2004_07___zygmunt_I_stary.pdf

Moneta kolekcjonerska

Narodowy Bank Polski

Moneta

kolekcjonerska

nomina¸

100 z¸

metal

900/1000 Au

stempel

lustrzany

ærednica

21,00 mm

masa

8,00 g

wielkoæ emisji (nak¸ad)

3.400 szt.

Awers: Wizerunek or¸a ustalony dla god¸a Rzeczypospolitej

Polskiej, po bokach or¸a oznaczenie roku emisji: 20-04, pod

or¸em napis: Zü 100 Zü, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA

POLSKA. Pod lew ¸ap or¸a znak mennicy: .

Ð w

Popiersie krla Zygmunta I Starego. U gry po obu stronach

popiersia pod fragmentami wieÄca p¸kolem lata panowania

krla: z lewej 1506, z prawej 1548. Pod popiersiem p¸kolem

napis: ZYGMUNT I STARY.

W dniu 7 czerwca 2004 r. Narodowy Bank Polski wprowadza

do obiegu monet« kolekcjonersk o nominale 100 z¸, wykonan

stemplem lustrzanym w z¸ocie, przedstawiajc popiersie krla

Zygmunta I Starego. Moneta stanowi kontynuacj« serii ãPoczet

krlw i ksiýt polskichÓ, zapocztkowanej przez Narodowy Bank

Polski w 1979 r. Jest teý tematycznym dope¸nieniem dwch

srebrnych monet i jednej miedzioniklowej, przedstawiajcych

krla Zygmunta I Starego, wyemitowanych w 1994 r.

Projektant monety: Ewa Tyc-KarpiÄska

Zygmunt I Stary, najm¸odszy syn Kazimierza IV JagielloÄczyka

i Elýbiety Rakuszanki, urodzi¸ si« 1 stycznia 1467 w Kozienicach.

20 padziernika 1505 r. obj¸ tron wielkoksiý«cy w Wilnie

po zmar¸ym bracie, krlu Aleksandrze JagielloÄczyku. Jeszcze

tego samego roku, 8 grudnia, zosta¸ wybrany na krla Polski;

jego koronacja odby¸a si« 24 stycznia 1507 r. w Katedrze na

Wawelu. Pocztki panowania 40-letniego juý monarchy by¸y

trudne. Po swym poprzedniku odziedziczy¸ nierozwizane

problemy zarwno w polityce zagranicznej, jak i wewn«trznej.

W polskiej polityce zagranicznej najwi«ksze znaczenie mia¸y

stosunki z dworem cesarskim Habsburgw, wp¸ywajce na relacje

z innymi krajami. Zygmunt I dýy¸ do utrzymania rwnowagi

politycznej z Habsburgami i stara¸ si« przeciwdzia¸a ich prbom

Moneta zosta¸a wyprodukowana w Mennicy PaÄstwowej SA

w Warszawie.

Sk¸ad i druk: Drukarnia NBP

Zygmunt IStary

Ð Poczet krlw i ksiýt polskich Ð

Moneta kolekcjonerska

os¸abienia paÄstw jagielloÄskich, najsilniejszych konkurentw

w Europie årodkowej. Zygmunt Stary mia¸ doæwiadczenie

w sprawowaniu w¸adzy Ð panowa¸ wczeæniej w ksi«stwach g¸o-

gowskim i opawskim oraz na ålsku; by¸ ostroýnym politykiem

i cz¸owiekiem usposobionym pokojowo. Musia¸ jednak toczy

liczne wojny obronne z atakujcymi Polsk« i Litw« Rosj oraz

Mo¸dawi. W ich wyniku Litwa utraci¸a w 1514 r. SmoleÄsk.

Z kolei zawarty w 1466 r. pokj toruÄski, koÄczcy 13-letni

wojn« z Zakonem krzyýackim, nie zapobieg¸ kolejnym zatargom

polsko-krzyýackim. Wobec niezatwierdzenia jego postanowieÄ

ani przez papieýa, ani cesarza rzymskiego nowy wielki mistrz

Zakonu Krzyýackiego Albrecht Hohenzollern odmawia¸ z¸oýenia

przysi«gi lennej, cieszc si« przy tym poparciem cesarza Maksy-

miliana I Habsburga. Cesarz obieca¸ rwnieý zbrojn pomoc

wielkiemu ksi«ciu moskiewskiemu, Wasylowi III w toczcej si«

w¸aænie wojnie Rosji z Litw. W tej sytuacji Zygmunt zdecydo-

wa¸ si« na bezpoærednie rozmowy z cesarzem na uroczystym

zjedzie w Wiedniu w 1515 r., zawarto uk¸ad. Maksymilian cofn¸

swoje poparcie dla Moskwy i uzna¸ prawa Polski do lenna pruskie-

go. Wielki mistrz Zakonu, Albrecht Hohenzollern, nie zastosowa¸

si« jednak do ustaleÄ zjazdu wiedeÄskiego i rozpocz¸ przygo-

towania do rozprawy z Polsk, szukajc zbrojnych posi¸kw

w Rzeszy. W 1519 r. wybuch¸a wojna Krlestwa Polskiego

z Zakonem. W 1521 r. Polacy podeszli pod Krlewiec i Zygmunt

zgodzi¸ si« zawrze czteroletni rozejm. Kres wojnom polsko-

-krzyýackim po¸oýy¸ traktat podpisany w 1525 r. w Krakowie.

Po przyj«ciu luteranizmu Albrecht rozwiza¸ Zakon w Prusach

i w jego miejsce stworzy¸ æwieckie paÄstwo. W 1525 r. w Krakowie

z¸oýy¸ ho¸d lenny Zygmuntowi Staremu jako dziedziczny ksiý«

pruski. Prusy Ksiý«ce znalaz¸y si« pod zwierzchnictwem monarchii

jagielloÄskiej. Po æmierci ostatnich Piastw mazowieckich

Zygmunt wcieli¸ w 1529 r. Mazowsze do Polski. Kres walkom

na pograniczu mo¸dawskim po¸oýy¸o zwyci«stwo Polakw

pod Obertynem w 1531 r. W 1533 r. zdajc sobie spraw«, ýe Polska

nie ma dostatecznych si¸ na zmaganie si« z pot«g tureck,

Zygmunt zawar¸ z Turcj traktat o wzajemnej przyjani, niena-

ruszalnoæci terytorium i wymianie handlowej, zyskujc w ten

sposb zabezpieczenie po¸udniowej granicy paÄstwa. Stara¸ si«

takýe zachowa poprawne stosunki z Habsburgami.

wizywa¸ do porzdkowania prawa. Zleci¸ opracowanie projektu

unifikacji praw w ca¸ym kraju, tzw. korektur« Taszyckiego, ktry

jednak odrzucono na sejmie w 1534 r. Wraz ze swymi doradcami

zreorganizowa¸ s¸uýb« dyplomatyczn, stworzy¸ takýe zalýek

sta¸ego wojska.

Po æmierci swej pierwszej ýony, Barbary Zpolyi, pochodzcej

z moýnow¸adczej rodziny w«gierskiej, Zygmunt Stary oýeni¸ si«

w 1518 r. z siostrzenic cesarza rzymskiego Maksymiliana, crk

ksi«cia Mediolanu, Bon Sforza. Mia¸ z ni cztery crki i syna,

Zygmunta II Augusta. Pochodzca z ma¸ego ksi«stwa w¸oskiego

o odmiennych zasadach ustrojowych, niepojmujc w pe¸ni

charakteru paÄstwa, w ktrym krl podlega¸ prawu i dzieli¸

w¸adz« z parlamentem, krlowa zmierza¸a do wzmocnienia

w¸adzy krlewskiej opierajc si« na grupie nowej magnaterii.

Chcc stworzy podstawy niezaleýnoæci materialnej dynastii,

wykupywa¸a dobra krlewskie Ð przede wszystkim na Litwie.

Z jej inicjatywy odby¸a si« w 1529 r. pospieszna elekcja, a rok

pniej koronacja syna, 10-letniego Zygmunta Augusta na krla

polskiego (jeszcze za ýycia ojca), nieco wczeæniej wyniesionego

juý w Wilnie do godnoæci wielkiego ksi«cia litewskiego.

Polityczna rola krlowej Bony coraz bardziej ros¸a, w miar« jak

starzejcy si« krl traci¸ energi«. W 1544 r. stary krl przekaza¸

synowi rzdy na Litwie, zachowujc w¸adz« zwierzchni.

Mimo cz«stych star krla z opozycj, do koÄca ýycia cieszy¸ si«

znaczn popularnoæci.

Wraz z Bon Zygmunt Stary by¸ protektorem sztuki renesansowej,

ktra zacz«¸a w Polsce rozkwita pod ich rzdami. Sprowadzi¸

do Krakowa w¸oskich artystw, przebudowa¸ zamek na Wawelu

i wznis¸ grobow kaplic« Zygmuntowsk we w¸oskim stylu;

ufundowa¸ rwnieý ãdzwon ZygmuntaÓ. Za jego panowania

Polska sta¸a si« najbardziej tolerancyjnym krajem w Europie.

Zygmunt Stary zmar¸ 1 kwietnia 1548 r. w Krakowie. Zosta¸

pochowany w Katedrze na Wawelu.

Opracowano wNBP napodstawie:

1. ãPoczet krlw iksiýt polskichÓ, Czytelnik 1978

2. ãKsi«ga krlw iksiýt polskichÓ podred. naukow

Stefana K. KuczyÄsiego, åwiat Ksiýki 1999

3. ãPolskie dzieje odczasw najdawniejszych dowsp¸czesnoæciÓ

Alicji Dybkowskiej, Jana ûaryna, Ma¸gorzaty ûaryn, PWN 1994

oraz rde¸ encyklopedycznych

Juý od pocztkw swego panowania Zygmunt Stary duýo uwagi

poæwi«ca¸ finansom Krlestwa. Znacznie odd¸uýy¸ skarb krlewski,

odzyska¸ do niego liczne dobra krlewskie, zastawiane na nieko-

rzystnych warunkach, zwi«kszajc dochody skarbu. Wprowadzi¸

nowy system ce¸, usprawni¸ zarzd ýup wielickich, oddzieli¸

rachunkowoæ dotyczc podatkw publicznych od skarbu

koronnego, zreformowa¸ system monetarny, zabiega¸ o rozwj

miast krlewskich. Sprawujc rzdy odwo¸ywa¸ si« do rady

senatorw i kompetentnych ministrw. Potrafi¸ rwnieý prawie

co roku sk¸oni sejm do uchwalenia podatku nadzwyczajnego,

stanowicego podstaw« utrzymania ãobrony potocznejÓ

na kresach po¸udniowo-wschodnich. Wraz ze swymi doradcami

Zygmunt Stary prowadzi¸ polityk« racjonalnie i realistycznie,

unikajc jednoczesnej walki z wieloma wrogami oraz wybierajc

rozwizania korzystne, lecz nie ryzykowne. Duý wag« przy-

Wszystkie monety kolekcjonerskie s prawnym

ærodkiem p¸atniczym w Polsce.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: