone zgodnie z przepisami kodeksu i statutu spółki, akcjonariusze nie uczestniczą w dzieleniu zysku, mimo, że mają do tego prawo lub, że uczestniczą w podziale tego zysku w stopniu mniejszym niż było by to możliwe, gdyby taką wolę wyrazili na zgromadzeniu wspólników. Rezygnują oni w danym roku z dzielenia zysku po to, aby niepodzielona kwota stanowiła źródło finansowania potrzeb spółki.[5] Nie podzielona kwota zysku nie zasila żadnego kapitału ani funduszu spółki lecz pozostaje jako zysk niepodzielony, do dyspozycji spółki. Niezupełny podział zysku obrazuje schemat 2.
Schemat 2
...
viziowy