Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne nr 1 2007.pdf

007

Uniw

werssytecckie

e Cza

Socjo

asop

olog

pism

gicz

Nr 1

czerwiec 2

2007

www.socj

ologia.uksw.

.edu.pl

Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne Numer 1

2007

Redakcja

Rada Naukowa Kolegium Redakcyjne

Dr hab. Rafał Drozdowski Ks. prof. dr hab. Władysław Majkowski

Instytut Socjologii UAM

Instytut Socjologii UKSW

Prof. dr hab. Aniela Dylus

Prof. dr hab. Hanna Podedworna

Instytut Politologii UKSW

Instytut Socjologii UKSW

Prof. dr hab. Zdzisław Krasnodębski

Prof. dr hab. Paweł Ruszkowski

Instytut Socjologii UKSW, Uniwersytet w Bremie

Instytut Socjologii UKSW

Ks. prof. dr hab. Piotr Mazurkiewicz

Prof. dr hab. Andrzej Wójtowicz

Instytut Politologii UKSW

Instytut Socjologii UKSW

Prof. dr hab. Andrzej Ochocki

Mgr Marcin Zarzecki

Instytut Socjologii UKSW

O. prof. dr hab. Andrzej Potocki

Instytut Socjologii UKSW

Prof. dr hab. Elżbieta Rekłajtis

Zespół Młodych Socjologów

Instytut Socjologii UKSW

Mgr Jacek Bieliński

Prof. dr hab. Wojciech Sitek

Akademia Nauk Społecznych PAN

Instytut Socjologii UWr

Mgr Agnieszka Figiel

Prof. dr hab. Henryk Skorowski

Instytut Socjologii UAM

Instytut Socjologii UKSW

Mgr Tomasz Korczyński

Prof. dr hab. Andrzej Zybertowicz

Instytut Socjologii UKSW

Instytut Socjologii UMK

Mgr Piotr Stankiewicz

Instytut Socjologii UMK

Podstawą oceny merytorycznej publikowanych artykułów są anonimowe recenzje

Prawa autorskie: Wszelkie prawa do periodyku oraz zamieszczonych w nim artykułów posiada Kolegium

Redakcyjne. Autorzy są gwarantami prawnej i intelektualnej własności nadsyłanych utworów, oraz nienaruszania

praw oraz własności osób trzecich. Dystrybucja Uniwersyteckiego Czasopisma Socjologicznego, przedruk zawartych

w nim tekstów lub przechowywanie całości lub fragmentów w systemach gromadzenia informacji jest możliwe

wyłącznie z podaniem źródła, z którego zostały zaczerpnięte.

2 | Strona

Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne Numer 1

2007

Spis treści

Artykuły

Z założeń badań podstawowych w socjologii religii.

Wieloparadygmatyczność programów

Andrzej Wójtowicz 4

Transformacja elektroenergetyki a branżowe grupy interesów

Paweł Ruszkowski

Kapitał społeczny w społeczeństwie ryzyka

Katarzyna Tabuła

Zasoby kapitału społecznego w gminie Istebna

Leokadia Juroszek 65

Recenzje

Sławomir Banaszak,

Menedżerowie w strukturze społecznej

Rec. Marcin Koman

Phil Macnaghten, John Urry,

Alternatywne przyrody. Nowe myślenie o przyrodzie i społeczeństwie

Rec. Marta Luty-Michalak

Piotr Sztompka,

Socjologia wizualna: fotografia jako metoda badawcza

Rec. Ewa Sadurska 96

Socjologia w Polsce

Socjologia na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Wojciech Klimski

101

3 | Strona

Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne Numer 1

2007

Andrzej Wójtowicz

Instytut Socjologii

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

e-mail: prof2aw@gmail.com

Z ZAŁOŻEŃ BADAŃ PODSTAWOWYCH W SOCJOLOGII RELIGII.

WIELOPARADYGMATYCZNOŚĆ PROGRAMÓW

Abstrakt: Jakie warunki mają spełniać socjologiczne badania religii by stanowiły podstawę

konstrukcji socjologicznych teorii religii? Jakie procedury teoriopoznawcze umożliwiają

osiągnięcie takiego rezultatu? Teza artykułu głosi wieloparadygmatyczność socjologii religii.

Przedstawia ją autor w kategoriach czterech paradygmatów, które analitycznie utożsamia

z czterema teoriami socjologicznymi: funkcjonalną, strukturalną, humanistyczną

i interpretatywną. Analiza formalno-logiczna ich założeń i budowy pozwala na sformułowanie

konkluzji, iż paradygmat humanistyczny i interpretatywny należy w głównym nurcie swych

zastosowań do teorii społecznych, nie zaś do teorii socjologicznych.

Słowa kluczowe: socjologiczna teoria religii, paradygmat, społeczna teoria religii

Wprowadzenie

Jak możliwa jest socjologiczna teoria religii resp. religijności, skoro, jak do tej pory, ich

wersje ogólne wzięły w łeb? Jeśli istotnie padły, warto uczynić zastrzeżenie, to tylko w sensie

zaawansowanych wymagań stawianych teoriom ogólnym. W świetle ich kompetencji, w zakresie

wyjaśnień, przewidywań i konstrukcji testowalnych modeli badanych zjawisk socjologiczne teorie

religii nie zachowały wartości, które zapowiadały. Nie dotyczy to teorii socjologicznych w roli

teorii społecznych, te mają się całkiem dobrze od początku. Co najmniej więc od inicjatyw

Thomasa Moore’a poprzez francuską myśl społeczną, Th. Hobbesa i jego wczesnych i późnych

kontynuatorów, oświecenie, angielską ekonomię klasyczną, klasyczny okres europejskiej teorii

społecznych Marksa, Comte’a, Spencera aż do nowoczesnej socjologii Durkheima, Webera, ich

krytyk, teorie społeczne religii nie traciły perswazyjnych aspiracji i moblizacyjnych efektów.

A jeśli kto jest czytelnikiem opasłych tomów, powiedzmy J.Habermasa oraz A. Giddensa, po

drodze Castoriadisa, Touraine’a, Bourdieu, Wallersteina, Baumana i nie pominie, jakże by inaczej,

rozmaitych postmodernizów, feminizmów, liberalnej, a jak komu mało, komunitarnej myśli

społecznej, bez trudu spostrzeże, iż im więcej innowacji w społecznych koncepcjach religii

w języku socjologii, tym mniej w nich socjologicznych teorii właśnie. Socjologia religii jest

w sytuacji osobliwej. Warto jej stawiać pytania o teorie, modele teoretyczne, także orientacje,

które umożliwiają odpowiedź na kwestie szczegółowe. Co jest podstawą teoretycznej więzi

danych kategorii nowych ruchów religijnych z koncepcją sekularyzacji? Co wyznacza teoretyczne

4 | Strona

Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne Numer 1

2007

konstrukcje przekształceń denominacyjnych społeczeństw zaawansowanej nowoczesności ? Co

tłumaczy - w języku teorii socjologicznej - względną stabilność wzorów religijności społeczeństwa

polskiego, a co zwrot ku religijnym tradycjom społeczności żydowskiej w Stanach

Zjednoczonych? Jakie układy odniesienia lub perspektywy teoretyczne są w stanie opisać

i wyjaśnić popularność fundamentalizmów religijnych lub , dajmy na to, oryginalnie afrykańskich

wzorów religii Joruba w metropoliach nowoczesnego świata? Czym jest dyfuzja nowych form

religijnych, sekt, inspiracji konserwatywnej, kontynuacja i nieciągłość w reakcji islamu na

problemy modernizacji społecznej i cywilizacyjnej? Co uzasadnia pluralizm modeli kościoła, jego

powikłanych treściowo doktryn, kultu, organizacji? Jaki model teoretyczny socjologii religii

wyłania się z obserwacji Richarda Fenna, iż sacrum wycofuje się z form zinstytucjonalizowanych

religii(Fenn 2004:3), a jaki z badań Jeana Baudrillarda, wedle których społeczeństwo konsumpcji

wypiera społeczeństwo religii, mitu i rytu( Baudrillard 1986)? Co jest ekwiwalentem teoretycznym le”

bricolage” des croyances Daniéle Hervieu-Léger czyli radykalizacji indywidualizacji i subiektywizacji

religijności na terenie socjologicznej teorii religii (Hervieu-Leger 1999:42)? Jakie twierdzenia

ogólne wyistaczają się z koncepcji Grace Davie believing without belonging ( Davie 1990:

455,469;1994;2000) i ? Co jest teoretycznym układem odniesienia tezy Pippy Norris i Ronalda

Ingleharta o modernizacji jako czynniku sekularyzacji w skali globalnej (Norris; Inglehart 2004;

Inglehart 1997))? ii , Czy propozycja metodologicznego pluralizmu w wykonaniu Garces-Foleya i

Anna Thayer (Garces-Foley. 2003:417;Thayer 2007:279,293) iii w związku z rozpadem - ich

zdaniem - dotychczasowego teoretycznego korpusu w naukach społecznych o religii

i fundamentalnego przekształcenia ich przedmiotów znaczy coś więcej niż tylko dwugłos w

debatach nad statusem socjologicznej teorii religii, chrześcijaństwa w szczególności? Jaki status

metodologiczny przysługuje społecznemu konstrukcjonizmowi w wersji Jamesa Beckforda

( Beckford 2003) ? Indeksy pytań podobnych wypełniają programy badań socjologicznych iv .

Jeśli – jak się dość powszechnie wyznaje- socjologia zajmuje się zjawiskami o takiej masie

osobliwości o różnych dynamikach, iż próżne są jakiekolwiek, poza trywialnymi, sensowne

uogólnienia, to po co tracić czas na roboty jałowe, z góry skazane na niepowodzenie. Socjologia

nie należy do repertuaru prac syzyfowych, niemniej niektóre jej pojęcia, twierdzenia, modele

ożywiane zaklęciami „Realnej Nauki”, „Metody Naukowej”, „Hipotetyczno-Dedukcyjnych

Modeli”, „ Absolutnej Falsyfikowalności”, jeśli nie dostarczają rekomendacji praktycznych swych

zastosowań, lub nie realizują się w sprawdzonych operacyjnie badaniach, ograniczają swą

przydatność w empirycznych programach badań o charakterze kumulacyjnym v . Długotrwała

zajadłość debat wokół roli teorii ogólnych w socjologii przyzwyczaja do ich lekceważenia,

w niektórych subdyscyplinach, na przykład w socjologii historycznej vi , zniechęca do ich aplikacji.

Socjologia religii należy do szczególnie wrażliwych teoretycznie i metodologicznie subdyscyplin.

Rozwiązania problemu różnic między socjologiczną i społeczną teorią religii – jak w pracach

J.Beckforda uruchamiających reguły metodologiczne społecznego akonstrukcjonizmu

są zadawalające w perswazji i dbałości o jasne kryteria oddzielające to, co socjologiczne

(naukowe) od tego, co społeczne ( procesy i zjawiska jako konstrukcje społeczne). Religie

w operacjach socjologicznych wszakże mają swe osobliwości. Sposób w jaki stawały się

przedmiotem nauki i teorii ogólnych należy do dziejów nauk społecznych. U swoich historyczno-

filozoficznych źródeł w wieku siedemnastym, za sprawą ówcześnie nowych tendencji w nauce

(Galileusz) i filozofii ( racjonalizm kartezjański), także i przede wszystkim z inicjatywy Spinozy

uwolnienia studiów nad religią spod władzy fideizmu oraz ideologicznych przywiązań

i zobowiązań ( Tractatus-theologico-politicus, 1670), ujawnia znaczenie teorii ogólnych w praktycznym

5 | Strona

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: