Auksologia – nauka o rozwoju.
Rozwój ontogenetyczny – przemiany człowieka zachodzące w ciągu całego życia.
· Osiągane zmiany są coraz bardziej doskonałe
· Ciąg zmian rozwojowych tworzący uporządkowaną w czasie sekwencję cechujący się doskonaleniem struktur i funkcji. Zmiany są nieodwracalne.
· Nie jest możliwe osiągnięcie stadium wyższego z pominięciem poprzedniego.
· Źródło zmian tkwi w samym człowieku a nie w czynnikach zewnętrznych (mogą jedynie rozwój przyspieszać lub spowalniać)
· Trend sekularny – sekwencja przemiany
Obszary rozwoju:
a) Poziom somatyczny – najbardziej elementarny, źródło nacisków biologicznych
b) Poziom behawioralny – zmiany zachowawcze
c) Poziom poznawczy – zmiany struktur umysłowych
d) Poziom osobowościowy – zmiany osobowości
e) Poziom społeczny – zmiany w relacji człowiek-otoczenie
Rozwój biologiczny (fizyczny – somatyczny, morfologiczny)- stopniowe doskonalenie struktur i funkcji organizmu prowadzi do samodzielności osobniczej wyrażającej się ze zdolnością do wydawania potomstwa (dojrzałość biologiczna).
Czynniki warunkujące rozwój:
· ENDOGENNE (wewnętrzne)
o Determinanty rozwoju
§ Genetyczne
§ Związane z koordynacją neurohormonalna
o Stymulatory rozwoju
§ Paragenetyczne
§ Niegenetyczne
· EGZOGENNE (zewnętrzne)
o Modyfikatory biogeograficzne
o Modyfikatory społeczno-kulturowe
Aparat genetyczny – chromosomy (chromatyna) zlokalizowane w jądrze komórkowym i zbudowane z DNA na którym leżą geny odpowiedzialne za cechy organizmu. Chromosomy są widoczne podczas podziału komórki, w okresie międzypodziałowym (interfaza) aparat genetyczny przybiera formę chromatyny.
DNA – zbudowany z dwóch komplementarnych nici nukleotydów. Jest nośnikiem genów – zawierają one informację o określonych cechach organizmów.
Cechy-
· Jakościowe – monogenowe – cechy zliczane
· Ilościowe – poligonowe – cechy niemierzalne (np. wzrost)
Nukleotyd:
· Zasada azotowa – A, T, C, G (adenina, tymina, cytozyna, guanina).
· Pentoza – deoksyryboza
· Kwas azotowy
Komplementarność: A-T, C-G
Chromosom – zespiralizowany fragment chromatyny
Typy:
· Autosomy – chromosomy zawierające geny na różne cechy z wyjątkiem cech płciowych
· Allosomy – chromosomy płciowe – X i Y
Liczba chromosomów w każdej komórce jest stała:
· 23 chromosomy w komórce płciowej
· 46 chromosomów w komórce somatycznej
MITOZA – dzielenie się komórek somatycznych.
· Z jednej komórki powstają dwie takie same. Każdy taki podział poprzedza replikacja – podwojenie materiału genetycznego DNA.
· Pierwszą komórką somatyczną jest zygota, z której na drodze kolejnych mitoz powstają kolejne komórki somat.
MEJOZA – komórki płciowe
· Komórka somatyczna dzieli się w dwóch kolejnych podziałach i powstają cztery haploidalne komórki płciowe (gamety). Replikacja zachodzi wyłącznie przed pierwszym podziałem mejotycznym.
Determinanty genetyczne:
Genotyp – epigeneza – Fenotyp
Cechy jakościowe – genotyp wyznacza cechę fenotypową
Cechy ilościowe – genotyp determinuje, ale nie wyznacza cech fenotypowych.
Wyznacza zakres indywidualnej normy reakcji fenotypowej (teoretycznie możliwe podziały, które uzewnętrzniają się we współpracy z wpływem środowiska).
Stymulatory rozwoju:
PARAGENETYCZNE:
· Czynniki genetyczno-konstytucjonalne – pośredni wpływ matki na płód, w tym także tych nieprzekraczalnych przez genetykę
· Dziedziczenie cytoplazmatyczne – cytoplazma pochodzi z komórki jądrowej, nie z plemnika
NIEGENETYCZNE:
· Fizjologiczny wpływ metabolizmu matki tzw. Regulator matczyny
· Czynniki matczyne – wiek, kolejność ciąży, odstęp czasu między ciążami, choroby matki, styl życia matki w okresie ciąży
Aspekty rozwoju:
1. Aspekty jakościowe:
o Wzrastanie:
§ Rozrost (komórka zwiększa wymiary)
§ Rozplem (komórka dzieli się na komórki potomne)
o Różnicowanie
§ Cytogeneza (komórki)
§ Histogeneza (tkanki)
§ Organogeneza (organy)
§ Typogeneza (kształt i proporcje ciała)
o dojrzewanie
2.
kate21_87