1
KLUCZE DO OZNACZANIA I OPISY GATUNKÓW
0a. KLUCZ DO OZNACZANIA WYBRANYCH GATUNKÓW NA PODSTAWIE PĘDÓW
1. Aparat asymilacyjny w postaci liści Ginkgo biloba
1*. Aparat asymilacyjny w postaci igieł 2
2. Brak krótkopędów. Igły na długopędach i pędach bocznych występują pojedynczo 3
3. Igły ułożone skrętolegle. Pąki bardzo małe, ukryte u nasady pędów bocznych
Taxodium distichum
3*. Igły ułożone nakrzyżlegle. Pąki do około 0,5 cm długości, odstające prawie prostopadle od pędów,
wyrastają najczęściej parami u nasady pędów bocznych Metasequoia glyptostroboides
2*. Pędy zróżnicowane na długopędy i krótkopędy. Na długopędach igły występują pojedynczo, a na krótkopędach
wyrastają w pęczkach po kilkanaście lub kilkadziesiąt igieł 3
3. Igły pokryte nalotem woskowym, barwy od szarozielonej do niebieskawej. Najmłodsze odcinki
długopędów lekko różowe, często także z nalotem woskowym Larix kaempferi
3*. Igły i pędy bez nalotu woskowego. Igły zielone, pędy żółtawe
Larix decidua i Larix decidua var. polonica
0b. KLUCZ DO OZNACZANIA WYBRANYCH GATUNKÓW NA PODSTAWIE SZYSZEK
1. Szyszek brak. Z kwiatów żeńskich powstają duże (około 1,5 cm długości) nasiona zamknięte w osnówce
Ginkgo biloba
1*. Ze zdrewniałych kwiatów żeńskich powstają szyszki 2
2. Łuski nasienne i łuski wspierające zrośnięte ze sobą. Brzegi zrośniętych łusek stykają się ze sobą, tworząc
zewnętrzną powierzchnię zamkniętych szyszek 3
3. Szyszki kuliste lub owalne; wyrastają na krótkich szypułkach i rozpadają się na fragmenty uwalniając
nasiona. Taxodium distichum
3*. Szyszki owalne, zwykle z nieco zaostrzonym wierzchołkiem. Wyrastają na długich (2-5 cm) szypułkach. Otwierają się uwalniając nasiona i opadają w całości Metasequoia glyptostroboides
2*. Łuski nasienne i wspierające nie zrastają się (wspierające mogą być schowane we wnętrzu szyszki i niewidoczne). Brzegi łusek nie stykają się ze sobą 3
3. Brzegi łusek nasiennych silnie wygięte na zewnątrz szyszek lub wywinięte. U starszych szyszek łuski często pękają i dzielą się na postrzępione włókna Larix kaempferi
3*. Brzegi łusek nasiennych nieznacznie wygięte na zewnątrz, proste lub wygięte do wewnątrz szyszek. Łuski trwałe, nie pękają i nie dzielą się na włókna 4
4. Szyszki długości 2-4 cm, podłużne. Brzegi łusek nasiennych w środkowej i dolnej części szyszek proste lub lekko wygięte na zewnątrz Larix decidua
4*. Szyszki długości 1,5-3 cm, owalne lub kuliste. Brzegi wszystkich łusek nasiennych zagięte lekko do wewnątrz szyszek Larix decidua var. polonica
OPISY GATUNKÓW
Rodzaj: GINKGO - MIŁORZĄB
Ginkgo biloba L. - Miłorząb dwuklapowy (M. chiński, M. dwudzielny)
Drzewa do 40 m wysokości (w Polsce do około 30 m, zwykle znacznie niższe). Długopędy ulistnione skrętolegle. Na krótkopędach liście skupione po kilka. Liście o zmiennym kształcie - od dwuklapowych z wcięciem w środku do nieklapowanych w kształcie wachlarzy - osadzone na długich ogonkach. Unerwienie liści dychotomiczne (widlaste - cecha charakterystyczna!). Gatunek dwupienny. Kwiaty męskie zebrane w kotki; żeńskie niepozorne, na długich szypułkach, zazwyczaj złożone z dwóch odkrytych zalążków. Kwitnie w V-VI. Z kwiatów żeńskich powstają nasiona w kulistych, żółtych osnówkach o średnicy około 2-2,5 cm Dojrzała osnówka rozkładając się wydziela cuchnący kwas masłowy. Starsze drzewa mogą wytwarzać na pniu i konarach narośla, które po zetknięciu z glebą zakorzeniają się.
WYSTĘPOWANIE: wschodnia część Chin. Gatunek reliktowy. W Chinach okazy żeńskie są uprawiane jak drzewa owocowe. Gatunek często uprawiany również do wykorzystania w przemyśle farmaceutycznym. W Polsce często wysadzany w zieleni miejskiej (spotyka się głównie osobniki męskie).
Rodzaj: METASEQUOIA - METASEKWOJA
Metasequoia glyptostroboides HU & W. C. CHENG - Metasekwoja chińska
Drzewa do około 35 (45) m wysokości. W Polsce znacznie niższe - do około 25 m, ale są to okazy młode (najstarsze około 60 lat), które jeszcze nie osiągnęły maksymalnych rozmiarów. Pokrój stożkowaty. Pień rozszerzający się u podstawy. Długopędy drewnieją, a wyrastające z nich pędy boczne w większości nie drewnieją i opadają wraz z igłami. Pędy boczne wyrastają często parami, ale nie zawsze regularnie na całej długości długopędów. Pąki bardzo charakterystyczne - długości do około 0,5 cm, odstające prawie prostopadle od pędów; powstają parami u nasady pędów bocznych. Igły ułożone nakrzyżlegle, obustronnie zielone, spłaszczone na przekroju, o zmiennej długości (u starszych drzew 1,5-3,0 cm, u młodych drzew mogą być znacznie dłuższe). Gatunek jednopienny. Kwiaty męskie w kątach igieł drewniejących pędów bocznych, żeńskie skupione w szyszeczki na końcach krótkich pędów bocznych. Kwitnie w V. Z kwiatów żeńskich powstają niewielkie (1-3 cm) szyszki, zwisające na długich (2-5 cm) szypułkach. Szyszki kształtu owalnego, często z zaostrzonym wierzchołkiem; złożone ze zrośniętych łusek nasiennych i wspierających; otwierają się na drzewie wysypując nasiona a potem opadają w całości. Gatunek podobny do cypryśnika.
WYSTĘPOWANIE: na terenach podmokłych i nad rzekami w Chinach na wysokości 700-1400 m n.p.m. W Polsce sadzona eksperymentalnie w lasach ze względu na szybki wzrost. Wysadzana także w zieleni miejskiej.
Rodzaj: TAXODIUM - CYPRYŚNIK
Taxodium distichum (L.) RICH. - Cypryśnik błotny
Drzewa do około 45 m wysokości; w Polsce zazwyczaj dużo niższe - do około 20-25 m Pokrój zwykle stożkowaty - starsze drzewa mają jednak zwykle szersze korony. Pień rozszerzający się u podstawy. Drzewa rosnące na terenach podmokłych wykształcają bardzo charakterystyczne korzenie oddechowe (pneumatofory), których rola nie jest całkowicie wyjaśniona - prawdopodobnie oprócz wymiany gazowej pełnią one jeszcze inne funkcje. Długopędy drewnieją a wyrastające na nich skrętolegle pędy boczne opadają na zimę wraz z igłami. Na starszych gałęziach mogą pojawiać się krótkopędy. Pąki bardzo małe, ukryte u podstawy pędów bocznych. Igły spłaszczone na przekroju i krótkie (1,0-2,0 cm), obustronnie zielone z zaostrzonym wierzchołkiem, ułożone skrętolegle. Kwiaty zwykle na końcach długopędów - męskie w długich wiechach, żeńskie prawie siedzące. Kwitnie w III-IV. Z kwiatów żeńskich powstają nieregularnie kuliste lub lekko owalne szyszki (średnicy 1-3 cm) o zrośniętych łuskach nasiennych i wspierających. Szyszki rozpadają się na fragmenty uwalniając nasiona. Gatunek przypominający metasekwoję.
WYSTĘPOWANIE: południowo-wschodnia część USA na terenach bagiennych i zalewowych wzdłuż Atlantyku i w głębi lądu. W Polsce rzadko wysadzany w zieleni miejskiej.
Rodzaj: LARIX - MODRZEW
Larix decidua MILL. (L. europaea DC.) - Modrzew europejski (M. pospolity)
Drzewa do 45 (50) m wysokości, zwykle o dość wąskim pokroju. Młode długopędy barwy żółtawej, pozbawione nalotu woskowego. Igły na długopędach i krótkopędach zielone, bez nalotu woskowego, do 4 cm długości (na pędach szczytowych mogą być dłuższe). Gatunek jednopienny. Kwitnie w III-V. Szyszki zmiennej wielkości i kształtu; zwykle wydłużone (2,5-5 cm długości); jajowate lub owalne; rzadko prawie okrągłe. Łuski nasienne w środkowej i dolnej części szyszek proste lub lekko odgięte na zewnątrz. Mogą być słabo owłosione u nasady. Łuski wspierające krótsze od nasiennych, ale często widoczne. Nasiona oskrzydlone.
WYSTĘPOWANIE: góry środkowej i zachodniej Europy, głównie Alpy i Karpaty. W Alpach tworzy lasy wraz z sosną limbą i świerkiem pospolitym. W Polsce naturalnie występuje najprawdopodobniej jedynie w Tatrach. Na niżu często sadzony w lasach w miejsce podgatunku polskiego. Niezbyt częsty gatunek w zieleni miejskiej.
W lasach i uprawach leśnych (zwłaszcza na terenach północno-zachodniej Polski, ale również na południu) można często spotkać wysadzone celowo lub powstałe spontanicznie mieszańce tego gatunku z modrzewiem japońskim (Larix ×eurolepis HENRY – m. eurojapoński) o cechach pośrednich. Mieszańce te były sadzone ze względu na szybki przyrost i dużą odporność na raka modrzewiowego.
Larix decidua var. polonica (RACIB.) DOMIN (L. polonica RACIB.) - Modrzew europejski polski (M. polski)
Drzewo do 35 (40) m wysokości, zwykle o dość wąskim pokroju. Młode długopędy barwy żółtawej, pozbawione nalotu woskowego. Igły na długopędach i krótkopędach zielone, bez nalotu woskowego, do 4 cm długości (na pędach szczytowych mogą być dłuższe). Gatunek jednopienny. Kwitnie w III-V. Szyszki małe, zwykle kuliste lub owalne (zwykle 1,5-3 cm średnicy). Łuski nasienne w środkowej i dolnej części zagięte do wewnątrz szyszki. Mogą być owłosione u nasady. Łuski wspierające krótsze od nasiennych, ale często widoczne. Nasiona oskrzydlone.
WYSTĘPOWANIE: naturalny zasięg trudny do odtworzenia wskutek wyniszczenia tego gatunku i zastępowania go przez typowego modrzewia europejskiego. Wyspowe stanowiska w środkowej Europie (Polska, Słowacja, Ukraina, Rumunia). W Polsce przede wszystkim w południowo-wschodniej i centralnej części kraju - Góry Świętokrzyskie, Podkarpacie. Niezbyt częsty gatunek w zieleni miejskiej.
Larix kaempferi (LAMB.) CARRIÉRE [L. japonica CARRIÉRE, L. leptolepis (SIEBOLD & ZUCC.) ENDL.] - Modrzew japoński
Drzewo do 30(35) m wysokości, w Polsce zwykle znacznie niższe - maksymalnie do 25 m Korony zwykle szerokie, zwłaszcza u starszych drzew. Młode długopędy z nalotem woskowym, barwy różowej. Igły szarozielone do niebieskawych od pokrywającego je nalotu woskowego. Gatunek jednopienny. Kwitnie w III-V. Szyszki małe (2-3 cm średnicy), najczęściej kuliste lub owalne. Łuski nasienne mocno wygięte na zewnątrz - wyraźnie odstające. Łuski wspierające krótkie, schowane we wnętrzu szyszki. Łuski nasienne starych szyszek często pękają, rozdzielając się na liczne włókna. Nasiona oskrzydlone.
WYSTĘPOWANIE: górskie rejony wyspy Honsiu (Japonia). Gatunek często sadzony w zieleni miejskiej. Spotykany również w lasach. Lokalnie bardzo liczne są jego mieszańce z modrzewiem europejskim - (Larix хeurolepis HENRY - m. eurojapoński).
I - KLUCZ DO OZNACZANIA GATUNKÓW Z RODZAJÓW PINUS I PICEA NA PODSTAWIE PĘDÓW
1. Brak krótkopędów. Wszystkie igły osadzone pojedynczo na długopędach 2
2. Igły płaskie, z dwoma białymi paskami nalotu woskowego po spodniej stronie Picea omorika
2*. Igły mniej lub bardziej romboidalne na przekroju; bez białych pasków lub z widocznym nalotem woskowym na wszystkich czterech bokach 3
3. Igły długości 2-3,5 cm, ostro zakończone i wyraźnie kłujące, o zmiennym zabarwieniu: od zielonych do niebieskawych lub srebrzystych (z silnym nalotem woskowym) Picea pungens
3*. Igły długości do 2 cm (wyjątkowo dłuższe), zakończone tępo lub słabo kłujące 4
4. Pędy jednoroczne barwy białawej lub kremowej, nieowłosione. Igły z nalotem woskowym
Picea glauca
4*. Pędy jednoroczne barwy żółtej lub żółtobrązowej, nieowłosione lub nieznacznie owłosione. Igły bez nalotu woskowego Picea abies
1*. Na długopędach liczne krótkopędy z igłami, skupionymi po dwie, trzy lub pięć 2
2.Igły skupione po pięć na krótkopędach 3
3. Powierzchnia długopędów gładka i błyszcząca Pinus strobus
3*. Powierzchnia długopędów szorstka i matowa; pokryta rdzawym, gęstym owłosieniem Pinus cembra
2*. Igły skupione po dwie lub trzy na krótkopędach 3
3. Igły skupione po trzy na krótkopędach 4
4. Igły stosunkowo krótkie - do 12 cm długości, pędy cienkie Pinus rigida
4*. Igły długie - od 12 do 25 cm długości, pędy grube Pinus ponderosa
3*. Igły skupione po dwie na krótkopędach 4
4. Igły wyraźnie skręcone - każda wzdłuż swojej osi długiej. Po wewnętrznej stronie igły pokryte jasnym nalotem woskowym Pinus sylvestris
4*. Igły nie są skręcone (lub są nieznacznie skręcone) i nie mają nalotu woskowego 5
5. Igły powyżej 7 cm długości (wyjątkowo nieco krótsze) Pinus nigra
5*. Igły poniżej 7 cm długości (wyjątkowo nieco dłuższe) 6
6. Igły spłaszczone na przekroju poprzecznym, zwykle łukowato wygięte. Na długopędach z danego roku często występują po dwa okółki pędów bocznych
Pinus banksiana
6*. Igły nie są spłaszczone na przekroju poprzecznym; proste lub nieznacznie skręcone. Na długopędach z danego roku występuje tylko jeden okółek pędów bocznych Pinus mugo
II - KLUCZ DO OZNACZANIA GATUNKÓW Z RODZAJÓW PINUS I PICEA NA PODSTAWIE SZYSZEK
1. Zewnętrzne części łusek nasiennych nie różnią się barwą ani budową od części wewnętrznej 2
2. Szyszki zwykle powyżej 6 cm długości (wyjątkowo nieco mniejsze) 3
3. Szyszki zwykle powyżej 10 cm długości, łuski nasienne sztywne; krawędzie łusek o zmiennym kształcie: od zaokrąglonych i całobrzegich do wydłużonych i ząbkowanych Picea abies
3*. Szyszki zwykle poniżej 10 cm długości, łuski nasienne giętkie, na krawędziach mocno pofałdowane, ząbkowane lub postrzępione na końcach Picea pungens
2*. Szyszki zwykle poniżej 6 cm długości 3
3. Dojrzałe, otwarte szyszki walcowate; łuski nasienne całobrzegie i jasnobrązowe Picea glauca
3*. Dojrzałe, otwarte szyszki wąsko jajowate; łuski nasienne drobno ząbkowane i ciemnobrązowe
Picea omorika
1*. W zewnętrznej części łusek nasiennych występują mniej lub bardziej wypukłe tarczki, różniące się wyraźnie barwą od wewnętrznych części łusek. Na tarczkach osadzone są piramidki (najczęściej wypukłe, ale u niektórych gatunków zagłębione w tarczkach)...
niundzia