Pułapki związane z kwestią nauczycielskiego autorytetu .
„ Autorytetu nie można otrzymać , nikt nie jest w stanie wyposażyć kogokolwiek w autorytet ” . ( S . Gertsmann )
W zmieniających się warunkach życia społecznego , zmienia się edukacja , obraz nauczyciela oraz jego autorytet . Zadanie stawiane dziś pedagogom nie jest łatwe . Dzieci i młodzież szukając autorytetów , coraz rzadziej odwołują się do nauczycieli . Pojęcie autorytetu jest też bardzo różnie rozumiane , bo różnorodny jest system wartości ludzi , a co za tym idzie , inne cechy i zachowania są przez nich cenione i uznawane za godne do naśladowania . Odpowiedzi udzielane na pytanie : " Kto jest dla ciebie autorytetem ? " należy interpretować bardzo ostrożnie . Brak odpowiedzi , odpowiedzi wymijające lub negujące istnienie jakiegokolwiek autorytetu mogą świadczyć o tym , że uczniowie na swej drodze życia nie spotkali ani jednej postaci skupiającej w sobie wszystkie cenione przez nich cechy . Czym jest autorytet ?
Autorytet ( z łaciny, auctoritas – powaga moralna , znaczenie ) , prestiż osoby , grupy lub organizacji oparty na uznanych i cenionych w środowisku lub społeczeństwie wartościach .[1]
Pytanie o źródło autorytetu nauczyciela pojawia się od momentu , gdy w pedagogice autorytet nauczyciela uznano za podstawę do sukcesów wychowawczych . Rozważania na temat tego zagadnienia , zapoczątkowane w Polsce już na przełomie XIX i XX wieku wprowadziły przeświadczenie , że ważnym źródłem autorytetu jest osobowość nauczyciela , a wśród wielu wymienianych cech nauczyciela na szczególne wyróżnienie zasługują zdolność do empatii oraz wrażliwość pedagogiczna . Młodzież szczególnie wrażliwa na to , by postępowanie nauczyciela - wychowawcy było zgodne z głoszonymi przezeń ideami , oczekuje zrozumienia siebie oraz postawy zapewniającej możliwość oparcia , gwarantującej poczucie bezpieczeństwa : chce ufać , pragnie sprawiedliwości w działaniach i ocenach .
Współczesnego nauczyciela , obok gruntownej i rzetelnej wiedzy , którą winien nieustannie aktualizować i umiejętności metodycznych powinny charakteryzować specyficzne cechy osobowościowe do jakich należy zaliczyć miłość drugiego człowieka , kontaktowość , wyobraźnię .
Mysłakowski wskazuje na spis cech wzoru osobowości nauczyciela : umiejętność kontaktu z młodzieżą , czynna sympatia , poszanowanie godności ludzkiej ucznia , kredyt zaufania , jakim powinno obdarzać się młodzież , sprawiedliwość , zgodność między słowem a postępowaniem , niezawodność , umiejętność stawiania wymagań i konsekwencja w ich egzekwowaniu [2] .
Drzebicka wymienia następujące cechy: wytrwałość , cierpliwość , wyrozumiałość , optymizm , żywe uosobienie , sumienność , pracowitość, uczciwość , prawość oraz rzeczowość [3].
Schwarz do istotnych cech osobowych nauczyciela zalicza : zamiłowanie do praktycznej działalności dydaktyczno – wychowawczej , wytrwałość , poczucie odpowiedzialności , umiejętność podawania i utrwalania wiedzy , umiejętność kształtowania charakteru ucznia , zdolność do rozpoznawania indywidualnych różnic między uczniami [4].
Istnieją różne rodzaje autorytetów , które na ogół występują parami .
Autorytet wyzwalający ma inspirujący i konstruktywny wpływ na postępowanie osób , u których cieszy się uznaniem . Ma on szczególne znaczenie w pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą . Wychowawca darzony takim autorytetem mobilizuje swoich wychowanków do inicjatyw i podejmowania samodzielnych działań , pogłębia poczucie odpowiedzialności za własny rozwój .
Autorytet ujarzmiający wypływa nie z osobistych zalet czy zasług , lecz z żądzy władzy i wygórowanych ambicji . Osoba taka pragnie często bezwzględnie podporządkować sobie wychowanków poprzez stosowany wobec nich przymus zewnętrzny ( zakazy , nakazy ) .
Autorytet wewnętrzny w dobrowolny sposób skłania inne osoby do uległości i gotowości podporządkowania się ze względu na odczuwany podziw i uznanie . Autorytet taki oparty jest na echach charakteru i wartościach , jakie ta osoba uznaje i konsekwentnie realizuje w życiu codziennym .
Z autorytetem zewnętrznym mamy do czynienia , gdy podporządkowanie nie jest dobrowolne a wynika np. z zajmowanego stanowiska w hierarchii władzy . Taki autorytet nie jest autentyczny do końca .
Jak się zdobywa autorytet nauczycielski ? Budowanie autorytetu to proces bardzo żmudny i długotrwały . Nauczyciel uznawany przez uczniów za autorytet nie krzywdzi swoimi uwagami , potrafi słuchać , szanuje ucznia i okazuje mu to . Wzmacnia w ten sposób poczucie wartości wychowanków . Prowadzi umiejętnie dialog z uczniami , mądrze kierując grupą . Autentyczny autorytet opiera się na otwartym i jasnym sposobie komunikowania . Nie można powiedzieć , że jeśli nauczyciel ma autorytet , to automatycznie ma go też szkoła . I odwrotnie – szkoła może cieszyć się autorytetem , a nauczyciel pracujący w tej szkole może go nie mieć . Każdy nauczyciel musi sam zapracować na swój autorytet . Na autorytet nauczyciela składa się jego wiedza , wyznawany system wartości , postępowanie zgodne z głoszonymi zasadami . Cechą nauczyciela bardzo wysoko cenioną przez uczniów jest sprawiedliwość , wyrażająca się w równorzędnym traktowaniu wszystkich uczniów w codziennych kontaktach , a szczególnie przy ocenianiu . Nauczyciela sprawiedliwego darzy się szacunkiem . Bardzo ważnym , a może najważniejszym czynnikiem budującym autorytet, jest tzw. poczucie misji . Misją nauczyciela jest nie tylko przekazywanie wiedzy , ale też przygotowanie młodych ludzi do dalszego życia . Nauczyciel o takiej świadomości sam się dokształca , szuka nowych form przekazywania materiału , szanuje swoich uczniów .
Z pedagogicznego punktu widzenia najbardziej wskazany jest właśnie autorytet wewnętrzny i wyzwalający . Oznacza się on podwójną interakcją .
Oprócz szacunku dla nauczyciela za posiadaną przez niego wiedzę ( autorytet intelektualny ) duże znaczenie ma sposób przekazywania wiedzy uczniom w sposób przystępny , rzetelny i trafny . Ważne jest także w jaki sposób nauczyciel przyznaje się do niewiedzy z jakiejś dziedziny . Element wiarygodności bardzo mocno rzutuje na bycie autorytetem . Bardzo ważne jest także i to , w jaki sposób rodzice odnoszą się do nauczyciela , co o nim mówią w obecności dzieci , w jakim stopniu wspierają swoje dzieci , a w jakim działania nauczyciela . Niestety wielu rodziców przyjmuje skrajne postawy , tymczasem bardzo ważne jest zachowanie umiaru .
Od kilku lat dużo się mówi i pisze o kryzysie autorytetu w szeroko rozumianym znaczeniu . Niektórzy twierdzą , że nie ma już żadnych autorytetów . Tym trudniej jest nauczycielowi budować swój własny autorytet i nie wpaść w pułapkę frustracji związaną z wykonywanym zawodem . Kilkadziesiąt lat temu sam fakt , że ktoś uczył w szkole , bardzo wzmacniał prestiż takiego człowieka , szczególnie było to widoczne w małych miejscowościach . Z pewnością czasy , w których żyjemy przyczyniły się znacznie do obalenia wielu autorytetów . Dziś mówi się głośno , że jesteśmy społeczeństwem co raz bardziej konsumpcyjnym . Mimo twierdzenia , że lepiej jest być niż mieć , codzienność pokazuje pogoń za materią i brak czasu na refleksję . Dominacja ekonomii a przez nią ,,pieniądza ” jest tak duża , że to właśnie ona kształtuje nasz światopogląd i podpowiada ,, co jest naprawdę ważne i warte ” , dlatego , tym trudniej wpajać dzieciom i młodzieży pożądane wzory zachowań .
Jedną z wielu pułapek autorytetu nauczyciela to niewspółmiernie niskie zarobki . Nauczyciele są pracownikami państwowymi , którym państwo oferuje wynagrodzenie finansowe , które jest nieproporcjonalne do zaangażowania i wkładu pracy , dlatego nauczyciel pracuje na kilku etatach , korzysta z możliwości „ dorobienia ” zatrudniając się w kilku szkołach , udzielając licznych korepetycji lub sprawdzając się w zupełnie innych sferach gospodarki , aby zapewnić byt swojej rodzinie . A przecież w dzisiejszych czasach wysokość zarobków ma wpływ na postrzeganie osoby bogatej jako zaradnej , ustawionej , podziwianej , szanowanej , która coś w życiu osiągnęła i jest kimś. Nauczyciele - mężczyźni , tzw. „ głowa rodziny „ prowadzą firmy rodzinne ze współmałżonkami ( agroturystyka , gastronomia , rozrywka ) , oddają się zajęciom , na które jest popyt ( videofilmowanie , języki obce ) czy spędzają wolne chwile na pracach poza granicami kraju ( niezgodne z wykształceniem , ale za to dochodowe zajęcie ) . Jeżeli decydują się , mimo niskich zarobków dalej pracować w szkole , często startują w konkursach na kierownicze stanowiska , po to , żeby potwierdzić , że na zarządzaniu znają się lepiej niż na nauczaniu , wychowaniu i opiece . Ale tu czeka na nich kolejna pułapka , ponieważ stanowisko dyrektora szkoły nie daje możliwości rozwijania dalszej kariery zawodowej .
Media , które są obecne pod każdą strzechą nie przyczyniają się do budowania autorytetu nauczyciela . Niestety , prasa , radio i telewizja interesują się najczęściej nieprawidłowościami , omawiając przypadki , w których nauczyciel popełnił jakiś błąd . Ukazują młodzieży świat bez konsekwencji i odpowiedzialności , karmią gazetami , których zawartość w znacznej części stanowi tematyka seksu , zdewaluowanej rodziny, gdzie człowiek znaczy tyle , ile może kupić . Takie przedstawianie incydentalnych wydarzeń prowadzi do osłabienia autorytetu nauczyciela , do powstania niewłaściwych i krzywdzących uogólnień . Z punktu widzenia mediów obraz dobrze pracującego nauczyciela nie jest godny wzmianki . Chociaż , gdy jakiś czas temu przeczyłam w gazecie artykuł dotyczący czterech najbardziej prestiżowych i czterech najbardziej odpowiedzialnych zawodów , byłam mile zaskoczona , bo najbardziej prestiżowymi okazały się zawody : lekarz , prawnik , policjant i na czwartym miejscu nauczyciel . Natomiast w kategorii odpowiedzialności publicznej redakcja gazety uznała zawód nauczyciela za priorytetowy .
Pułapką dla autorytetu nauczyciela jest też stres , który powoduje , że nauczyciel jest pozbawiony radości i sensu swojej pracy , bez chęci , energii i satysfakcji . Autorytetem nie może być wypalony zawodowo , ciągle zmęczony , znudzony , zniechęcony i zrezygnowany nauczyciel , który utracił nadzieję na znalezienie sensu w swojej pracy zawodowej , dla którego ona okazała się udręką , niespełnieniem , który utracił zaangażowanie i radość . W rezultacie może prowadzić to do niższej jakości pracy , braku zaangażowania w problemy uczniów , krytykowanie ich i upokarzanie . Taki nauczyciel może „ zarażać ” stresem , pogłębiać „ wyuczoną bezradność ” i popularyzować pesymizm , będzie przekazicielem wiedzy, a nie wychowawcą , przewodnikiem i mistrzem . Nauczyciele zagrożeni wypaleniem zawodowym powinni podjąć decyzję o przerwie lub zmienić zawód , zanim spowodowane przez nich szkody nie poczynią negatywnych zmian w kształtujących się młodych umysłach .
Jeszcze inną pułapką jest traktowanie szkoły jako tylko i wyłącznie miejsca zarobkowania , bo nauczyciel nie lubi wykonywanego zawodu , jak również dzieci. Taki nauczyciel przebywa w szkole tylko tyle czasu , ile powinien i nie pozostaje w niej nawet kilkunastu minut dłużej , opuszczając ją w pośpiechu . Przez takie postępowanie traci...
romir