ANIMACJA KOPCZYŃSKA – ROZDZIAŁ 3
ZAWÓD ANIMATORA – IDEAŁ CZY RZECZYWISTOŚĆ?
· Animacja traktuje uczestników jako podmiot działania
· Animacja „dzieje się”, jest ciągłym „stawaniem się”
· Kompetencje animatora powinny opierać się na posiadanej wiedzy z zakresu psychologii społecznej, nauki o zarządzaniu, socjologii, itd.
· Każda grupa potrzebuje innego stylu animacji, zgodnie z jej składem i poziomem ewolucji. Nie ma więc „stylu animacji – wytrychu”, ale animacja, która liczy się – z jednej strony – z osobowością animatora i – z drugiej – ze świadomymi potrzebami grupy, które zostaną określone w definicji funkcji animatora.
· Czy animator to funkcja czy zawód?
- animator jest rozdarty pomiędzy społeczeństwem a kulturą, kulturą a jednostką, społeczeństwem a grupą, publicznością a instytucją, własnym systemem wartości a systemami wartości innych animatorów oraz uczestników.
- jest prostym odtwórcą kultury, jest technikiem wyspecjalizowanym w jakiejś dziedzinie, ale odpowiada również za stosunki interpersonalne, działa jak katalizator, odkrywca – integruje, adaptuje, normalizuje, uwalnia, czyni ludzi bardziej świadomymi.
- działanie animatora, zawodowe czy ochotnicze, stało się koniecznością społeczną. Problemy życia społecznego i kulturalnego uczyniły z przygotowania profesjonalnych animatorów jeden z priorytetów polityki.
- od stymulacji działań ochotniczych przechodzono w wielu państwach (zwłaszcza we Francji) do zagadnień kształcenia, zawodu animatora i jego kodyfikacji, statutu, układów zbiorowych, przebiegu kariery profesjonalnej.
1. ANIMATORZY – DROGA KU PROFESJONALIZACJI
· Często uważa się, że animatorzy ochotnicy powinni pomagać kadrze zawodowej, ze względu na rozległość zadań instytucji, konieczność koordynacji, zarządzania i podziału pracy. P. Besnard zwraca uwagę, że można by odwrócić tę proporcję, gdyż animacja społeczno kulturalna wywodzi się z ruchu ochotników, działaczy-„bojowników”
· Uzasadnia to tym, że liczbę animatorów zawodowych szacuje się kilkadziesiąt razy mniejszą niż liczba animatorów-ochotników (dane z 1986r.)
· Besnard jednak podkreśla, że w animacji nie ma nic bardziej naturalnego niż „profesjonalista-bojownik” (militant) i wolontariusz działający w imię konkretnego systemu wartości.
· Wszyscy animatorzy reprezentują interes publiczny, ochotnik i zawodowiec są nierozłączni i panuje pomiędzy nimi powszechna zgoda.
· Besnard podkreśla, że profesjonalizacja animacji wiąże się ze zwiększeniem siły społecznej i kulturalnej animacji, która staję się również dzięki temu stawką polityczną.
· Problem tożsamości animatorów-profesjonalistów (wynagrodzenie a ideologia) i animatorów-ochotników (brak wynagrodzenie, poczucie marginalizacji)
A. PRÓBY DEFINICJI POJĘCIA „ANIMATOR”
· Autorzy definicji oscylują między opisem funkcji animatora lub jego przynależności do określonego sektora życia społecznego czy kulturalnego a podkreśleniem szczególnego charakteru jego osobowości i zadań.
· P. Besnard proponuje definicje będącą syntezą różnorodnych definicji pojęcia „animator”:
Animator to czynnik rozwoju jednostek i grup, którego działanie profesjonalne lub ochotnicze polega na interwencji w dane środowisko na płaszczyźnie relacji między jednostkami i między grupami, między jednostkami a wytworami kultury o raz na poziomie stosunków z szerszymi strukturami społecznymi. Działanie, oparte nieraz na zasadach i wartościach „wojujących” (militantes), mieści się w ramach instytucjonalnych przyjmujących różne formy (stowarzyszenie, instytucja społeczno-kulturalna, zbiorowość lokalna, instytucja kulturalna, ministerstwo). Wymaga urozmaiconych technik, a więc niezbędnych kompetencji i kwalifikacji animatora, i obejmuje liczne aktywności kulturalne, artystyczne, estetyczne, społeczne, sportowe, manualne, itd., podejmowane przez homogeniczne lub zróżnicowane kategorie uczestników (całość populacji lub robotnicy, klasy średnie, młodzież, kobiety w podeszłym wieku itd.)
B. TYPOLOGIE ANIMATORÓW
· Podejmowane są próby precyzyjnego wyznaczenia zakresu zawodu animatora przez dokonywanie różnych typologii oraz klasyfikacji animatorów:
- w odniesieniu do sektorów działania (animatorzy społeczni, kulturalni, społeczno-kulturalni, szkolni – patrz rozdz. 2)
- typologia motywacyjna (nurty animacji wynikające z korelacji motywacji animatora i typu animacji – patrz rozdz. 2):
o „konserwatywny” – zmierzający do utrzymania status quo;
o „reformatorski” – mający na celu zmianę społeczeństwa przez organizowanie komunikacji i stosunków międzyludzkich;
o „rewolucyjny” – dążący do przekształcenia struktur społecznych i ekonomicznych przez rozwój uświadomienia, odpowiedzialności i uczestnictwa
- typologia socjologiczna – uwzględnia rodzaje aktywności (społeczna, kulturalna, sportowa), stanowisko – odpowiedzialność (np. funkcja kierownicza), kryteria społeczno-demograficzne (przynależność polityczną, związkową, itp.)
- typologia ideologiczna –uzupełnia poprzednią o wymiar subiektywny; typy:
o „kontroler” – odpowiedzialny za animację i kontrolujący ją na najwyższych szczeblach, wynagradzany lub nie, posiada prestiż i władzę; jest decydentem, zarządzającym, rzecznikiem stowarzyszenia.
o „wszechstronny” – człowiek „dobrej woli”, nawiązuje stosunki, pojednawczy, często – poszukujący popularności; podpora różnorodnych strategii promotorów animacji, często manipulowany, zapobiega o nawiązanie stosunków między różnymi władzami i siłami, bardzo ambitny.
o „strateg” – nazywany również „bojownikiem” (militant), dążący do ściśle określonego celu, „niesprzedajny”, stara się o samorozwój i o rozwój animowanego środowiska.
o „statysta” – świadek, obserwator systemu; animator dla przyjemności, nie miesza się do spraw ogólniejszych jest „widzem-filozofem”
o „produkt” – ubiera się w ideologię animacji znajdując w niej ujście własnych lęków lub sytuacji; często zrezygnowany.
o „rezerwista” – młody animator wprowadzany przez starszych, aby ich zastąpić lub zająć niektóre odpowiedzialne stanowiska.
o „odrzucony” – chciałby i lubi pracować, ale jest trzymany na dystans z różnych powodów.
- typologia ról – odwołuje się do analizy funkcjonalnej:
o „sumienny” – „zakonnik”, animator z powołania, ofiaruje siebie innym
o „macierzyński” – uważa, że klucz animacji to miłość; należy nad ludźmi czuwać, słuchać ich, życzliwie ich przyjmować
o „personalista” – jego zadanie to umożliwienie jednostkom, aby stały się dojrzałe, odpowiedzialne i autonomiczne
o „inicjator” – wyrywa jednostki z letargu, pobudza aspiracje i zainteresowania kulturalne
- typologia statusów – określa przynależność instytucjonalną i sposób wynagradzania
o Zawodowiec – ochotnik
o Etatowy – nieetatowy
o Stały – okazjonalny
o Kierujący – podstawowy
o Urzędnik – działacz
- typologa przez wzór odniesienia dla działania animatora:
o 1) Przyznającego pierwszeństwo estetyce
o 2) Dającego przywilej oświacie pozaszkolnej
o 3) Nastawionego na cel społeczny
o 1) i 3) – animatorzy społeczno kulturalni
o 2) i 3) – animatorzy wychowawczy
C. FUNKCJE ANIMATORA I STYLE ANIMACJI
· Funkcje:
o Organizacyjna – zdolność do organizacji zadań i organizowania własnego czasu; zarządzania finansowego; przewidywania; opracowywania infrastruktury społeczno-kulturalnej
o Wychowawcza i upowszechniania – umożliwianie nabywania wiedzy i umiejętności przez jednostki w sposób autonomiczny i racjonalny; udostępnianie źródeł informacji
o Badacza – samokontrola działania; zdolność do dokonania „oceny wstecz” działania własnego i jednostek; używanie metod naukowych w prowadzeniu doświadczeń
o Człowieka kulturalnego – nieustanne doskonalenie się; zdolność do odbioru wszystkich form kultury, aby przekazać je i rozbudzać u innych chęć ich przeżycia; dążenie do bycia twórczym
o W 1970r. sprecyzowano funkcje animatora jako: animację ogólną i techniczną; koordynację aktywności; administrację i zarządzanie; poszukiwanie i tworzenie; kształcenie; odpowiedzialność ogóną – inspiracja i nadawanie kierunku.
· Style animacji:
o Autorytarny – dążenie do przyjęcia przez grupy i jednostki punktu widzenia animatora, który opiera się na swojej skali wartości, nie znosi sprzeciwu; w tym wyróżnia się style:
§ Autokratyczny – nie znoszący sprzeciwu, całkowite podporządkowanie, wyższość; w skrajnych przypadkach fanatyzm, dyktatura
§ Paternalistyczny – przedstawienie swojego punktu widzenia jako zgodny z interesem wszystkich, narzucanie decyzji
§ Matriarchalny – nadopiekuńczość, chce wiedzieć o wszystkim
§ Manipulatorski – cel uświęca środki
§ Despotyczny –narzucenie swojego systemu wartości, pełna kontrola
§ Kapralski – nieustanne wydawanie rozkazów celem narzucenia dyscypliny
o Pozostawiający całkowitą swobodę, leseferyzm – prowadzi do anarchii i nieładu:
§ Demagogiczny – czynienie wszelkich ustępstw aby cieszyć się popularnością i uznaniem
§ Dobroduszny – animator pozbawiony autorytetu, odrzucany i naiwny
§ Bezradny – niekompetentny w dziedzinie lub sytuacji, robi uniki
o Demokratyczny
§ Kooperacyjny – tolerancyjny, ale nie bezkrytyczny; wspólne podejmowanie decyzji
§ Wyjaśnienia i katalizy – animator jak terapeuta umożliwia uświadomienie sobie przeżywanych przez grupę sytuacji; członkowie grupy są nastawieni empatycznie.
§ Półdyrektywny – animator decyduje o formie, lecz pozostawia członkom grupy całkowitą swobodę co do treści
o Najbardziej preferowany w pracy animatora jest styl demokratyczny niedyrektywny.
· Za najistotniejszą cechę animatora uważa się dojrzałość – dobra znajomość własnej osoby, zalet i wad, posiadanie jasnego, zdrowego sądu, wysokiego stopnia świadomości, inicjatywę, odpowiedzialność, zaangażowanie, obiektywizm, relacjonizm, elastyczność.
· Animatorzy zawodowi nie zajmują i nie zajmą miejsca jednostek i grup przejawiających inicjatywę i sprawujących kontrolę nad częścią życia społeczno-kulturalnego.
D. ZAWÓD ANIMATORA, STATUT, STATUS, WARUNKI I SPOSÓB ŻYCIA
· Czy zawód animatora jest możliwy? Występują dwie sprzeczne tendencje:
o Pierwsza przemawia za uznaniem prawnym i społecznym zawodu animatora przez ustalenie statutu, przebiegu kariery zawodowej i ujednolicenia wykształcenia.
Jednocześnie jest popierana przez państwo w związku z dążeniem do kontroli wszystkich inicjatyw, marginesów wolności i autonomii oraz do racjonalizacji i normalizacji.
o Druga wiąże swoje obawy właśnie z ingerencją państwa w profesjonalizację animacji. Budzi to lęk przed zatraceniem ideałów animatorów-bojowników (militants – którzy wywodzą się z pokolenia Resistance – francuskiego Ruchu Oporu), oraz przed urzędniczenia w sekcji sektora społecznego.
· Zawód animatora niewątpliwie istnieje, lecz animatorzy są zbiorem rozmaitości, o różnych statutach, wykształceniu i wynagrodzeniu, a zamiar ujednolicenia wykształcenia ujawnia tendencję do ujednolicenia również owej różnorodności.
· Mimo tych rozlicznych trudności podejmowane są kolejne kroki zmierzające do kodyfikacji zawodu, opracowania statutów dla różnych kategorii animatorów. Działania takie wyjaśniają sytuację animatorów zawodowych, regulują wiele problemów, ale nie doprowadziły do jednolitego statutu zawodu animatora dla całego kraju.
E. KODEKS DEONTOLOGICZNY[1] ANIMATORÓW?
· 3 kategorie animatorów: ochotnik-bojownik, animator-specjalista (pracownik nieetatowy), animator zawodowy.
· Jeśli proponuje się pewne elementy deontologii, to przede wszystkim animatorom zawodowym (lecz oczywiście nie tylko)
· Prawa i obowiązki animatora sformułowane przez J.-M. Moeckli;
o Obowiązki: zaangażowanie w prace, wierność grupie, służyć grupie i jej uczestnikom, ułatwić im osiągnięcie autonomii, dążyć do stania się „zbędnym”, rozwijać u siebie i innych podejście badawcze, rozwijać wyobraźnię i myślenie koncepcyjne; praca zespołowa, brak manipulacji
o Prawa: do błędu i niepowodzenia, do osobistych przekonań i prywatnego życia, do uczestniczenia w określaniu celów i środków, do statutu gwarantującego bezpieczeństwo, odpowiednie warunki pracy i wynagrodzenia; do odpoczynku, czasu wolnego; do kształcenia się, cyklicznego doskonalenia się; do posiadania praw związkowych i politycznych
· W kształceniu animatorów znajdują się elementy deontologii (E. Limos – siedem reguł etycznych):
o Solidarność
o Dyskrecja
o Szacunek
o Wspólna postawa wobec reguł życia w grupie
o Konstruktywny umysł krytyczny
o Przyszłościowa wizja animacji i społeczeństwa
o Zdolność do życia w zbiorowości
· Moralny aspekt animacji i kształcenie postawy animacyjnej a nie kształcenie animatora
2. KAŻDY ANIMATOREM? ANIMACJA JAKO SYSTEM WARTOŚCI I POSTAWA
· Sprzężenie animator-uczestnicy jest nierozłączne: mówiąc o postawie animatora mówimy jednocześnie o uczestnikach.
· Etymologia pojęcia „animacja”, wspólna dla pojęcia „animator”, determinuje trzy zasadnicze cechy charakterystyczne animatora: stara się ona „tchnąć duszę” kreując atmosferę, w której każdy może być sobą; „dać życie”, aby sprzyjać rozwojowi każdej osoby, grupy, instytucji; „nadać sens” stosunkom między ludźmi przez umożliwienie ich autentycznego komunikowania się.
· Czy wszyscy mogą nauczyć się animować? Tak, ponieważ staje się to generalną koniecznością społeczną i kulturalną
· Animator powinien być:
o Jeden – dwóch animatorów uniemożliwiłby grupie i jej jednostkom uzyskanie autonomii (trudniej jest stać się niezależnym od dwóch ojców niż od jednego)
o Dokonywać katalizy, aby ujawnić potencjał istniejący w każdym z uczestników
o Zaangażowany – neutralność jest iluzją
o Ewolucyjny – jego status zmienia się w miarę ewolucji grupy
A. FUNKCJE ANIMATORA
· Interwencja animatora może być użyteczna w trzech płaszczyznach:
o Treści – grupa powstaje i istnieje ze względu na treści, w których osiągnięciu animator powinien pomagać
o Technik – animator ułatwia pracę proponując środki i metody znane mu i/lub pochodzące z doświadczenia uczestników
o Stosunków – sprzyja ujawnieniu się różnic indywidualnych, ekspresji i właśnie dzięki różnorodności dąży do zrozumienia i zjednoczenia członków grupy.
B. WŁAŚCIWOŚCI OSOBISTE I ZACHOWANIA ANIMATORA
· Jasność co do własnych możliwości i ograniczeń
· Akceptacja siebie i innych
· Zdolność do życia w zbiorowości
· Umiejętność dostosowania się
· Postawa twórcza i inwencja
C. POSTAWY ANIMATORA
· Postawy Rogersa:
o Wiara w osobę jako osobę zdolną do miłości i współpracy
o Autentyczność
o Zgodność, przystawanie – decyduje o stosunkach interpersonalnych
o Bezwarunkowa akceptacja innego
o Empatyczne zrozumienie
o Życie pełne – ruch i postęp dobrowolnie wybrany
· Postawy Portera (uczeń Rogersa) – postawy najbardziej rozpowszechnione
...
animacja