SYSTEM POLITYCZNY BIAŁORUSI.doc

REPUBLIKA BIAŁORUSI

Silna przynależność Białorusi do Rosji- uzależnione terytorium, klasa polityczna, brak tradycji. Brak silnej świadomości narodowej i tożsamości.

HISTORIA
27 lipca 1990 r. Rada Najwyższa BSRR przyjęła deklarację suwerenności państwowej. Białoruś nadal była częścią Związku Radzieckiego, ale mimo to akcentowała nadrzędność, samodzielność oraz pełnię władzy państwowej republiki w granicach jej terytorium oraz niezależność w stosunkach zewnętrznych.
Białoruś uzyskiwała atrybuty niezależności: godło, flagę i hymn.

W deklaracji suwerenności znalazły się także postanowienia:

·         o prawie posiadania przez BSRR własnych sił zbrojnych,

·         o prawie posiadania przez BSRR własnych wojsk wewnętrznych,

·         o prawie posiadania przez BSRR własnych organów bezpieczeństwa państwowego podporządkowanych Radzie Najwyższej.

Ustanowiono samodzielne prawo do dobrowolnego zrzeszania się z innymi państwami i swobodnego występowania z takich związków.

W sierpniu 1991 r. odbyła się nieudana próba przewrotu wojskowego w Moskwie, skierowana przeciwko prezydentowi Michaiłowi Gorbaczowi. 28 sierpnia 1991 r. Rada Najwyższa BSRR przyjęła ustawę o niezależności państwowej Białorusi. W ten sposób powstało niepodległe państwo, które od 18 września 1991 r. nosi nazwę: Republika Białorusi.

W październiku 1991 r. wśród ośmiu suwerennych państw wchodzących wcześniej w skład ZSRR, Białoruś podpisała Układ o wspólnocie gospodarczej, tworzący między tymi państwami unię gospodarczą.

8 grudnia 1991 r. w Puszczy Białowiejskiej na spotkaniu przywódców Rosji, Białorusi i Ukrainy ustalono, że ZSRR przestał istnieć, a postanowiono powołać Wspólnotę Niepodległych Państw. A jej siedziba- Mińsk. Rada Najwyższa Białorusi ratyfikowała układ o utworzeniu WNP 10 grudnia 1991 r.

Powołanie do życia WNP wydawało się być uzasadnione z punktu widzenia przygotowania do nowego rozdziału integracji: łączyła je historia, kultura, podobny poziom życia i uprzemysłowienia, wzajemna wymiana handlowa, a także interesy militarne związane z posiadaniem broni nuklearnej.

W ramach wspólnoty zachodziły związki między państwami wzajemnie ze sobą współpracującymi lub integrującymi się samodzielnie.
Taki proces zachodził między Rosją a Białorusią, która była uzależniona od Rosji, zwłaszcza gospodarczo. Proces integracji nosił się z dojściem do władzy prezydenta Aleksandra Łukaszenki.
Pierwszym etapem było utworzenie 8 września 1991 r. Unii celnej między Rosją a Białorusią.

2 kwietnia 1996 r. prezydenci Borys Jelcyn i Aleksander Łukaszenka podpisali układ o stowarzyszeniu stowarzyszenia Rosji i Białorusi. Umowa przewidywała uzgadnianie polityki zagranicznej i tworzyła jednolity obszar gospodarczy.

Tak naprawdę układ ten przewidywał podporządkowanie gospodarki białoruskiej i dominacji gospodarki rosyjskiej. Miały powstać wspólne organy ponadnarodowe. Naczelnym organem miała być Rada Najwyższa, składająca się z prezydentów, premierów i przewodniczących parlamentów obu państw oraz przewodniczącego Komitetu Wykonawczego Stowarzyszenia.

2 kwietnia 1997 r. Rosja i Białoruś podpisały umowę o utworzeniu Związku Białorusi i Rosji, w który zostało przekształcone stowarzyszenie.

23 maja 1997 r. podpisany został Statut Związku Białorusi i Rosji.

EWOLUCJA USTROJU I ZMIANY KONSTYTUCJI

Powstały pierwsze zorganizowane formy opozycji- Białoruski Front Narodowy.

26 stycznia 1990 r. Rada Narodowa BSRR uchwaliła ustawę, w wyniku której język białoruski stał się jedynym językiem państwowym.
W marcu 1990 r. odbyły się wybory do Rady Narodowej z udziałem opozycji.

27 lipca 1990 r. Rada Najwyższa BSRR przyjęła deklarację o suwerenności państwowej.
Deklaracja ustanowiła:

·         zasadę suwerenności,

·         zasadę przedstawicielstwa (Rada Najwyższa),

·         referendum,

·         zapowiedzi utworzenia banku narodowego i własnego systemu pieniężnego,

·         zasada zwierzchności systemu prawa wewnętrznego,

·         zasada podziału władzy.

Podstawą ustroju państwa stanowiła Konstytucja BSRR z 1978 r. Była ona typową socjalistyczną konstytucją.

W styczniu 1992 r. pięć partii opozycyjnych chciało przeprowadzenia referendum dotyczącego rozwiązania Rady Najwyższej. Mimo zebrania wymaganej liczby podpisów pod wnioskiem o rozpisanie referendum (350 tys.) Rada Najwyższa zdecydowała o przeprowadzeniu referendum o charakterze konsultacyjnym.
Do rozwiązania Rady Najwyższej nie doszło.

W styczniu 1994 r. Stanisław Szuszkiewicz został odwołany z funkcji przewodniczącego Rady Najwyższej, a na jego miejsce wybrano Mieczysława Griba. Premierem został Wiaczesław Kiebicz.

Konstytucję z 1978 r. wielokrotnie nowelizowano, a pracę nad nową konstytucją posuwały się wolno. Projekt konstytucji był przedmiotem szeregu debat w Radzie Najwyższej więc parlament postanowił poddać 3 sporne rozdziały pod głosowanie imienne i indywidualne.
Głosowanie odbyło się w okresie od 15 lutego do 1 marca 1994 r.

Konstytucja w całości uchwalona przez Radę Najwyższą weszła w życie 30 marca 1994 r. Miała demokratyczny charakter.

Naczelne zasady konstytucji:

·         zasada unitarnego, demokratycznego, socjalnego państwa,

·         zasada suwerenności narodu,

·         zasada poszanowania godności człowieka oraz jego wolności i praw,

·         zasada przedstawicielstwa,

·         zasada pluralizmu politycznego,

·         zasada neutralności światopoglądowej państwa,

·         zasada podziału i równoważenia się władz,

·         zasada praworządności,

·         zasada kierowania się w polityce zagranicznej ideą równości państw i pokojowego regulowania sporów.

Ponadto konstytucja ustanawiała:

ü      swobodę równość w działalności gospodarczej,

ü      ochronę własności,

ü      równość wszystkich religii,

ü      kształtowała demokratyczne reguły przeprowadzania wyborów (5- przymiotnikowe prawo wyborcze).

Władza wykonawcza: Prezydent Republiki i Gabinet Ministrów.
Władza ustawodawcza: jednoizbowa Rada Najwyższa.
Władza sądownicza: niezawisłe sądy.

System rządów: prezydencko- parlamentarny.

Wybory prezydenta.
Powszechne wybory na prezydenta odbyły się w 2 turach: 23 czerwca i 10 lipca 1994 r. Zwyciężył Aleksander Łukaszenka- wygrał I turę, a w II turze zyskał 80% głosów.

Łukaszenka od początku chciał władzy absolutnej oraz ograniczenia demokracji. Rozpoczął się odwrót od reform politycznych, gospodarczych i społecznych.

Wybory parlamentarne
14 maja 1995 r. odbyły się na Białorusi pierwsze demokratyczne wybory parlamentarne.
Jednak w ordynacji wyborczej istniał wymóg 50% frekwencji dla ważności wyborów, co spowodowało, że w I i II turze wybrano 119 deputowanych z 260, a dla ukonstytuowania się Rady Najwyższej niezbędne było obsadzanie 174 mandatów.

Wybory uzupełniające- 29 listopada 1995 r.- wyłoniono 20 deputowanych.
II tura wyborów uzupełniających- 11 grudnia 1995 r.
Łącznie we wszystkich turach wyłoniono 198 deputowanych.

Łukaszenka wykorzystał wybory parlamentarne do przeprowadzenia referendum, na podstawie którego językowi rosyjskiemu został nadany równy status z białoruskim. Nastąpiło odejście od wprowadzonych w okresie niepodległości- godła „pogoń” oraz flagi i zastąpienie ich symboliką z okresu ZSRR. W referendum Białorusini opowiedzieli się za integracją z Rosją.

31 sierpnia 1995 r. prezydent wydał dekret „o pewnych środkach na rzecz zapewnienia stabilności i porządku prawnego w Republice Białorusi”. Dekret stanowił zamach na wolność i prawa polityczne. Prezydent pozbawił immunitetu deputowanych wszystkich szczebli, zawiesił działalność białoruskich wolnych związków zawodowych, a Ministerstwo Sprawiedliwości i Prokuratura miały wzmocnić nadzór nad partiami politycznymi i organizacjami społecznymi.

Jesienią 1996 r. opozycja parlamentarna i pozaparlamentarna zagroziły wszczęciem procedury odsunięcia prezydenta Łukaszenki od władzy jeśli ten nie wycofa się z planowanych zmian konstytucyjnych.
Zmiany te zakładały:

·         przekształcenie Rady Najwyższej w dwuizbowe Zgromadzenie Narodowe: Izbę Reprezentantów i Radę Republiki,

·         przyznanie prezydentowi prawa rozwiązania parlamentu w przypadku:

ü      odmowy udzielenia wotum zaufania dla rządu,

ü      uchwalenia wotum nieufności dla gabinetu,

ü      dwukrotnego niezaaprobowania kandydatury premiera,

ü      na podstawie werdyktu Sądu Konstytucyjnego w przypadku naruszenia Konstytucji.

19 listopada 1996 r. Sąd Konstytucyjny wszczął procedurę odwołania prezydenta z urzędu za wielokrotne naruszenie przez niego konstytucji.
Prezydent czując się zagrożony przystąpił do negocjacji z parlamentem. Dzięki pośrednictwu Rosji i negocjacjom prowadzonym przez przewodniczącego Sądu Konstytucyjnego doszło do zawarcia porozumienia, które zakładało, że zostanie przygotowana nowa konstytucja przez Zgromadzenie Konstytucyjne.
Ale porozumienie nie zostało zaakceptowane przez Radę Najwyższą, co stało się pretekstem od odstąpienia od niego przez Łukaszenkę.

Referendum.
Prezydent chciał sobie zapewnić korzystny wynik referendum więc zdymisjonował przewodniczącego Centralnej Komisji Wyborczej- Wiktora Hanczara.
Referendum odbyło się 8 listopada. Według oficjalnych wyników w referendum wzięło udział 84% uprawnionych, a prawie 71% poparło prezydencki projekt nowelizacji konstytucji.
Opozycja zarzuciła prezydentowi sfałszowanie wyników i uznała referendum za przewrót konstytucyjny.
Obecna konstytucja to nadal konstytucja z 1994 r., jedna ze zmianami i uzupełnieniami.

PARTIE POLITYCZNE
W czerwcu 1989 r. powstała pierwsza antykomunistyczna partia- Białoruski Front Narodowy.
W marcu 1990 r. odbyły się wybory do Rady Najwyższej z udziałem opozycji. Ordynacja wyborcza dopuszczała zgłoszenie kandydatów przez inne organizacje niż partia komunistyczna.
W tym roku powstały:

·         Demokratyczna Partia Białorusi,

·         Socjaldemokratyczny Związek Białorusi,

·         Narodowo- Demokratyczna Partia Białorusi.

Konstytucja BSRR z 1978 r. zawierała treści o kierowniczej roli partii komunistycznej, ale formalnie nie wykluczała tworzenia innych partii.
Podstawy do tworzenia partii politycznych:

·         deklaracja Rady Najwyższej z 27 lipca 1990 r. o suwerenności narodu białoruskiego,

·         ustawa z 28 sierpnia 1991 r. o niezależności państwowej.

Konstytucja Republiki Białorusi z 1994 r. uznała zasadę pluralizmu politycznego.
W 1995 r. na Białorusi działały 34 partie polityczne. Ich cele, zasady, programy pozwalają zgrupować je w 3 blokach:

I blok: to partie demokratycznej opozycji. Skupiały postępowych patriotów:

ü      Białoruski Front Narodowy,

ü      Białoruska Socjaldemokratyczna Hramada,

ü      Zjednoczona Partia Obywatelska.

II blok: ugrupowania centralne o rodowodzie postkomunistycznym, popierające przekształcenia demokratyczne i naukowe:

ü      Partia Zgody Narodowej,

III blok: partie antyreformatorskie, często neokomunistyczne:

ü      Partia Komunistów Białorusi,

ü      Zjednoczona Agrarno- Demokratyczna Partia Białorusi,

ü      Ludowy Ruch Białorusi.

W 1998 r. prezydent wydał dekret, według którego wszystkie dotychczas legalnie istniejące partie polityczne, organizacje społeczne i związki zawodowe zostały zmuszone do powtórnej rejestracji. Zaostrzono wymogi, które miały spełniać partie (np. zwiększono minimalną liczbę członków partii). O powtórną rejestrację wystąpiło 19 partii.

Nowa restrykcyjna regulacja w zakresie rejestracji partii w 2000 r. utrudniła partiom rejestrację ich oddziałów terenowych. Tylko 4 partie (w tym 2 komunistyczne) zarejestrowały oddziały terenowe:
- prołukaszenkowska Partia Komunistów Białorusi,
- opozycyjna Komunistyczna Partia Białorusi,
- Partia Liberalno- Demokratyczna.

28 grudnia 1998 r. weszła w życie ustawa o zmianach dla niektórych aktów Republiki Białorusi- białoruskie media otrzymały zakaz informowania opinii publicznej o niezarejestrowanych partiach. Miało to na celu izolację niefinalnych ugrupowań opozycyjnych.

WOLNOŚCI, PRAWA SPOŁECZNE I EKONOMICZNE
Konstytucja z 1994 r. zawierała katalog wolności i praw politycznych, gospodarczych i społecznych.
Ewolucja ustroju w latach 1989- 1995 spowodowało, że zostały stworzone prawne podstawy realizacji reform o charakterze wolnorynkowym przy ochronie własności prywatnej.
Gdy do władzy doszedł Łukaszenka systematycznie ograniczono prawa i wolności człowieka.
W marcu 1997 r. na podstawie prezydenckiego dekretu nr 5 o trybie organizowania mitingów, zebrań,  demonstracji- ograniczono prawo do zgromadzeń i manifestacji, wolności związkowych i wolności słowa. Wprowadzono surowe grzywny, organizatorzy i uczestnicy manifestacji skazywani byli na podstawie zeznań funkcjonariuszy.
Ograniczone i łamane były prawa pracownicze. Zakazano przyjmowania do pracy przedstawicieli opozycji.

Dekret z 1996 r. ograniczył zasadę wolności gospodarczej 54% działających przedsiębiorstw prywatnych zostało zamkniętych.
W 1998 r. na drobną przedsiębiorczość zostały nałożone dodatkowe podatki obowiązkowe, prowadzące do zniszczenia drobnej przedsiębiorczości.
Ograniczono wolności związkowe.
Od 1994 r. ograniczeniu i kontroli poddana została działalność stowarzyszeń.
W 1997 r. wprowadzono zakaz wywozu i przywozu na Białoruś materiałów, które mogą zaszkodzić politycznemu lub ekonomicznemu interesowi państwa.

PRAWO WYBORCZE
Prawo wyborcze od 1989 r. przeszło ewolucję od koncesjowanych form, okresu demokracji, przez w pełni demokratyczne reguły, aż po obecne regulowania.
Podstawy prawa wyborczego uregulowane zostały w nowej redakcji Konstytucji z 1994 r. oraz ustawie- Kodeks Wyborczy Republiki Białorusi z 11 lutego 2000 r.
„ Nowa Redakcja Konstytucji” utrzymywała III rozdział z 1994 r. System wyborczy i referendum (art. 64- 78), lecz wprowadzono zmiany:

·         uregulowane zostały zasady wyboru nieistniejącej wcześniej Rady Republiki. Wybory nie mają charakteru bezpośredniego. Członkowie są wybierani przez rady terenowe (56), a 8 pozostałych mianuje prezydent,

·         zmiana sposobu powoływania Centralnej Komisji ds. wyborów referendum- prezydent powołuje i odwołuje połowę członków komisji oraz jej przewodniczącego,

·         zmiana sposobu rozpisywania wyborów- wyłączne prawo do rozpisywania wyborów do parlamentu i rad terenowych ma prezydent,

·         referendum-zmiana przepisów dotyczących przeprowadzenia referendum- takie prawo ma prezydent.

Kodeks wyborczy z 11 lutego 2000 r.- zbiór przepisów prawa wyborczego do parlamentu, rad terenowych, prezydenta, przeprowadzenia referendum.

Cecha charakterystyczna prawa wyborczego do Izby Deputowanych: oparte na zasadzie większości:

ü      deputowani wybierani są w okręgach jednomandatowych,

ü      wymóg 50% frekwencji ( w kolejnych turach 25%).

Zarzuty wobec prawa wyborczego:

·         brak zasady proporcjonalności- uniemożliwia partiom wysuwanie list kandydatów,

·         uniemożliwienie dostępu do oficjalnych mediów opozycji oraz innym niż popieranym przez prezydenta kandydatom,

·         niedopuszczenie do kandydowania działaczom, którym kiedyś wymierzono kary za działalność opozycyjną,

·         uniemożliwienie kandydowania więźniom politycznym,

·         partie nie mogą skierować mężów zaufania, którzy mogliby kontrolować wybory,

·         przeprowadzanie wyborów nie w jednym dniu, ale przez 6 dni, co sprzyja fałszerstwom.

PREZYDENT
Prezydent jest nadrzędny wobec wszystkich organów w państwie.
Prezydent skupia całą władzę, jest to władza jednolita, niepodzielna, przybierająca formę dyktatury prezydenckiej.
Pozycja ustrojowa prezydenta jest określana w art. 79 konstytucji:

·         prezydent jest głową państwa,

...