1. GENEZA TEORII WYCHOWANIA
Obok dydaktyki zajmuje centralną pozycję wśród nauk pedagogicznych.
Rozwijała się od czasów najdawniejszych. Jest subdyscypliną pedagogiczną obok dydaktyki. Nie posiada łacińskiej czy greckiej nazwy.
Subdyscypliny pedagogiczne są powiązane z teorią wychowania. Pedagogika opiekuńcza jest odmianą teorii wychowania odnoszącą się do pewnej kategorii ludzi wymagających zaspokojenia własnych potrzeb przez inne osoby.
W 1912 r.-pisma Herbarta- pedagogika opiekuńcza jako teoria wychowania pojawiła się. Po wojnie pojawił się termin teoria wychowania wypierając termin pedagogika ogólna.. Jest powiązana z wieloma naukami (teologia wychowania, aksjologia wychowania, antropologia filozoficzna, psychologia- wiedza o rozwoju człowieka, socjologia- wpływ społeczeństwa na rozwój jednostki.)
2. PRZEDMIOT TEORII WYCHOWANIA (SOŚNICKI)
Przedmiotem wychowania są wszelkie świadome akty wychowawcze, ich uwarunkowania, przebieg i skutki.
Teoria wychowania zajmuje się badaniem procesów wychowawczych a mianowicie:
1 procesem wychowania
2 uwarunkowaniami procesu wychowania
3 przebiegiem tego procesu
4 skutkami procesu wychowania
Przedmiotem badań teorii wychowania jest też usystematyzowana, spójna, uporządkowana
wiedza o wychowaniu, jego celach, treściach, metodach, formach, środkach i
uwarunkowaniach, relacje zachodzące pomiędzy wychowawcą i wychowankiem,
sposoby, możliwości wspierania rozwoju różnych funkcji w celu rozwoju pełni
osobowości.
3. STATUS NAUKOWY TEORII WYCHOWANIA
Jest ciężki do określenia.
-brak precyzyjnego przedmiotu badań i obszaru badań
-brak aparatury pojęciowej
-brak meto gromadzenia informacji o zjawiskach społecznych
-nazwa nieadekwatna do obszaru zainteresowania, nie prezentuje jednej ale wiele teorii
-wykorzystuje wyniki badań wielu różnych nauk społecznych (psychologii i socjologii)
-teoria wychowania nie jest ujednolicona tak jak np. matematyka.
-F. Znaniecki uważa, że nie istnieje taka dziedzina nauki jak teoria wychowania gdyż zjawiska jakie bada można w całości wyjaśnić na gruncie innych nauk społecznych
4. ORIENTACJE BADAWCZE W TEORII WYCHOWANIA
Orientacja badawcza - oznacza koncentracje na jakimś kierunku poszukiwania. Badacz też eliminuje dane, które przesłaniają nam ów kierunek. Orientacja badawcza, może wypływać z udokumentowanych wyników badań empirycznych tym zakresie oraz tradycji lub może być inspirowana intuicją badawczą. Pozwala na stosowanie różnych metod gromadzenia informacji. Zawierają elementy na wykorzystanie różnych metod, nakreślają kierunki badań.
(Na początku) Paradygmat- wyraźnie wyodrębniony, spośród innych sposobów formułowania problemów badawczych, ustalenie zakresu badanego zjawiska.
Mikrodygmat- obejmuje tylko część nauk społecznych w pewnym okresie czasu.
(potem) Szkoła naukowa- osoby podejmujące różne zagadnienia badawcze z obszaru jednej nauki, lecz pojęcie to było zbyt wąskie
(teraz) orientacja badawcza-szersze niż pojęcie szkoły naukowej, wskazuje jedynie ogólne kierunki poszukiwań, zezwala na gromadzenie informacji za pomocą różnych metod.
5. POJĘCIE SOCJALIZACJI (PIERWOTNA, WTÓRNA) MECHANIZMY SOCJALIZACYJNE
Socjalizacja- wpływ społeczny na jednostkę, który prowadzi do uzyskania kompetencji do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Oddziaływania indywidualne i grupowych w relacjach bezpośrednich, albo za pośrednictwem wytworów ich pracy, dokonywany w instytucjach społecznych, grupach formalnych lub nie formalnych
Socjalizacja jest procesem wywierania wpływu na jednostkę przez mniej lub bardziej kompetentnych członków społeczeństwa. Przez co osoba nabiera kompetencji do życia w społeczeństwie.(Górniewicz)
Socjalizacja powoduje zmianę zachowań ludzkich.
Socjalizacja- uspołecznienie. (S. Kowalski)
Socjalizacja pierwotna jest pierwszą socjalizacją, która jednostka przechodzi w dzieciństwie i z której pomocą staje się członkiem społeczeństwa. Ważniejsza dla jednostki jest socjalizacja pierwotna, Socjalizacja pierwotna wiąże się nie tylko z uczeniem czysto poznawczym. Dokonuje się ona w atmosferze o wysokim ładunku emocjonalnym.
Socjalizacja wtórną jest każdy następny proces, który wprowadza jednostkę, mającą już za sobą socjalizację pierwotną, w nowy sektor obiektywnego świata jego społeczeństwa.. Socjalizacja wtórna jest internalizacją subświatów instytucjonalnych czy też wyrastających z instytucji. Dlatego jej zakres i charakter są zdeterminowane złożonością podziału pracy i towarzyszącym mu podziałem wiedzy. Socjalizacja wtórna polega na nabyciu wiedzy związanej z rolami, które pośrednio lub bezpośrednio wywodzą się z podziału pracy.
Mechanizmy socjalizacyjne
Są to czynniki społeczne i psychiczne przyczyniające się do nabywania i utrwalania określonych zachowań społecznych jednostki. Kowalski wymienia takie jak;
1. pełnione role społeczne
2. odruchy warunkowe i kanalizacja
3. motywy i aspiracje
4. identyfikacja i internalizacja.
pełnione role społeczne- wyznacza jednostce pozycje w strukturze grupy, określa uprawnienia oraz obowiązki jakie musi wypełniać.
Odruch warunkowy- powstaje na bazie popędu i skojarzonego z nim bodźca, tworzy się mechanizm, który warunkuje popędowe formy zachowania przystosowując je do wymagań grupy społecznej, powoduje odroczenie pierwotnych popędów, odruchów organizmu. Np. matka z butelką kojarzy nam się z czymś dobrym.
Kanalizacja- społeczeństwo determinuje sposoby zaspokajania potrzeb przez jednostkę. Osoba stosuje jeden albo kilka sposobów oraz je przyswaja, grupa wywiera silny nacisk na jednostkę w doborze sposobów i nie daje jej dużego wyboru.
Motywem- nazywa się czynnik popychający ludzi do działania, człowiek wybiera sobie cel i do niego dąży. Początkowo są to potrzeby fizjologiczne a następnie potrzeby mające charakter społeczny.
Aspiracje społeczne- nadbudowane są na motywami, również angażują człowieka do realizacji określonych celów. Na ogół są odległe a droga do nich trudna.
Motywy i aspiracje pojawiają się później i są związane z rozwojem zainteresowań jednostki, jej pragnieniami i dążeniami.
Identyfikacja- jest stosunkiem jednostki wobec grupy
Internalizacja- reakcja na reprezentowane przez grupę wartości.
Identyfikacja i internalizacja opierają się na bezpośrednim zaspokajaniu potrzeb, jak warunkowanie i kanalizacja czy zaspokajaniu własnych pragnień jak motywy i aspiracje, ale przy bezpośrednim kontakcie jednostki z grupą.
Mechanizmy te prowadzą do uspołecznienia jednostki, czyli nabywania przez nią dojrzałości społecznej.
6. ISTOTA WYCHOWANIA
I Określenie istoty wychowania jest trudne ponieważ:
Ø składa się ono z wielu elementów (działań, procesów) w jakimś stopniu nie powtarzalnych, niewspółmiernie złożonych- tak jak nie można wyróżnić istoty człowieka w jednej formule, tak i nie można w jednym zdaniu zawrzeć całej skomplikowanej istoty wychowania.
Ø Analizując pojęcie i proces wychowania trzeba zbadać zależności wewnątrz i na zewnątrz tego procesu, różnorodne stany nawzajem się przenikające, nie zawsze dostępne poznaniu zmysłowemu.
Ø W badaniu procesów wychowania (Znaniecki) trzeba uwzględnić tak zwany współczynnik humanistyczny, bowiem w odróżnieniu faktów przyrodniczych jest ono zawsze czymś- procesem.
Ø Synonimiczność pojęć utrudnia analizę i precyzję definicyjną.
II. H. Radlińska- podkreśla, że wychowanie należy analizować z różnych punktów widzenia:
1. z zewnątrz- może być wychowanie jako świadoma czynność kształtująca uczestników
2. z góry- od strony ideałów
3. od środka- z kręgu pracy wychowawczej skierowanej na osobowość, jej rozwój
III. S. Kunowski- wyróżnia 4 definicje, ujęcia wychowania.
1. definicje prakseologiczne wychowania- które zwracają uwagę na celowe działanie wychowawców na wychowanków. (wychowanie jest planowym działaniem na jeszcze dające się kształtować życie innych)
2. definicje ewolucyjne- które podkreślają, że istotą wychowania jest swobodny rozwój dziecka. (wychowanie jest procesem wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku, wychowanie jest wielokrotne i trwające bardzo długo)
3. definicje sytuacyjne wychowania- które koncentrują się na warunkach i bodźcach przyczyniających się do realizowania wychowania (wychowanie to przygotowanie do życia przez życie )
4. definicje adaptacyjne wychowania- które zwracają uwagę na wytwory osiągane skutki działania wychowawczego (wychowanie polega na przysposobieniu wychowanka do pełnoprawnego członkostwa w grupie społecznej)
7. SOJALIZACJA- WYCHOWANIE- SAMOWYCHOWANIE
Wychowanie-
Wg. Górniewicza : wychowanie to ukierunkowana socjalizacja .
Wg. A. Gurycka : to układ zorganizowanych sytuacji wychowawczych , mających na celu dostarczenie wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, względnie trwałej zmiany w jego osobowości .
- 20% wychowanie.
- Są to wyłącznie pożądane postawy, wpływy które mają służyć pozytywnie człowiekowi.
- Wychowanie jest organizowane przez osoby kompetentne
- wyraźnie określony cel wychowania, spójny, świadomość celu
- czas: szczególnie zaawansowana działalność wychowawcza (do okresu młodzieńczości)
Socjalizacja - uspołecznienie
wg. Górniewicza : jest procesem wywierania wpływu na jednostkę przez ogół mniej lub bardziej kompetentnych członków społeczeństwa .
Powoduje modyfikacje zachowań ludzkich w sposób dowolny
- 80% to socjalizacja
- w socjalizacji ograniczone są wszystkie wpływy na jednostkę (dobra i zła)
- osoby które wpływają na nas, są kompetentne i niekompetentne
- cel jest określony
- czas socjalizacji: trwa całe życie
Samowychowanie –człowiek sam sobie narzuca realizacje jakiś standardów bądź zadań.
rozumiane jest jako proces kierowania własnym rozwojem, może sprzyjać samorealizacji, a nawet prowadzić do takiego właśnie stanu psychicznego i fizycznego człowieka.. Samowychowanie jednak musi być związane z systemem pozytywnych wartości realizowanych przez ludzi w ich społecznym funkcjonowaniu
8. WSPÓLCZESNE KONCEPCJE ROZWOJU CZŁOWIEKA JAKO CELU ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH (REGULUJĄCA TEORIA OSOBOWOŚCI, KOCEPCJE HUMANISTYCZNE)
Regulująca koncepcja osobowości:
Poziomy:
- mechanizmy popędowo- emocjonalne
- struktura „ja”- rozwija się tożsamość, w wieku 3 lat pojawia się zaimek „nie” a potem partykuła „ja”
Koncepcja Humanistyczna:
9. DYNAMIZMY WYCHOWANIA (KUNOWSKI)
BIOS - pęd życiowy, całe wyposażenie biologiczne człowieka, które jest niezmienne. Bios jest opanowany przez stos. ETOS - otacza nas kultura, religia, obyczaje, tworzy warunki do rozwoju biosu, to co nas otacza, nie zawsze jest czymś pozytywnym. Jest korygowany przez AGOS. AGOS - działanie wychowawcze: rodzice, opiekuni, nauczyciele, wszystkie te czyny korygowane są przez LOS LOS - stała fizyczna z która człowiek się rodzi, czas historyczny w którym człowiek żyje i działa,
10. IDEAŁ WYCHOIWANIA- WSPÓŁCZESNE KONTROWERSJE PEDAGOGICZNE
Ideał wychowania- pełen opis zintegrowanych cech człowieka wartościowanych z punktu widzenia bądź społeczeństwa lub jego odłamów i grup.
Muszyński twierdzi, ze ideał wychowania jest postulowanym kształtem dojrzałej osobowości.
Ideał ma określoną strukturę i jego elementami są zhierarchizowane cele wychowania. Jest to ujęcie deterministyczne, realizacja danego celu zbliża osobowość wychowanka do ideału.
Etapy zbliżania się do ideału:
Etap I
Redukcja ideału na cele nadrzędne: prawda, dobro, piękno tym wartością odpowiadają określone dziedziny wychowania.
Ø Wychowanie umysłowe- poszukiwanie prawdy o rzeczywistości
Ø Wychowanie moralne- zapoznanie się z dobrem i czynienie go
Ø Wychowanie estetyczne- tworzenie piękna i otaczanie się nim
Etap II
Cele etapowe- czyli określonego standardu rozwoju osobowości wyrażanego na podstawie kryterium wieku życia
Etap III
Cele operacyjne- cele realizowane na konkretnych zajęciach dydaktycznych i wychowawczych.
Teleologia wychowania- określa zasady stanowienia i współzależności ideału i celów wychowania. Ideał musi być spójny z celem wychowania
Aksjologia wychowania- zajmuje się analizą źródeł wartości w wychowaniu.
Ideał wychowania zmienia się wraz z przemianami ekonomicznymi. Ludzie mają różne ideały wychowania. Ludzie posiadają pewien obraz, wzór jak powinien zachowywać się człowiek w określonej sytuacji społecznej, wpływa na to wiedza nabyta w szkole, wiedza własna, środki masowego przekazu, religia, ideologia.
11.ŹRÓDŁA CELÓW WYCHOWANIA
H. Spence- że cele wychowania wychodzą z teorii iż zadatki wrodzone przesądzały o fizyczności i stanie umysłowym jednostki. Rolą wychowania było usuwanie barier hamujących rozwój dziecka. W wychowaniu naturalnym nie stosowano żadnych metod i środków
S. Hessen- uważał, że cele wywodzą się ze świata wartości uniwersalnych, ich źródłem i środkami przekazu była kultura, dziecko wzrasta w świat wartości kultury.
F. Znaniecki- uważał, że cele wychowania wywodzą się z analizy życia społecznego. Wychowanie jest przygotowaniem ludzi do życia w ściśle określonych warunkach, zmieniających się wraz z postępem ekonomicznym i politycznym.
H. Muszyński- uważał, że cele wychowania powstają na gruncie panującej ideologii. Cele wychowania obmyślają politycy i ideolodzy, zaś wychowawcy realizują je w praktyce bez głębszej refleksji nad ich naturą i skutkiem.
S. Kunowski- uważał, że cele wychowania wywodzą się z założeń religijnych. Cele wychowania zostały określone w dekalogu, a ich twórcą jest Bóg. Wychowanie jest wzrastaniem człowieka w wartości ofiarowane przez Boga.
Źródła celów wychowania:
Spencer- natura człowieka
Hessen- wartości ponad czasowe
Znaniecki- wartości społeczne
Muszyński- ideologia, wizja przyszłego świata
Kunowski- wartości religijne.
12. POJĘCIE CELU WYCHOWANIA (TEORIA k. LEWINA) RODZAJE CELÓW WYCHOWANIA, FUNKCJE CELÓW WYCHOWANIA
cel- teoria pola Kurta Lewina- punkt przestrzeni do którego zmierza człowiek na drodze jego realizacji (osiągnięcia). Można wyróżnić etapy pośrednie.
Kilka stanowisk rozumienia celu wychowania
Ø Postulowana zmiana w osobowości wychowanka, zamiar wychowawczy, struktura wychowawcy
Ø Wyrażanie celów poprzez nazywanie owych zamiarów, zmian, standardów wychowawczych np. wszechstronnie rozwinięta osobowość harmonijna, człowiek uspołeczniony,
Ø Prezentowanie celów wychowania poprzez układ przymiotów człowieka np. uczciwy, odpowiedzialny, empatyczny itd.
Ø Definiowanie celów poprzez nawiązywanie do koncepcji i ideologii pedagogicznej
Funkcje celów wychowania - Cele stanowią punkt odniesienia do którego wszystko ma być przymierzone i według którego wszystko ma być - Mają znaczenie regulacyjne, stanowią gwarancję przeciw nadmiernemu rozbudowaniu środków.
- Organizują struktury szkolne programy, metody, kształcenie nauczycieli oraz badania naukowe.
- Wzmacniają to. co wyraźne, demaskują to, co ukryte. - Nadają ludzki sens przekazywanej wiedzy i motywują tego kto podejmuje próbę zgłębienia. - Decydują o roli nauk współdziałających z pedagogiką, które powinny współprzyczynić się do wychowania człowieka, - Koordynują, integrują, mobilizują działania wychowawcze. ...
madziorek95