Samorząd terytorialny II part 1.docx

Samorząd terytorialny II

Dr hab. Paweł Swianiewicz prof. UW

FINANSE LOKALNE

Literatura:

§         Swianiewicz „Finanse lokalne: praktyka i teoria” 2004

§         Misiąg „Budżet gminy dla praktyków” 2004

§         Tygodnik „Wspólnota”, bieżące rankingi

POTRZEBA NIERYNKOWEJ INTERWENCJI (fundusze lokalne)

1.      Sytuacja, gdy napotyka się dobra publiczne = brak możliwości wykluczenia = niekonkurencyjne

Tabelka przedstawiająca charakt. dobra publiczne i dobra prywatne

Dobro publiczne – nie można wykluczyć np. zieleń miejska, obrona narodowa, oświetlenie ulic

Rynek nie może zadziałać na dobra publiczne, bo opiera się na konkurencyjności, dlatego dobra publiczne finansowane są z podatków/funduszy lokalnych

- koszt nie rośnie wraz z ilością korzystających

- satysfakcja konsumenta nie ma wpływu na innych

- dobra rykowe, gdyby były odpłatne padałyby łupem „gapowiczów”

Dobra prywatne – np. transport miejski, miejsca parkingowe, mieszkania komunalne

Dobra klubowe – np. telewizja kablowa, wieczory panieńskie ;)

Dobra mieszane – Swianiewicz nie był w stanie podać przykładu :P

2.      Monopol naturalny (wytwarzanie dobra jest naturalne, gdy monopol jest tańszy niż wytwarzanie dobra przez wiele przedsiębiorstw) np. usługi wodociągowo-kanalizacyjne, centralne sieci ciepłownicze

3.      Silne efekty zewnętrzne (korzyści/niekorzyści) – skutki transakcji rynkowych odczuwane przez osoby nie biorące udziału np. utylizacja odpadów (jeżeli ktoś nie ma umowy z MPO ucierpi także okolica), ochrona środowiska, ochrona przeciwpożarowa

4.      Dobra społeczne – ze względu na system wartości wśród społeczeństwa, uznawane za dobra publiczne, możliwość korzystania przyznana wszystkim np. służba zdrowia, edukacja

KATEGORIE ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA SAMORZĄDÓW

ð     Dochody własne

·         -przekazane w całości i bezterminowo

·         -powiązane z lokalną bazą ekonomiczną

·         -zakres lokalnej swobody decyzji

Ad 1. W ustawie określono co jest dochodem, ustawa coroczna, obecnie określenie nie ma daty końca

Ad 2. Maleją, gdy np. spada PKB/mieszkańca

Ad 3. Samorząd sam określa wysokość podatków, ulg, itd.

Dochód własny:

->opłaty za usługi (np. za autobus) /dochody bieżące

->podatki lokalne /dochody bieżące

->dochody z majątku samorządu (np. sprzedaży gruntów, wynajmu lokali itp.) /dochody majątkowe

Dochody majątkowe można dzielić na:

-amortyzacyjne

-zyski bieżące (np. w wypadku wynajmu)

ð     Transfery (dotacje i subwencje)

·         Subwencja – transfer o charakterze ogólnym, można wydać na co się chce, niewykorzystane środki przechodzą na następny rok /d. bieżące

·         Dotacja – ma charakter celowy, przekazujący środki określa na co mają zostać wydane, mają ograniczone ramy czasowe – po określonym czasie niewykorzystane środki muszą zostać zwrócone /d. bieżące i d. majątkowe

ð     Udziały we wpływach z podatków państwowych

·         Nie są traktowane jako dochody własne, gdyż samorząd nie ma swobody decydowania o tym podatku

·         Np. PIT – wysokość podatku zależy od wysokości kwoty w gminie

·         Udziały wg ustawy są zaliczane do dochodu własnego

ð     Środki z kredytów i pożyczek

·         Pożyczki nie są odnotowywane w dochodach, ale w wydatkach. Różnica pomiędzy dochodami a wydatkami daje deficyt. Deficyt łatany jest przychodami (!), do których można zaliczyć… (?)

IDEALNY SYSTEM FINANSOWANIA SAMORZĄDÓW

·         Podział zadań zgodnie z zasadą subsydiarności

·         Podział zadań dostosowany do organizacji terytorialnej

·         Podział źródeł dochodów odpowiada podziałowi zadań

·         Możliwie duża część dochodów powinna pochodzić ze źródeł własnych

-dlaczego? Aktywizacja społeczeństwa, gdyż to z ich pracy dostarczane są do budżetu samorządu i chcą mieć większą kontrolę nad pieniędzmi

-więcej powodów do interesowania się działalnością samorządu

-samorząd będzie ostrożniej wydawał pieniądze i nakładał podatki

-stwarzanie możliwości prowadzenia odmiennej, własnej polityki rozwoju

·         System wyrównywania wspomaga jednostki słabsze

·         Zadania bieżące z dochodów bieżących, a inwestycje z dochodów kapitałowych

·         System przejrzysty dla obywateli i kredytodawców = dostępny, jawny

·         Samorząd ma znaczące uprawnienia decydowania o wydatkach (w rzeczywistości istnieją normatywy ograniczające swobodę i elastyczność)

PODSTAWY SYSTEMU FINANSOWANIA JST W POLSCE

Dokumenty:

·         Europejska Karta Samorządu Lokalnego

·         Konstytucja RP (rozdział o samorządzie) przepisy:

-klasyfikacja dochodów

-dochody odpowiednie do zadań

-nowe zadania ze wskazanymi źródłami finansowania

-prawo ustalania podatków i opłat lokalnych

·         Ustawa o finansach publicznych

·         Ustawa o dochodach JST (2003r.)

·         Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych

·         Ustawa o podatku rolnym (podatek rolny nie jest zaliczany do podatków lokalnych, mimo że uprawnienia samorządu do tego podatku są takie same jak do podatków lokalnych)

·         Ustawa o Regionalnych Izbach Obrachunkowych (RIO)

KLASYFIKACJA BUDŻETOWA

·         4 poziomy

1)     Części budżetu

2)     Poziom działów – określa sektor gospodarki, zapisana za pomocą trzech cyfr np. 600 – TRANSPORT, 801 – OŚWIATA

3)     Poziom rozdziałów – sektory szczegółowo, zapisana 5 cyframi np. 60004 – LOKALNY TRANSPORT PUBLICZNY

4)     Poziom paragrafów – niezależnie od 1) i 2) poziomu, klasyfikacja oddzielna dla wydatków i dochodów, klasyfikacja logiczna, zapisana 4 cyframi

- 4 cyfra wskazuje na finansowanie zagraniczne np. 0 – finansowanie polskie, 1 – współfinansowanie europejskie, 9,9 – fundusze spójności i strukturalne

*działy i rozdziały skonstruowane są dla dochodów i wydatków razem

Ad. Dochodów np. 031 podatek od nieruchomości, 600 dotacje inwestycyjne -> pierwsze cyfry mówią o pochodzeniu, 2-5 subwencje

Ad. Wydatków -  pierwsza cyfra:

2-dotacje, 3-świadczenia, 4-bieżące wydatki inne, 6-wydatki majątkowe, 8 – obsługa długu publicznego

DOCHODY WŁASNE

ð     Bieżące:

-podatki lokalne

-opłaty za usługi

ð     Kapitałowe:

-dochody z majątku (sprzedaż, dzierżawa)

TRENDY W STRUKTURZE DOCHODÓW

ð     Wzrost zadań samorządów, w związku z tym utrata części kontroli, bo

-moda na prywatyzację (samorząd – regulator)

-wprowadzenie bezp.. zdrowotnych

ð     Wzrost znaczenia opłat za usługi mające charakter dóbr prywatnych

ð     Podatki – tradycyjne:

-od nieruchomości (spadek jego znaczenia, mniejsze wpływy)

-od sprzedaży (zniknął zastąpiony przez VAT)

-od dochodów osobistych (nie jest dochodem lokalnym, a do samorządu trafia jako „udział” w dochodach krajowych)

REWOLUCJA „ANTYPODATKOWA”

- lata 80’, nie doprowadziła do skurczenia roli państwa, ale sprzyjała przechodzeniu od podatków bezpośrednich do podatków pośrednich (podatki pośrednie są mniej widoczne)

-ideologia mówiła o ograniczeniach roli państwa w gospodarce poprzez zmniejszenie podatków (bezpośrednich)

- podatki bezpośrednie mogą być decentralizowane, pośrednie nie mogą

PODATKI I OPŁATY LOKALNE /W GMINIE/

Np. od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportu, „karta podatkowa”, spadków i darowizna, posiadania psów, czynności cywilnoprawnych, opłata skarbowa, opłata targowa, opłata miejscowa i uzdrowiskowa, opłata eksploatacyjna

„karta podatkowa” – podatek od niektórych przedsiębiorstw (mniejszych) np. fryzjer

Czynności cywilnoprawnych – za kupno/sprzedaż np. samochodu

Opłata eksploatacyjna – od surowców

KOMPETENCJE GMINY

·         Rada uchwala stawkę nie wyższą niż maksymalną podatków i opłat lokalnych

·         Rada uchwala zwolnienia dodatkowe do ustaw

·         Burmistrz/wójt/prezydent – ma prawo podejmować indywidualne decyzje dotyczące ulg, zwolnień czy umorzeń

·         Stawka maksymalna wyrażona jest w wartościach bezwzględnych, zmienia się pod wpływem inflacji (wzrasta)

PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI

·         Dostarcza ok. 12% budżetu gminy, ponad 50% wpływów z opłat lokalnych

·         Wymiar podatku zależy od m2 z rozróżnieniem sposobu użytkowania. Nie wiąże się z wartością nieruchomości

-w przypadku budowli (-> konstrukcja trwale związana z gruntem, która nie jest budynkiem np. most, wiadukt, konstrukcja lotniska, maszt, wiatraki -> *mosty i wiadukty wg innego prawa nie podlegają podatkowi) liczy się wartość (maks 1%)

·         Plany wprowadzenia podatku „od valorem” (-> rozwiązaniem mogłoby być zróżnicowanie stawek maksymalnych w kraju)

-od wartości nieruchomości

-plusem jest wprowadzenie większej sprawiedliwości

-minusem – sprzeciw społeczny i trudność przy wdrożeniu, a także kosztowność każdorocznego wyceniania nieruchomości

·         Ponad 80% zbieranych kwot pochodzi od osób prawnych

·         STAWKI MAKSYMALNE:

-budynek mieszk. ~60gr

-budynek związany z działalnością gosp. ~18zł

-grunty związane z działalnością gosp. ~70gr

-grunty niezabudowane związane z mieszk. ~kilkanaście%

Podatek płaci się w kwartałach w okresie, kiedy spółdzielnia wyśle rachunek.

Podatek od nowowybudowanego budynku płaci się od momenty odbioru (wg prawa budowlanego) przez inspektora (od stycznia następującego po tym terminie)

PODATEK ROLNY

·         Podstawą cena kwintala żyta (rynkowa)

·         4-5% budżetu gminy

·         W zależności od liczby ha z uwzględnieniem jakości gleb i położenia regionalnego ( w ustawie mowa o warunkach klimatycznych i ekonomicznych)

PODATEK OD ŚRODKÓW TRANSPORTOWYCH

·         Od 1998 nie pobierane od samochodów osobowych

·         Dla ciągników w zależności od pojemności silnika, dla ciężarówek i przyczep – ładowności, dla autobusów od liczby miejsc

·         1-2% budżetu

·         Włączono do ceny podatku od beznzyny (samorządom dodano subwencje)

...