Pauzaniasz - Wędrowka po Heladzie 4,5,6.pdf

(1165 KB) Pobierz
Microsoft Word - pauzaniasz_wedrowki_po_helladzie.doc
PAUZANIASZ
WĘDRÓWKI PO HELLADZIE
KSIĘGI IV, V, VI
MMIII ®
6943329.001.png 6943329.002.png
KSIĘGA CZWARTA
Rozdział l
Granicę Mesenii od tej strony, którą jej uszczuplił cesarz 1 na korzyść
Lakonii, tj. w kierunku Gerenii, stanowi wąwóz zwany w naszych cza-
sach Chojrios, tj. Świński. Wieść ustna głosi, że tę krainę 2 , ongiś pustkowie,
tak oto zaludnili pierwsi osadnicy. Po
śmierci Lelega, króla Lakonii — a wtedy dzisiejsza Lakonia zwała się
od niego Lelegią — Myles, jako starszy z synów, objął spuściznę władzy.
Polykaon zaś był młodszy wiekiem i dlatego wiódł życie szarego czło-
wieka aż do chwili, gdy poślubił Mesenę, córę Triopasa, a wnuczkę
Forbasa, z Argosu.
Ale Mesena pełna dumy z powodu potęgi i znaczenia swego ojca,
jakimi wyróżniał się on wśród wszystkich ówczesnych Hellenów, nie
mogła znieść tej myśli, że jej mąż jest tylko zwykłym człowiekiem.
Zebrawszy więc siły z Argosu i Lacedemonu, wyruszył Polykaon do
tego kraju i całemu temu obszarowi nadał nazwę Mesenii od imienia
swej żony. Zresztą założył wiele miast, a wśród nich jako królewską
siedzibę — Andanię.
Przed bitwą, którą Tebańczycy stoczyli z Lacedemonem pod Leu-
ktrami 3 , i przed założeniem dzisiejszego miasta Meseny u stóp Itomy 4 ,
1 August. W czasie wojny domowej między Oktawianem (później Augustem)
a Markiem Antoniuszem Meseńczycy opowiedzieli się za tym ostatnim. Zwycięski
Oktawian ukarał ich przydzieleniem do Lakonii różnych części ich posiadłości, po-
nieważ Lakonia stanęła po jego stronie w tej wojnie (Pauz. IV 31,1 i nn.). Za czasów
Augusta Lakonia była podzielona na dwa państewka: Spartę z jej obszarami i związek
tzw. Eleuterolakonów. Sparcie przydzielił August Kardamyle, Faraj i Turię (Pauz.
III 26,7; IV 30,2; IV 31,1 i nn.), Eleuterolakonom Leuktry z Pefnosem i Gerenię.
2 Dzieje Mesenii przedstawił w zarysie Diodor (XV 66), lecz opis, podany w tej
księdze przez Pauzaniasza, jest .najobszerniejszy z tych, jakie przekazała starożytność.
3 Pod Leuktrami (dziś Parapungia) w Beocji południowej, w r. 371 p.n.e. Epa-
minondas, ostatni hegemon helleński, wódz wojsk beockich, odniósł zwycięstwo nad
Lacedemonem.
4 Itome, góra w Mesenii, dziś Yurkano, o dwu szczytach. Niższy, Eua, po-
żadne miasto, o ile się nie mylę, uprzednio nie nosiło nazwy Mesena.
Wnioskuję o tym przede wszystkim z poematów Homera. Mianowi-
cie w katalogu ludów przybyłych pod Ilion wymienia Homer 5 Pylos,
Arenę i inne, nie wspomina jednak o żadnym mieście Mesena; z Ody-
sei 6 również jasno można wnioskować, że wówczas istniał lud Meseń-
czyków, a nie miasto Mesena.
Trzody oto pognali z Itaki mężowie meseńscy A wyraźniej jeszcze mówi o tym
w związku z łukiem Ifitosa 7 :
Tych dwu się spotkało w Mesenii
w domostwie Ortylochosa ...
przez domostwo Ortylochosa rozumie zaś Fery, osadę w Mesenii,
i wyjaśnił to sam 8 , mówiąc o podróży Pejzystratosa 9 do Menelaosa:
Do Fer przybyli w dom Diokleusa 10 ,
syna Ortylochosa.
Pierwszymi więc władcami w tym kraju byli Polykaon, syn Lelega,
i Mesena, żona Polykaona. Do tej Meseny przybył z Eleuzys Kaukon 11 ,
syn Kelajnosa, wnuk Flyosa, i wprowadził misteria Wielkich Bogiń. Ateń-
czycy powiadają, że sam Flyos był
łudniowy; wyższy, północny, 802 m wysokości, to właściwa Itome. Jest naturalną
akropolą, centrum Mesenii, spada ku wszystkim stronom ostro w dół. Miejsce kultu
Zeusa Itomatas, obszerniej opisanego w tejże księdze: IV 33,2.
5 Iliada II 591 i nn.
6 XXI 18.
7 Odyseja XXI 15 i nn. Ifitos był synem Eurytosa, króla Ojchalii. Równie, jak
swój ojciec, wspaniały łucznik. Po śmierci ojca odziedziczył boski łuk,
dar Apollona, oraz ofiarował go Odysowi. Była to rękojmia ich przyjaźni zawartej
w Mesenii, gdzie się spotkali u Ortylochosa. Odys ze swej strony zrewanżował się
podarunkiem miecza i włóczni. Z tego łuku wystrzelał Odys wszystkich zalotników
Penelopy po powrocie do domu spod Ilionu po długiej tułaczce.
8 Odyseja III 488 i nn.
9 Pejzystratos, najmłodszy z synów Nestora, w wieku Telemacha, syna Odysa.
W towarzystwie Telemacha udał się do Menelaosa, króla Sparty. Telemach wybrał
się najpierw do Nestora, a za jego radą z kolei do Menelaosa po wieści o swym ojcu,
Odysie.
10 Odyseja III 488.
11 Długa i wysoce interesująca inskrypcja, wyszczególniająca przepisy kultowe
misteriów meseńskich, została odkryta w 1858 r. niedaleko osady Konstantinoi,
w okręgu Andanii, w północnej Mesenii. Co do Kaukona, opowieść o jego attyckim
synem Ge, tj. Ziemi. To potwierdza hymn Muzajosa 12 do Demetry,
wykonany dla Lykomidów.
Kult misteryjny Wielkich Bogiń doprowadził: jeszcze do większej
czci Lykos, syn Pandiona, w wiele lat po Kaukonie. Nazwę dąbrowy
Lykosa jeszcze do dnia dzisiejszego nosi to miejsce, gdzie dokonał on
oczyszczenia mistów. A że w tej ziemi jest dąbrowa Lykosa, świadczą
słowa poety Rianosa 13 z Krety:
Koło górzystego Elajos w pobliżu dąbrowy Lykosa,
Że ten Lykos był synem Pandiona, dowodzą słowa pod posągiem
Metaposa 14 . Ów Metapos dokonał pewnych zmian w kulcie misteryj-
nym. Z pochodzenia Ateńczyk, był organizatorem wtajemniczeń i świąt
misteryjnych wszelakiego rodzaju. Wprowadził także misteria Kabirów 15
pochodzeniu i przybyciu z Eleuzys wydaje się być wymysłem Metaposa, o którym
mowa w księdze I 7. Kaukon wygląda raczej na herosa miejscowego, peloponeskiego.
Według Apollodora (III 8,1) i Tzetzesa (Schol. do Lykofrona, 481) jego ojcem był
Lykaon, syn Pelazgosa. Znowu według Eliana (Var. hist. I 24) był on synem Posej-
dona i Astydamii. Meseńczycy składali mu ofiary (Pauz. IV 27,6). Lecz jego głównym
miejscem kultowym była chyba miejscowość Lepreos w Elidzie (Pauz. V 5,5). Tam
został pochowany i na jego grobie jest pomnik przedstawiający mężczyznę z lirą
w ręku. W czasie przerwy między pierwszą a drugą wojną meseńską przedstawiciele
rodu kapłanów Wielkich Bogiń zatrzymali się na pewien czas w Eleuzys (Pauz. IV
14,1 i IV 15,7). Kaukon miał się zjawić we śnie Epaminondasowi po bitwie pod Leu-
ktrami w r. 371 p.n.e. z żądaniem zwrotu Meseńczykom ich kraju, ponieważ gniew
Dioskurów względem nich już wygasł, a także zjawił się jakoby strategowi sprzymie-
rzonych z Meseńczykami Argiwów, Epitelesowi, i wskazał miejsce na górze Itome,
gdzie mają być ukryte świętości Meseńczyków (Pauz. IV 26,6-7). W każdym razie
przekaz wywodzący Kaukona z Eleuzys wskazuje na łączność misteriów mescńskich
z attyckimi.
12 Muzajos, prastary poeta attycki, tradycja wiąże go ściśle z misteriami eleu-
zyńskimi, jako ich piewcę i kapłana. Uważany za ucznia Orfeusza. Wspomniany tu
hymn nazywa Pauzaniasz gdzie indziej (I 22,7) jedynym niewątpliwym utworem Mu-
zajosa.
13 Zobacz Wstęp s. 218.
14 Metapos z Aten. Czas jego życia nieznany, chyba niedaleko bitwy pod
Leuktrami.
15 Misteria Kabirów są pochodzenia frygijskiego, a więc azjatyckiego, i były
bardzo uroczyście obchodzone w całej Małej Azji oraz na wyspach Morza Egejskiego,
szczególnie na wyspie Samotrace. Na kontynencie greckim, w Europie, szczególnie
w Beocji, w miastach: Teby, Larymna i Antedon, ale także i w Atenach (zob. Herodot,
II 51). Słynne misteria samotrackie czczą Kabirów jako bóstwa morskie. Świątynia
Kabirów na Samotrace miała prawo azylu. Wielki rozkwit tego kultu razem z epoką
do Teb. Wzniósł również w przybudówce domu Lykomidów 16 posąg
z podpisem głoszącym między innymi i to, co posłużyć może ku uwie-
rzytelnieniu naszych słów, a mianowicie:
Wodą oczyściłem domostwo Hermesa i ścieżki
Demetry i jej pierworodnej córy tam, gdzie podobno
święta Wielkim Boginiom ustanowiła Mesena
pełniąc wolę Kaukona, sławnego wnuka Flyosa.
Dziwię się tylko, że Lykos, syn Pandiona, wszystkie
święte obrzędy Attyki do zacnej przeniósł Andanii.
Ten podpis świadczy, że do Meseny przybył Kaukon, potomek
Flyosa; świadczy także dalej między innymi o Lykosie i jego udziale;
a także świadczy o tym, że najstarsze wtajemniczenia miały miejsce
w Andanii. Mnie zaś wydało się to zupełnie naturalne, że Mesena usta-
nowiła mysteria właśnie tam, gdzie mieszkała ona sama i Polykaon,
a nie gdzie indziej.
Rozdział II
Usilnie zapragnąwszy dowiedzieć się, jakich to synów miał Polykaon
z Mesena, przejrzałem tzw. Eoje i epos Naupaktia 17 , oprócz tego również
to, co Kinajton 18 i Azjos 19 pisali o genealogiach. Jednak żadnej wzmian-
Aleksandra Wielkiego. Trwa w czasach cesarstwa. Cesarz Hadrian był na Samotrace
w r. 123 n.e. Na terenie Teb kult ich miał charakter chtoniczny. Byli też uważani za
bóstwa urodzaju, jako bóstwa pochodzące od Ziemi (chton).
16 Lykomidowie to sławny ród attycki. Mieli swe miejsce wtajemniczeń we
Ftyi w Attyce. Posąg Metaposa tutaj świadczy, że był on też Lykomidą.
17 Naupaktia (Ναυπακτία έπη) poemat zbliżony tematycznie do Hezjoda Eojaj
(Ήοΐαι)· Pauzaniasz wspomina o nim trzykrotnie (IV 2,1; X 38,11; II 3,9) jako o swym
źródle. Poemat zwany także Naupaktika (τα Ναυπακτικά). Jako autora wymieniano
kogoś z Miletu (άνήρ Μιλήσιος, Pauz. X 38,11) albo Karkinosa z Naupaktu. Przy-
puszczalny czas powstania poematu: początek V w. p.n.e. Poemat o kobietach. Za-
chowane fragmenty (bardzo nikłe) dotyczą przede wszystkim wyprawy Argonautów
do bajecznej Kolchidy oraz dziejów dalszych Medei i jej małżeństwa z Jazonem.
18 Kinajton z Lacedemonu przedstawił mit o Medei i Jazonie. Tego poetę
datujemy po Eumelosie z Koryntu, który, według Euzebiusza, żył w ol. IV (= 763 r.
p.n.e.) lub IX (= 743). A więc Kinajtona można datować na VII w.
19 Azjos z wyspy Samos, syn Amfiptolemosa. Stosował już nie tylko heksa-
metr, ale także dystych elegijny. Dlatego datuje się go nie wcześniej jak na w. VII
p.n.e., okres powstania elegii. Nie przetrwał żaden tytuł z jego poematów. Zachowane
fragmenty w heksametrze opisują wykwintną procesję Samijczyków ku czci Hery.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin